Het aantal rokers is wereldwijd gedaald, maar de reductiedoelstelling van 30 procent in 2025 wordt niet gehaald. Dat is de conclusie die de WHO trekt in haar vierde ‘Global report on trends in prevalence of tobacco use 2000-2025’. Nederland telde in 2020 ruim 3 miljoen rokers.

Door de webredactie

Het nieuwste rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO is gepresenteerd in een tijd dat de volksgezondheid onder druk staat door een andere dreiging. De coronapandemie eist van alle regeringen de volle aandacht. Desondanks hebben landen goed werk verricht op het gebied van tabaksbestrijding omdat daarvan “de voordelen voor de gezondheid en het welzijn onmiddellijk en duidelijk zijn”, zo schrijven de WHO-onderzoekers.

Belangrijkste conclusie is echter dat het aantal rokers wereldwijd weliswaar is gedaald, maar dat de reductiedoelstelling van 30% minder rokers niet wordt gehaald. Naar schatting is 24% reductie wel haalbaar. In 2000 gebruikte ongeveer een derde (32,7%) van de wereldbevolking van 15 jaar en ouder een of andere vorm van tabak. In 2020 is dit percentage gedaald tot minder dan een kwart (22,3%) van de wereldbevolking. Ervan uitgaande dat de huidige inspanningen op het gebied van tabaksontmoediging in alle landen worden gehandhaafd, zal het percentage tegen 2025 verder dalen tot ongeveer een vijfde (20,4%) van de wereldbevolking.

Europees fenomeen

In 2020 rookten volgens het WHO-rapport 3.037.000 Nederlanders van 15 jaar en ouder, waarvan 1.356.000 vrouwen. Dit is in totaal ongeveer 21% van de bevolking. Van de mannen rookt 23,5%, wat in 2000 nog 37,1% was. Van de vrouwen rookt 18,6% (in 2000 30,8%). Dat het aantal rokende vrouwen relatief minder afneemt dan het aantal rokende mannen, is een Europees fenomeen. In februari van dit jaar publiceerde de WHO een rapport met het advies om de tabaksbestrijding in Europa nadrukkelijker op vrouwen te richten.

Overigens geven gemiddelde cijfers een sterk vertekend beeld. Onder laagopgeleiden rookte in 2020 56,7% van de mannen in de leeftijd van 25 tot 44 jaar en 35,7% van de vrouwen in dezelfde leeftijdscategorie, zo blijkt uit de meest recente Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van het CBS in samenwerking met RIVM en Trimbos-instituut. Prevalentiecijfers verschillen kortom enorm naar opleiding en sociaaleconomische status.

Aantal sterfgevallen blijft groeien

In het oostelijke Middellandse Zeegebied gebruiken de meeste jongens van 13-15 jaar tabak, namelijk 16%. De percentages in de andere vijf regio’s variëren tussen 12% en 14%. Meisjes in de VS en Europa gebruiken meer tabak dan in andere regio’s, met een gemiddeld percentage van 11 tot 12%. De laagste gemiddelde prevalentie onder meisjes is in de westelijke Stille Oceaan (3%).

In de Zuidoost-Aziatische regio wordt onder de bevolking van 15 jaar en ouder het meest tabak gebruikt in vergelijking met alle andere WHO-regio’s, ongeveer 50% in 2000 en 29% in 2020. De laagste gemiddelde percentages zijn te vinden in de Afrikaanse regio, ongeveer 18% in 2000 en 10% in 2020.

Het gebruik van tabak, in welke vorm dan ook, doodt en maakt jaarlijks miljoenen mensen ziek, aldus een WHO-rapport uit 2012. In 2019 stierven meer dan 8 miljoen mensen aan een aan tabak gerelateerde ziekte. De WHO verwacht dat het aantal jaarlijkse sterfgevallen zal blijven groeien, zelfs als het tabaksgebruik daalt, omdat tabak de gebruikers en mensen die aan de rook ervan worden blootgesteld langzaam doodt.

Al in 2003 erkenden landen door de goedkeuring van het WHO-kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) dat tabaksgebruik een wereldwijde epidemie is die een wereldwijde reactie vereist. Anderhalf decennium later laat het jongste WHO-rapport over de tabaksepidemie zien dat veel landen in meer of mindere mate effectief beleid blijven voeren om het tabaksgebruik te verminderen, zelfs nu tijdens de pandemie. Daar is ook alle reden toe: recent Brits onderzoek toonde aan dat rokers een 60 tot 80% hogere kans op ziekenhuisopname hebben bij een Covid-19-infectie.

Geringe daling onder rokende mannen

Maar er zijn ook kanttekeningen. De WHO stelt dat landen niet moeten wachten tot nieuwe rookproducten zijn ingevoerd voordat ze die gaan monitoren en reguleren. Die waarschuwing deed de WHO al in augustus. Nieuwe en opkomende alternatieve rookwaren zijn niet zonder schade, waarschuwt de WHO. De organisatie ziet steeds meer aanwijzingen dat de tabaksindustrie en aanverwante industrieën actief proberen om de inspanningen voor tabaksontmoediging dwars te zitten door nieuwe producten te promoten, met weinig bewijs voor hun vermeende voordelen. Daarmee zetten ze doelbewust de regel- en wetgevers op het verkeerde been.

Het feit dat de reductiedoelstelling van 30% minder rokers in 2025 niet wordt gehaald, ligt wereldwijd voornamelijk aan de rokende mannen. Hoewel de daling van de prevalentiecijfers onder vrouwen naar verwachting de reductiedoelstelling van 30% zal overschrijden, gaan de percentages onder mannen momenteel richting een relatieve reductie van slechts 19% in de periode 2010-2025. Het terugdringen van het tabaksgebruik onder mannen blijkt moeilijk te realiseren, met name, voegen wij toe, onder laagopgeleide mannen.

De WHO pleit verder voor versnelling van de implementatie van het FCTC-verdrag om de prevalentiecijfers te verlagen. “Elke dag vertraging resulteert in meer levens met een risico op vroegtijdig overlijden en invaliditeit door tabak”, aldus het rapport.

Multi-sectorale aanpak

Het terugdringen van tabaksgebruik is niet alleen een wereldwijde gezondheidsprioriteit, maar ook een kwestie van economische, duurzame ontwikkeling en van mensenrechten. De kosten van roken zullen volgens onderzoekers in één jaar tijd zo’n 1,4 biljoen dollar aan de wereldeconomie onttrekken. Een hoge tabakslast bedreigt duurzame ontwikkeling door armoede in arme huishoudens te verergeren als gevolg van toenemende gezondheidszorgkosten en lagere inkomens.

De WHO pleit voor een multi-sectorale aanpak met partners en overheid die gezamenlijk werken aan doelen op het gebied van tabaksbestrijding. “Gezamenlijk kan de wereld doelen bereiken en miljoenen mensen redden van tabak-gerelateerde ziekten en de dood”, aldus de WHO.