Waarom wordt er wel gewaarschuwd voor drugs of geweld op de buis, maar niet voor roken? Kijkwijzer, de organisatie die adviseert of films geschikt zijn voor kinderen en tieners, overweegt een waarschuwing voor rookscènes in te voeren. De politiek kan ook de Mediawet aanpassen.

Door de webredactie

Nederland neemt allerlei antirookmaatregelen en streeft naar een rookvrije generatie. Intussen is de sigaret prominent aanwezig in films en series, op tv en in de bioscoop. Bij het populaire streamingkanaal Netflix, waar meer dan 40 procent van alle huishoudens in Nederland op is geabonneerd, lijkt roken zelfs de norm. Al vaker is daarom gesuggereerd dat Netflix gesponsord wordt door de tabaksindustrie. De Amerikaanse gezondheidsorganisatie Truth Initiative concludeerde in 2018 dat in Netflix-series twee keer zoveel rookscènes voorkomen als in series van zijn concurrenten. Netflix beloofde beterschap, maar er wordt nog steeds stevig gepaft in Netflix-land.

Zien roken, doet roken

Uit verschillende onderzoeken, waaronder ‘Smoking in the Movies Increases Adolescent Smoking: A Review’ blijkt dat rookscènes in films en series tieners kunnen aanzetten om zelf te gaan roken. Volgens onderzoek van Truth Initiative is ruim eenderde (34,9 procent) van de ondervraagde rokers ooit begonnen met roken na het zien van roken in films. De organisatie baseert zich onder meer op een onderzoek van Dalton, Beach et al uit 2009. Zij concludeerden dat blootstelling aan roken in films in belangrijke mate voorspelt wie van de onderzochte adolescenten zich blijvend zullen ontwikkelen tot ‘gewoonterokers’.
Zien roken, doet roken. Daarnaast wekken de rokende acteurs de indruk dat roken cool is. De stap om een sigaret uit te proberen is zo gezet, met alle dramatische gevolgen van dien: ten minste drie van de vijf kinderen (61 procent) die één sigaret uitproberen, worden een dagelijkse roker. Elke dag beginnen in Nederland 75 kinderen met roken. Zij lopen hiermee groot risico op vroegtijdig overlijden en ernstige ziektes.

Picto’s tegen geweld en drugs

De Nederlandse organisatie Kijkwijzer waarschuwt ouders en opvoeders of een tv-programma, -serie of (bioscoop)film schadelijk kan zijn voor jonge kinderen, door een leeftijdsaanduiding aan te geven (geschikt vanaf 6, 9, 12 of 16 jaar). Pictogrammen geven aan waarom films schadelijk kunnen zijn. In het classificatiesysteem van de Mediawet wordt bijvoorbeeld gewaarschuwd voor geweld, grof taalgebruik, seks, discriminatie en drugs- en alcoholmisbruik. Wat ontbreekt er in dit rijtje? Dat er in een film wordt gerookt, dus een waarschuwing voor tabak.

Smoking games

Kijkwijzer wordt voor de helft gefinancierd door de overheid, de bij Kijkwijzer aangesloten media financieren de rest. Uitgangspunt is dat mediabedrijven en makers hun verantwoordelijkheid nemen en hun eigen content classificeren. Alleen het niet vermelden van de categorie ‘vanaf 16 jaar’ is strafbaar volgens artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht, als de vertoning een afbeelding bevat die schadelijk wordt geacht voor jongeren onder de 16.

De organisatie achter Kijkwijzer is NICAM, het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media, opgericht door de Nederlandse audiovisuele branches met medewerking van de overheid. Het NICAM is ook verantwoordelijk voor de uitvoering van PEGI, het Europese classificatiesysteem voor games. Bij games wordt eveneens gewaarschuwd voor bijvoorbeeld seks, geweld of drugs, maar opnieuw: niet voor roken. Dit geeft te denken, want ook in games wordt veel gerookt en tabak is even verslavend als cocaïne of heroïne.

‘Tijden veranderen’

In november 2019 vertelde NICAM-directeur Tiffany van Stormbroek in een interview dat Kijkwijzer zou gaan onderzoeken of er óók gewaarschuwd moet worden wanneer mensen roken in tv-programma’s en films. Tijden veranderen natuurlijk, erkende Van Stormbroek. Jaren terug werd er nog volop gerookt in de trein of in het vliegtuig, “inmiddels is de maatschappelijke opinie over roken veranderd”. Van Stormbroek vertelde toen ook dat het niet voor de hand ligt dat er een apart pictogram voor roken komt. “Maar je zou er bijvoorbeeld aan kunnen denken dat sigaretten worden toegevoegd aan het icoontje voor drugs.” Sindsdien is er niets meer over vernomen.

Kijkwijzer heeft nog niet besloten

Desgevraagd zegt NICAM-directeur Van Stormbroek nu tegen TabakNee dat naar dit onderwerp is gekeken in 2019 en 2020. Het Kijkwijzersysteem is gebaseerd op twee pijlers: wetenschappelijk onderzoek en een peiling onder ouders naar wat zij wenselijk vinden. “Uit het wetenschappelijke onderzoek is naar voren gekomen dat roken in films onder jongeren een positieve attitude ten aanzien van roken teweeg kan brengen en mogelijk aanzet tot roken”, zegt Van Stormbroek, “maar als je aan de ouders vraagt of er gewaarschuwd moet worden voor roken in films, zijn de meningen verdeeld. Bij zowel kwantitatieve als kwalitatieve publieksonderzoeken die Kijkwijzer de afgelopen jaren heeft laten uitvoeren, lijkt onder ouders weinig behoefte te zijn aan een apart pictogram dat zou moeten waarschuwen voor roken.”

Het onderzoek is dus afgerond, maar er is nog niks besloten. “We verwachten dit jaar nog het besluit te nemen en te implementeren”, zegt Van Stormbroek. “De vraag is of we het opnemen in het classificatiesysteem, dus opnemen in de systematiek, er een apart pictogram voor ontwikkelen of dat we het niet gaan opnemen.”

Bescherming van minderjarigen is opgenomen in hoofdstuk 4 van de Mediawet, die onder meer de categorieën definieert, maar roken staat niet in dit rijtje. Volgens Van Stormbroek is het geen ‘sinecure’ om een classificatie voor roken te operationaliseren.

Disney+ waarschuwt wel

Rond dezelfde tijd dat Van Stormbroek het onderzoek naar een mogelijke waarschuwing voor roken in Nederlandse films aankondigde, ging Streamingdienst Disney+ officieel van start, de eerste streamingdienst in Nederland die waarschuwt wanneer er in films en series wordt gerookt. Er wordt vooraf gemeld dat de beelden ‘tabak-gerelateerde items’ bevatten, vertelde Disney Nederland-woordvoerder Marike Sterk aan RTL Nieuws. Haar streamingdienst heeft hier bewust voor gekozen. “In Nederland is er geen regelgeving op dit gebied, maar wij willen de consument vooraf op een nette manier waarschuwen.” En: “De waarschuwing dat er in een film wordt gerookt is vooral voor de ouders bedoeld. Die kunnen zelf een beslissing maken, maar op deze manier zijn ze in ieder geval vooraf gewaarschuwd.”

Pas de Mediawet aan

Roken in films ondergraaft het tabaksontmoedigingsbeleid. Uit Canadees onderzoek blijkt dat een waarschuwing voor roken in films effect heeft. De WHO is voorstander van waarschuwingen voor rookscènes in films. Dit hoort dan ook een verplichting te zijn in het classificatiesysteem van de Mediawet, zoals vermeld in artikel 53. Het zou mooi zijn als Kijkwijzer zelf besluit te gaan waarschuwen, maar nog mooier is het als de wetgever het eigen tabaksontmoedigingsbeleid ondersteunt met een aanpassing in de Mediawet die een waarschuwing voor rookscènes verplicht stelt.