Sociale media staan, ondanks het reclameverbod voor rookwaren, vol met reclame voor de shisha-pen, een e-sigaret zonder nicotine. Ook op die kanalen die populair zijn onder (jonge) kinderen. Een jongen uit groep 7 deelde op Snapchat zijn ervaringen met de shisha-pen. De pennen worden volop aangeboden via Instagram en TikTok.

Van onze webredactie

“Gewoon afschuwelijk!” Vitaliteitscoach en moeder Désirée Holstege uit Arnhem klinkt nog steeds verbaasd als ze verhaalt over het filmpje dat ze via haar zoon op Snapchat zag. Ze nam contact op met Rookpreventie Jeugd nadat ze zag hoe een jongen uit groep 7 zichzelf filmde terwijl hij trekjes van een shisha-pen nam. In totaal waren het drie filmpjes “met waanzinnig veel rookeffecten”.

Holsteges zoon zit in groep 8. Hij volgt op Snapchat allerlei leeftijdsgenootjes. Een jongetje dat een klas lager zit postte onlangs drie filmpjes op Snapchat, waarop te zien is dat hij “bijna trots” aan een rode shisha-pen lurkt. “Die filmpjes blijven dan een etmaal op Snapchat staan, waarna ze weer verdwijnen”, vertelt Holstege. “Mijn zoon zei dat dit jongetje dit vaker doet. Groep 7, dan is hij ongeveer tien jaar! Die shisha-pennen hebben allerlei smaakjes die de kinderen lekker vinden, zoals aardbei. Ik vind dit stimuleren van roken.”

Vervolgens ging Holstege samen met haar zoon op Google opzoeken wat een shisha-pen is. “Ik had er nog nooit van gehoord. Toen vond ik een artikel uit 2013, waarin duidelijk stond dat ook een shisha-pen schadelijk is voor de gezondheid. Wat ook niet anders kan, want je ademt rook in. Ik heb mijn zoon dit artikel hardop laten voorlezen, als les.” Holstege werkt als vitaliteits- en mindfulnesscoach. “Daarom dacht ik, toen ik die filmpjes zag: hier moet ik iets mee.”

Hedendaagse versie van de chocoladesigaret

Shisha-pennen vallen onder de Tabaks- en rookwarenwet. De pennen worden als e-sigaretten beschouwd: er zit vloeistof in die door verdamping rook oplevert die kan worden geïnhaleerd. De pennen bevatten in de regel geen nicotine en zijn verkrijgbaar in tientallen smaakvarianten. Shisha-pennen imiteren eigenschappen van traditionele sigaretten: bij sommige modellen gaat een ledlampje aan het uiteinde gloeien als een trekje wordt genomen. De shisha-pen “is de hedendaagse versie van de chocoladesigaret. Maar ze is gevaarlijker omdat er echt geïnhaleerd wordt”, stelt het Vlaams Instituut Gezond Leven.

Net als e-sigaretten mogen shisha-pennen niet worden verkocht aan jongeren onder de 18 jaar. Het kabinet besloot bovendien dat per 1 juli 2022 een verbod ingaat op smaakjes anders dan tabakssmaak in e-sigaretten, en dus ook in shisha-pennen. Alles om e-sigaretten en shisha-pennen minder aantrekkelijk te maken voor jongeren.

Voorlopig is er echter nog sprake van een levendige handel in shisha-pennen, die al voor een paar euro te koop zijn. Op social media zijn tientallen aanbieders van shisha-pennen te vinden die de reclameregels met voeten treden. Op Instagram, waar we meer dan veertig aanbieders treffen, doet Shisha Store bijvoorbeeld de belofte online de goedkoopste te zijn. Ook op het onder jonge kinderen populaire TikTok zijn tientallen accounts van shishapennen-aanbieders te vinden.

Bloeiende handel

Een rondgang langs drie jonge tieners in de Randstad leert, dat de shisha-pen genoegzaam bekend is. Ze zien de reclames op YouTube of Instagram, of horen ervan via vriendjes en klasgenoten. Een jonge vwo’er weet dat de shisha-pennen op het internet of via schoolgenoten te verkrijgen zijn. Dat verhaal komt overeen met een NOS-artikel uit 2019, waarin vwo’er Sem vertelt over zijn bloeiende handel in shisha-pennen, die hij vooral aan brugklassers verkoopt. Uit onderzoek van de NOS kwam naar voren dat meer dan de helft van de gecontroleerde webshops die e-sigaretten verkopen, zich niet aan de reclameregels houdt.

Hoe jonger hoe nieuwsgieriger

Het Trimbos-instituut doet regelmatig onderzoek naar het gebruik van tabak en aanverwante artikelen onder jongeren. In 2019 bleek dat méér scholieren in de leeftijd van 12 t/m 16 jaar wel eens een elektronische sigaret of shisha-pen hadden gebruikt (25 procent) dan een gewone sigaret (17 procent). Bij de meesten blijft het wel bij eenmalig gebruik, stelt het Trimbos-instituut.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) controleert of ondernemers zich houden aan de regels van de Tabaks- en rookwarenwet. Deze heeft weer andere cijfers in het jongste rapport ‘Onderzoek kopen tabak door jongeren meting 2020’. Daaruit blijkt dat 13 procent van de 14/15-jarigen het afgelopen jaar wel eens een shisha-pen had gebruikt en 9 procent van de 16/17-jarigen, een aanwijzing dat het gebruik van shisha-pennen vooral onder de jongsten populair is.

Meldingen over shisha-pen

Een woordvoerder van de NVWA laat weten dat de toezichthouder in het afgelopen jaar vijf meldingen heeft ontvangen dat via shisha-lounges of websites shisha-pennen aan minderjarigen zijn verkocht. Een woordvoerder van het Trimbos-instituut meldt dat er in de laatste acht jaar in hun ‘rokeninfo vraagbaak’ maar enkele vragen binnenkwamen over de shisha-pen. Eén ging over posts op Instagram van jongeren die trucjes doen met de damp. In 2013 was er een melding van een leraar uit de vmbo-onderbouw. Bij lessen over het onderwerp roken bleek de sisha-pen/e-sigaret een hot item te zijn bij veel leerlingen, vooral bij jonge leerlingen.

In 2020 ging een moeder met haar zoon van 14 in gesprek. Zij meldde: “Wat mij opviel, is dat hij zijn informatie over e-sigaretten of sisha-pennen van Instagram haalt. Hij toetst daar het woord ‘e-sigaret’ in en ja hoor. Allemaal reclames, leuke kleurtjes, leuke filmpjes wat je met de rook kan doen. De ‘echte’ informatie vind je [elders] op internet maar daar kijkt de jeugd al niet meer.”

Gateway-effect

Nieuwsgierige kinderen zijn een aantrekkelijke doelgroep voor de tabaksindustrie, die er alles aan gelegen is nieuwe consumenten te werven. Ook het Trimbos-instituut waarschuwt voor de marketing van shisha-pennen, die met felle kleuren en zoete smaakjes vooral op jongeren gericht lijkt te zijn. De pennen kunnen kinderen vertrouwd maken met de handeling van het roken en zo een opstap vormen naar het gebruik van traditionele sigaretten. Recent onderzoek van verslavingsinstituut IVO, Tilburg University, Maastricht University en het RIVM laat zien dat inderdaad zo’n gateway-effect kan worden aangetoond. Alle reden dus om op te treden tegen de wijdverbreide reclame op social media voor shisha-pennen.