Netflix is de grens van 200 miljoen abonnees wereldwijd gepasseerd, zo maakte de streamingdienst bekend. Tegelijkertijd krijgt TabakNee steeds vaker klachten van kijkers over het grote aantal rookscènes in Netflix-series. “Ik verdenk ze er bij Netflix van dat ze gesponsord worden door de tabaksindustrie. Nergens anders wordt zo openlijk gerookt als bij hen.”

Door de webredactie

De coronapandemie heeft streamingdiensten het afgelopen jaar geen windeieren gelegd. Bij gebrek aan vertier buitenshuis, verdrijven miljoenen de verveling door thuis naar films en series te kijken. Netflix zag het aantal betalende abonnees vorig jaar dan ook met 8,5 miljoen toenemen, aanmerkelijk meer dan het bedrijf zelf had voorzien. In Nederland heeft inmiddels meer dan 40 procent van alle huishoudens een Netflix-abonnement. Het betekent dat miljoenen kinderen, tieners en volwassenen toegang tot het Netflix-aanbod hebben.

Zorgelijk daaraan is dat al die kijkers, en dus ook de jongsten, worden blootgesteld aan overdreven veel scènes waarin acteurs een sigaret roken. Zolang Netflix bestaat wordt er al geklaagd over het grote aantal rookscènes, met name in door Netflix zelf geproduceerde series, de zogenoemde Netflix originals. In populaire series als Mad Men, House of Cards, Stranger Things, The Crown en The Queen’s Gambit steken de personages volgens velen overdreven vaak een sigaret op.

Verdenking

NOS-nieuwslezer Rob Trip, die in 2019 thuis herstelde van zijn behandeling van prostaatkanker, keek in die tijd veel Netflix. In NRC vertelde hij dat hij zich daarbij mateloos ergerde aan hoe er in die series wordt gerookt. “Ik kan heel slecht tegen mensen die roken. Dat is voor mij zo rechtstreeks verbonden met ‘kanker’. Ik verdenk ze er bij Netflix van dat ze gesponsord worden door de tabaksindustrie. Nergens anders wordt zo openlijk gerookt als bij hen.”

Ook bij TabakNee komen regelmatig klachten binnen van Netflix-kijkers over de vele rokers die zij voorbij zagen komen. Daarin worden ze gesteund door objectief onderzoek. In 2018 concludeerde de Amerikaanse gezondheidsorganisatie Truth Initiative dat in Netflix-series twee keer zoveel rookscènes voorkomen als in series van concurrenten. De organisatie bekeek veertien van de bij kijkers van 15 tot 24 jaar oud meest populaire series van omroepen en streamingdiensten. In series van Netflix werden 319 rookscènes geteld, met bovenaan de serie Stranger Things, waarin 182 keer een sigaret in beeld kwam.

Openbaar aanklagers protesteren

Toen moest het derde seizoen van Stranger Things, in juli 2019 gelanceerd, nog verschijnen. De wel zeer openlijke afbeelding van tabaksmerken en de vele rookscènes daarin brachten de openbaar aanklagers van 43 Amerikaanse staten ertoe een stevige protestbrief te schrijven. In de brief, gericht aan alle streamingdiensten, riepen zij op tot het afzien van rookscènes in alle toekomstige eigen series gericht op jonge kijkers. Ze vroegen de online-zenders ook alleen tabaksvrije series aan te bevelen aan kinderen, tieners, families en algemeen publiek. De streamingdiensten moesten de mogelijkheden voor ouderlijke controle verbeteren en in het algemeen proberen de negatieve invloed van tabaksbeelden in hun aanbod te verminderen.

Topscorer rookscènes

Rond dezelfde tijd beloofde Netflix het roken in zijn series aan banden te zullen leggen. Onderzoek van Jonathan Polansky en Stanton Glantz van het Center for Tobacco Control, Research and Education van de University of California, dat in april 2020 werd gepubliceerd, liet echter nog niet veel verbetering zien. De onderzoekers constateerden dat in 55 procent van alle originele Netflix-series die geschikt werden geacht voor tieners werd gerookt, en in 72 procent van alle series die voor volwassenen zijn bedoeld. Alleen al in het eerste kwartaal van 2020 werden 22 nieuwe series aan het Netflix-aanbod toegevoegd waarin wordt gerookt.

Het Trimbos-instituut deed in 2018 uitgebreid onderzoek naar de blootstelling van 16- en 17-jarigen aan rookbeelden in media. Daaruit kwam naar voren dat naast social media (vooral Instagram), streamingdiensten en dan met name Netflix een bron zijn van rookscènes. Deelnemers aan het onderzoek gaven aan dat 155 van de 183 rookbeelden die zij tegenkwamen in video-on-demandkanalen bij Netflix waren gezien, dat is 85 procent.

Zien roken, doet roken

De opkomst van streamingkanalen heeft geleid tot “een alomtegenwoordige terugkeer van roken op het scherm, waarmee een dodelijke gewoonte wordt verheerlijkt en opnieuw genormaliseerd voor miljoenen beïnvloedbare jonge mensen”, aldus Robin Koval, CEO en president van Truth Initiative in 2019 in Variety.

Tieners die in films en tv-series mensen zien roken, raken geïnteresseerd om het zelf ook eens te proberen, zo is al vaak aangetoond. “Zien roken, doet roken”, zei woordvoerder Mischa Stubenitsky van KWF Kankerbestrijding in 2019 tegen RTL Nieuws. “Daar is heel veel wetenschappelijk bewijs voor. Als je iemand ziet roken, geeft je brein bewust of onbewust het seintje: ik wil ook een sigaret.”

Ouderlijk toezicht helpt

De Amerikaanse Surgeon General concludeerde in 2019 dat de blootstelling van jongeren aan rookscènes in films en series jongeren aanzet om zelf te gaan roken. Het rapport stelt dat wanneer er niets verandert, 5,6 miljoen Amerikaanse jongeren in de toekomst zullen sterven als gevolg van het roken. Als films met rookscènes met een R van Restricted (i.e. ouderlijk toezicht voor kijkers onder 17 jaar) zouden worden aangemerkt, kan dat het aantal tiener-rokers met 18 procent doen dalen.

Tot een vergelijkbare conclusie kwam eerder ook al onderzoeker Rebecca de Leeuw van het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij deed een twee jaar durend onderzoek onder 6.522 Amerikaanse jongeren in samenwerking met collega’s van de Dartmouth Medical School in de Verenigde Staten. Daaruit bleek dat jongeren die van hun ouders niet mogen kijken naar films die niet geschikt zijn voor hun leeftijd een kleinere kans hebben dat zij beginnen met roken.

Artistieke vrijheid

Filmmakers beroepen zich in deze discussie vaak op hun artistieke vrijheid. Ook wijzen ze op de historische context van series die zich afspelen in periodes dat ‘iedereen’ rookte. Toch biedt juist die artistieke vrijheid ook de mogelijkheid om géén rokers te tonen. Dat dat zo veelvuldig wel gebeurt, blijft de vermoedens van geheime, want illegale, betalingen door tabaksfabrikanten voeden.

Lees ook onze serie Het scherm als tabakspromo.