UPDATE 08-02-2022
De speciale IQOS Stores waarmee Philip Morris zijn tabaksverhittingsapparaatjes in de markt zet, afficheren zich als tabaksspeciaalzaak, terwijl ze dat niet zijn. Bovendien voldoen de zaken niet aan de wettelijke plicht om zich te registreren in het handelsregister. Welkom in de schimmige wereld van de IQOS Stores.

Door Stella Braam & Bas van Lier

Midden in het Utrechtse winkelcentrum Hoog Catharijne staat een glanzende glazen doos waarin een hippe winkel met verleidelijk glimmende gadgets de aandacht trekt. ‘IQOS STORE Utrecht tabakspeciaalzaak’, staat erop. Maar dit is een tabaksspeciaalzaak zonder de gebruikelijke sigaretten, shag en aanstekers. Er wordt slechts één product verkocht: de IQOS/Heets, het heat-not-burn-product van tabaksfirma Philip Morris.

Dit relatief nieuwe rookproduct bestaat uit een korte sigaret, ‘Heets’ genaamd, die tabak bevat, een (zoet) smaakje naar believen en nicotine. Deze sigaret wordt via een elektronisch verwarmingsapparaatje – de IQOS – verhit, wat rook oplevert die kan worden geïnhaleerd. Volgens Philip Morris heeft dit nieuwe roken allerlei voordelen ten opzichte van gewone sigaretten: minder geur, geen vuur en as, zo staat te lezen op de schermen in de winkels – en het zou minder schadelijk zijn. Uit onderzoek van onder meer het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de Universiteit van Californië blijkt echter dat de IQOS/Heets wel degelijk schadelijke en kankerverwekkende stoffen bevat. Bovendien zijn de gevolgen op lange termijn nog onbekend.

Niet geregistreerd

Er zijn nog twee IQOS Stores in Nederland met het opschrift ‘tabakspeciaalzaak’, namelijk in Amsterdam, op de Heiligeweg en in de Wolvenstraat, een van De 9 Straatjes. We willen weten of ze officieel als tabaksspeciaalzaak zijn geregistreerd, wie er in de directie zitten en hoe de jaarrekeningen eruitzien. Maar we zoeken vergeefs bij de Kamer van Koophandel: de drie IQOS-winkels zijn niet in het handelsregister geregistreerd. Een woordvoerder van de Kamer van Koophandel bevestigt dit. Ze kijkt er ook van op, want op grond van de Handelsregisterwet 2007 zijn alle rechtspersonen en bedrijven in Nederland verplicht zich in het handelsregister te registreren, zodat klanten en instanties kunnen zien met wie (welke partijen) en producten ze te maken hebben.

‘Significante bedrijfsactiviteit’

Staan ze wellicht ingeschreven onder een soort van moeder-bv? Mogelijk onder de paraplu van Philip Morris Investments B.V. Deze bv, officieel gevestigd in Bergen op Zoom, houdt kantoor in het Spaces-gebouw aan de Amsterdamse Vijzelstaat en vervaardigt volgens het handelsregister niet alleen tabaksproducten, maar exploiteert ook “winkels in tabaksproducten”.

De woordvoerder van de Kamer van Koophandel laat weten dat deze omweg niet is toegestaan: “Als men een fysieke winkel uitbaat, moet deze vestiging worden ingeschreven in het handelsregister. Dit mag dus ook als nevenvestiging van een bestaand bedrijf zijn. […] Als we kijken naar de drie IQOS Stores in Amsterdam en Utrecht is er bij alle drie een vestiging van een winkel of een (voormalige) horecazaak gevestigd, met als ingeschreven hoofdactiviteit en omschrijving zaken die NIET omvatten de verkoop van elektronische tabak(benodigdheden). Als dit een significante bedrijfsactiviteit is, zou dit wel in op zijn minst in de bedrijfsomschrijving terug moeten komen.”

Wet economische delicten

De Kamer van Koophandel neemt het hoog op, zoveel wordt duidelijk uit onze e-mailwisseling. De drie winkels hebben de termijn waarin ze ingeschreven moeten worden ruimschoots overschreden. “Overschrijding van die termijn is een overtreding van een in artikel 1 sub 4 Wet economische delicten strafbaar gesteld feit en kan worden gestraft met een boete”, aldus de woordvoerder. De Belastingdienst is de instantie die over de handhaving gaat en kan een boete opleggen tot maximaal 19.500 euro.

De winkels zijn van Philip Morris

Strikt genomen weten we dus niet wie deze drie winkels huurt. Dat toch zeker is dat Philip Morris erachter zit, blijkt als we online op de winkels gaan zoeken. We komen direct terecht op de website van de IQOS/Heets, waarbij in kleine letters wordt vermeld: ©2021 Philip Morris Products SA. Een andere aanwijzing: sinds 7 november 2019 huurt Philip Morris Holland de winkel aan de Heiligeweg, zo blijkt uit een persbericht van de makelaar.

Maar zijn dit tabaksspeciaalzaken?

Het ontbreken van inschrijvingen in het handelsregister is niet het enige dat bevreemding wekt aan deze winkels. Ze dragen ook alle drie, als gezegd, prominent op de gevel het predicaat ‘tabakspeciaalzaak’ (met één s in plaats van dubbel s). Maar mogen ze wel zo worden genoemd op grond van de Tabaks- en rookwarenwet?

De definitie van een tabaksspeciaalzaak luidt als volgt: “een inrichting zijnde een winkel of een onderdeel daarvan, met een afsluitbare eigen toegang waarin een totaal assortiment aan tabaksproducten of voor roken bestemde kruidenproducten van ten minste 90 merkenversies of elektronische dampwaar van ten minste 90 merkenversies aanwezig is voor het in de handel brengen en:

1. met een vloeroppervlakte van minimaal 10 m², of
2. met een vloeroppervlakte van minder dan 10 m², die reeds voor 1 januari 2001 als tabaksspeciaalzaak of voor 20 mei 2016 als elektronische sigarettenzaak stond ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.”

Uitzondering op het uitstalverbod

In de IQOS-winkels worden niet bepaald 90 merkenversies verkocht, maar slechts een aantal variaties op één merk, namelijk IQOS/Heets; geen andere (e-)sigaretten. Daarmee voldoen deze winkels dus niet aan de definitie van een speciaalzaak. De reden om als tabaksspeciaalzaak te boek te willen staan ligt in het feit dat deze zaken een uitzondering op het uitstalverbod kunnen krijgen. Daarvoor moeten zij zich dan wel als zodanig registreren bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Nu is het zo dat verhittingsapparaten tot voor kort niet onder de Tabaks- en rookwarenwet vielen. De wetswijziging die daar verandering in brengt is eerder deze maand in het Staatsblad gepubliceerd en zal binnenkort in werking treden. Vanaf dat moment gelden alle regels voor tabaksproducten dus ook voor de elektronische verhittingsapparaten, zoals de IQOS. Nu kunnen de IQOS-winkels dus nog ongestraft de apparaatjes tentoonstellen, maar zodra de wetswijziging in werking treedt, mag dat alleen nog op grond van de uitzonderingsregels.

Voorwaarden voor uitzondering

Loopt Philip Morris hierop vooruit door de IQOS Stores als tabaksspeciaalzaak te afficheren? Als we de vraag neerleggen bij de NVWA worden we niet echt wijzer. De NVWA laat weten geen uitspraken te kunnen doen over individuele cases. Of de IQOS Stores als tabaksspeciaalzaak staan geregistreerd kunnen we dus niet controleren.

De NVWA zegt wel dit: “Om als speciaalzaak in aanmerking te komen voor de uitzondering op het uitstalverbod voor tabaksproducten, dampwaren en voor roken bestemde kruidenproducten, gelden specifieke eisen. Deze zijn opgenomen in artikel 5.9 van het Tabaks- en rookwarenbesluit.

• • Er is een uitzondering voor speciaalzaken die slechts tabaksproducten, aanverwante producten, daarbij behorende accessoires (zoals aanstekers, vloeipapier en andere toebehoren die bedoeld zijn voor gebruik in samenhang met tabaksproducten en aanverwante producten), deelnamebewijzen aan kansspelen, of dagbladen in de handel brengen (artikel 5.9, eerste lid).
• • En er is een uitzondering voor speciaalzaken die over een boekjaar dat aanvangt op of na 1 januari een netto-omzet hadden van niet meer dan € 700.000 en waarvan de omzet in die boekjaren voor minimaal 75% wordt behaald uit de verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten (artikel 5.9, tweede lid).”

Anders gezegd, om in aanmerking te komen voor het uitstalverbod moet je ten minste 90 merkversies aan rookwaren verkopen in een afgesloten winkel met een vloeroppervlak van 5 x 2 meter, of bij een groter vloeroppervlak al geregistreerd staan vóór 2001 (tabakswinkels) of vóór 20 mei 2016 (e-sigarettenwinkels). Bovendien mag je niets anders verkopen dan rookwaren en toebehoren, loten en kranten, dan wel als speciaalzaak niet meer dan 7 ton per jaar omzetten, waarvan ten minste 525.000 euro aan rookwaren.

Voer voor juristen

“Deze eisen blijven hetzelfde ook nadat de verhittingsapparaten onder de Tabaks- en rookwarenwet zijn gebracht”, stelt de NVWA-woordvoerder. Zij voegt daaraan nog iets toe wat nieuwe vraagtekens oproept, want volgens haar is voor de tabaksspeciaalzaken die onder artikel 5.9, eerste lid van het Tabaks- en rookwarenbesluit zijn uitgezonderd van het uitstalverbod registratie in het handelsregister niet verplicht. Die registratie is wel verplicht voor speciaalzaken onder artikel 5.9, het tweede lid.

Tabaksspeciaalzaken die onder de definitie van het eerste lid vallen, hoeven zich dus op grond van de Tabakswet niet in te schrijven? Dit staat op gespannen voet met de Handelsregisterwet 2007 die alle rechtspersonen en bedrijven in Nederland verplicht om zich in het handelsregister te registreren. Het lijkt voer voor juristen.

De grenzen van de wet en eroverheen

Wat we wel weten is dat Philip Morris voor de promotie van IQOS/Heets vaker de grenzen van de wet zoekt en er zelfs overheen gaat. Recent onthulde TabakNee dat Philip Morris de wet overtreedt door tabakswinkels verboden bonussen uit te keren voor de promotie van de IQOS/Heets. Onlangs is Philip Morris ook in Frankrijk veroordeeld en beboet voor illegale promotie van zijn tabaksverhittingsapparaat IQOS. De rechtbank oordeelde dat dit apparaat als tabaksproduct moet worden beschouwd en dus onder de Tabakswet valt.

Philip Morris kreeg in Nederland ook boetes opgelegd voor een reclamecampagne in mei in onder meer De Telegraaf, die de tabaksfabrikant als ‘informatiecampagne’ hoopte te kunnen billijken.

Ervan uitgaand dat de IQOS Stores niet onder de definitie van een tabaksspeciaalzaak vallen, zullen ze de kekke apparaatjes (zodra de wijziging van de Tabakswet van kracht wordt) heus moeten afdekken en zeker niet zichtbaar via de etalage uitstallen, zoals nu nog het geval is in Utrecht en op de Heiligeweg. De IQOS Store in de Amsterdamse Wolvenstraat lijkt hier al een voorschot op te nemen met een geheel afgeplakte etalage. Zelfs binnen is het donker, alsof de producten het daglicht niet kunnen velen.

UPDATE 08-02-2022

De wetswijziging die elektronische verhittingsapparaten onder de Tabaks- en rookwarenwet brengt zal per 1 juli 2022 in werking treden, zo is uit het Staatsblad op te maken.

tags:  KvK | tabaksspeciaalzaak | verkoopverbod | tabaksverkoop | IQOS | heat-not-burn | PMI