Zimbabwe heeft grote ambities op het gebied van de tabaksteelt, die in vier jaar tijd bijna moet vervijfvoudigen. Nog los van alle schade die tabak met zich meebrengt, betekent dat een desastreus effect op de bossen in het land. Juist vorige week stemde het Europees Parlement in met de invoering van EU-wetgeving over ontbossingsvrije producten, maar tabak blijft daarbij buiten beschouwing.

Door de webredactie

Zimbabwe is de grootste tabaksproducent van Afrika en de zesde wereldwijd. In 2021 leverde tabak Zimbabwe ongeveer 1,2 miljard dollar (omgerekend evenveel euro) op. Maar Zimbabwes ambities zijn nog veel groter, zo meldt Euronews, want het Zuid-Afrikaanse land streeft naar een omzetgroei van de tabaksteelt naar niet minder dan 5 miljard dollar in 2025.

Die groei heeft een desastreus effect op de bossen van Zimbabwe. Om 1 kilo tabak te drogen, wordt 10 kilo brandhout verstookt. Met name de kleine tabaksboeren halen deze brandstof uit de bossen van Zimbabwe. Volgens statistieken van de Forestry Commission of Zimbabwe (FCZ) verwoest de tabaksteelt 60.000 hectare bos per jaar, bijna een kwart van het totale bosverlies van het land (262.000 hectare per jaar).

Wijdverbreide ontbossing

Wereldwijd wordt jaarlijks ongeveer 3,5 miljoen hectare land vernietigd voor de tabaksteelt. Volgens een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat eerder dit jaar verscheen ligt 90 procent van dit land in ontwikkelingslanden, die ten prooi vallen aan intensieve inmenging en marketingtactieken van de tabaksindustrie.

Al in 1997 heeft Zimbabwe het VN-Verdrag ter bestrijding van woestijnvorming (UNCCD) geratificeerd, maar het probleem escaleert. In 2005 lanceerde de FCZ het Tobacco Wood Energy Program (TWEP), waarin met kleine boeren samengewerkt wordt bij de aanleg van bospercelen voor brandhout. Toch blijft ontbossing door tabaksteelt tot op heden een enorm probleem.

De tabaksindustrie in Zimbabwe wordt gedomineerd door kleine boeren met minder dan 2 hectare landbouwgrond. Deze vormen 85 procent van de tabakstelers en genereren meer dan 50 procent van de jaarlijkse tabaksproductie van het land. Ze zijn volledig afhankelijk van brandhout van elders voor het drogen van hun tabak, omdat hun land te klein is om bomen te planten voor brandhout. Het resultaat is wijdverbreide ontbossing.

Initiatieven voor herbebossing

Sinds 2015 moeten tabaksboeren over hun omzet een heffing betalen die naar herbebossing zou moeten gaan. De heffing wordt geïnd door de Tobacco Industry and Marketing Board (TIMB), doorgesluisd naar de Reserve Bank of Zimbabwe en vervolgens verdeeld over de FCZ, die dit fonds gebruikt om steeds meer snelgroeiende bomen te kweken en aan tabaksboeren te geven. Het idee is om de boeren aan te moedigen een stuk land te reserveren voor een bosperceel van bijvoorbeeld eucalyptus, waarvan het hout kan worden gebruikt voor het drogen van tabak. Het voordeel van deze bomen is dat ze sneller groeien dan inheemse bomen, die bovendien moeilijker te cultiveren zijn.

De TIMB voert in alle regio’s bewustmakingscampagnes om ontbossing tegen te gaan. Tabakstelers worden bijvoorbeeld aangemoedigd over te schakelen op droogschuren, die minder brandhout gebruiken. Daarnaast werkt de TIMB samen met de Sustainable Afforestation Association (SAA) om bospercelen aan te leggen voor alle tabakstelers. Elke tabaksteler wordt aangemoedigd minstens 0,3 hectare ​​bosperceel aan te leggen per hectare tabak. Wie meewerkt krijgt gratis zaailingen.

Weerbarstige realiteit

De regeling wordt echter niet evenwichtig in het hele land uitgerold, en gebrekkig gehandhaafd. Bovendien hebben sommige kleine boeren onvoldoende land om bomen te planten en blijven ze daarom kappen, en dus ontbossen. Ondertussen wordt gesproken over duurzamere oplossingen voor het drogen van de tabak. Dat is een nogal cynische gedachte voor een industrie die behalve de grootschalige ontbossing, jaarlijks wereldwijd 8 miljoen doden op haar geweten heeft, de grootste plasticvervuiler ter wereld is, op grote schaal kinderarbeid faciliteert, 84 miljoen ton CO₂ per jaar uitstoot en jaarlijks 22 miljard liter water verbruikt.

De echte oplossing bestaat eruit dat boeren van de tabaksteelt overstappen op economisch rendabele alternatieven, waarvoor de WHO ook pleit in het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC, artikel 17 en 18), wat door Zimbabwe is ondertekend en in 2014 geratificeerd.

EU-wetgeving in de maak

Vorige week nam het Europees Parlement in dit verband een belangrijk besluit. Het Parlement stemde in met wetgeving die ervoor moet zorgen dat Europese burgers geen producten meer kunnen kopen die bijdragen aan de wereldwijde vernietiging van bossen. Een wetsvoorstel van de Europese Commissie hierover is in juni al door de EU-Klimaatministers goedgekeurd. Nu schaart het Parlement zich er ook achter. De nieuwe regels gaan gelden voor palmolie, rundvlees, soja, koffie, cacao en hout. Tabak staat nog niet op dit lijstje.