De afgelopen twaalf jaar zijn er accijnsverhogingen doorgevoerd om tabaksproducten minder betaalbaar en daarmee minder aantrekkelijk te maken, maar door loonsverhogingen is tabak net zo betaalbaar gebleven. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Maastricht. Onderzoeker Cloé Geboers pleit voor een koppeling van accijnsverhoging aan de loonontwikkeling.

Door de webredactie

Tussen 2008 en 2020 is de prijs van een pakje sigaretten bijna verdubbeld naar 6,70 euro, vooral door opeenvolgende accijnsverhogingen. Maar uit een nieuw onderzoek van de Universiteit Maastricht, gepubliceerd in Nicotine & Tobacco Research, blijkt dat de prijsverhogingen maar een klein beetje invloed hebben gehad op de betaalbaarheid van sigaretten. Voor het onderzoek zijn 2.765 dagelijkse rokers gevraagd om bij te houden wat hun inkomen was en hoeveel ze betaalden voor een pakje sigaretten. “Niet iedereen rookt Marlboro”, zegt onderzoeker Cloé Geboers tegen Trouw. “Mensen met een lager inkomen of wiens inkomen afneemt kopen waarschijnlijk vaker goedkopere sigaretten en mensen met een hoger inkomen duurdere sigaretten. Met deze methode hebben we de betaalbaarheid van sigaretten over tijd beter kunnen bepalen.”

Accijnsverhoging in principe effectief

Accijnsverhogingen zijn volgens het Trimbos-instituut de meest effectieve manier om roken te ontmoedigen. Een verhoging van de prijs van 10 procent leidt tot een daling van de consumptie met 4 procent. Vooral mensen met een lagere sociaaleconomische positie en jongeren zijn gevoelig voor prijsverhogingen.

Niet betaalbaarder, ook niet duurder

De stijging van de lonen hield tussen 2008 en 2020 min of meer gelijke tred met de prijsverhogingen van tabak, die werd daardoor “niet betaalbaarder, maar ook niet per se duurder”, zegt Geboers tegen NRC. Een roker was in Nederland al die jaren ongeveer 2,5 procent van zijn jaarinkomen kwijt aan het kopen van honderd pakjes sigaretten, zo blijkt uit het onderzoek.

Omdat de accijnsverhogingen op tabak bedoeld zijn om roken minder verleidelijk te maken, vooral voor jongeren, pleit Geboers ervoor dat het kabinet de accijns op sigaretten voortaan ieder jaar fors verhoogt. Alleen dan kan er effectief ontmoedigd worden.

In 2020 kwam er als gevolg van het Nationaal Preventieakkoord ruim 1 euro accijns bij en steeg de prijs van een pakje Marlboro naar 8 euro. Maar mede dankzij een lobby van VNO-NCW en de VVD werden accijnsverhogingen in de volgende jaren tegengehouden. De VVD bedong dat er eerst onderzoek moest komen naar de effecten van accijnsverhoging. Voor 2023 en 2024 staan nu wel nieuwe verhogingen gepland, waardoor de prijs van een pakje van 20 sigaretten verder zal stijgen naar zo’n 10 euro per 2024.

Ook rekening houden met inflatie

Geboers noemt de verhoging met twee keer 1 euro ‘heel goed’ in NRC. “Het is goed dat er substantiële verhogingen op de planning staan.” Maar ze vindt ook dat er rekening gehouden moet worden met de torenhoge inflatie. Het afgelopen jaar zijn de accijnzen op sigaretten namelijk niet verhoogd, terwijl andere goederen wel fors duurder zijn geworden. “Door de hoge inflatie zijn sigaretten nu in de praktijk weer goedkoper”, zegt Goebers. “Dat is logisch, als alles duurder wordt en een pakje 8 euro blijft.”

Koppel accijns aan inflatie en loongroei

Om dit soort effecten in de toekomst te voorkomen, stelt Geboers voor om de prijs van sigaretten via de accijnzen automatisch te corrigeren voor de stijging van inkomens en inflatie. In Australië is de prijsverhoging van sigaretten bijvoorbeeld gekoppeld aan de loonontwikkeling. Een pakje van 20 sigaretten (A-merk) kost daar nu rond de 25 euro. Geboers vindt de situatie in het Verenigd Koninkrijk ook interessant. Daar stijgt de prijs van sigaretten standaard mee met de inflatie én komt er nog eens 2 procent bovenop.

Een standaard prijscorrectie zorgt er verder voor dat de prijs van sigaretten niet meer afhankelijk is van de samenstelling van kabinetten en dat is goed, denkt Geboers. “In Nederland is nu geen consistent beleid, het is afhankelijk van wie er in de coalitie zit. In andere landen is al gezegd: dit is een groot probleem voor de volksgezondheid, daar moet een langetermijnvisie met voorspelbare maatregelen op komen.”

Meerderheid voor verdere verhoging

“Het onderzoek van Chloé Geboers verklaart waarom de daling van het aantal rokers al enige tijd stagneert”, reageert longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd. “Sigaretten zijn voor mensen niet duurder geworden, met dank aan VVD, die de oren laat hangen naar de tabakslobby via ondeugdelijke rapporten over tabakssmokkel van KPMG en lobbyisten van VNO-NCW. Er worden minder stoppogingen gedaan en jongeren zijn de afgelopen tijd weer meer gaan roken. Rookpreventie Jeugd pleit al jaren voor stelselmatige periodieke accijnsverhogingen en een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak en andere rookwaren. Daar is genoeg draagvlak voor: tweederde van de Nederlanders is voor accijnsverhogingen, om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Eerder werd bekend dat staatssecretaris Van Ooijen (VWS) de prijs van sigaretten wil laten stijgen naar 30 tot 40 euro per pakje. We zullen binnenkort weten of hij daar in het kabinet de handen voor op elkaar heeft gekregen. De argumenten heeft hij nu.”