UPDATE 22-03-2021
Het aantal rokers is in het Covid-jaar 2020 licht gedaald, stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek vast. Maar tegelijkertijd laat het Uitgaansonderzoek 2020 zien dat er onder jongeren nog erg veel wordt gerookt. Prof. Marc Willemsen van het Trimbos-instituut licht de cijfers toe.

Door de webredactie

“In 2020 gaf 20 procent van de volwassenen aan wel eens te roken, in 2019 was dit nog bijna 22 procent,” schrijft het CBS, het Centraal Bureau voor de Statistiek in zijn persbericht van 11 maart. Het CBS noemt dit “een lichte daling” en vervolgt: “15 procent zei dagelijks te roken, hetzelfde als in 2019. Van de volwassenen gaf 46 procent aan nooit gerookt te hebben, terwijl 34 procent zei vroeger wel te hebben gerookt. Dit is niet veranderd ten opzichte van 2019.”

Ook zijn er minder mensen die ongewild meeroken. “Het aandeel niet-rokers van 18 jaar of ouder dat aangaf nooit of bijna nooit mee te roken is toegenomen van 75 procent in 2019, naar 79 procent in 2020. Het aantal niet-rokers dat wel, maar niet elke dag, werd blootgesteld aan rook in de omgeving daalde van 20 procent in 2019 naar 16 procent in 2020.”

De een rookte meer, de ander minder

Maar wacht eens even, er werd tijdens de coronacrisis in 2020 toch meer gerookt? “Rokers zeggen per saldo dat ze door de coronacrisis meer zijn gaan roken,” zegt professor Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar Tabaksontmoediging aan de Universiteit Maastricht en hoofd van het Programma Tabak van het Trimbos-instituut. “Wij interpreteren dat als volgt: het percentage rokers is wat gedaald, zoals het CBS stelt. Maar onder de rokers die zijn blijven roken, lijkt de coronacrisis eerder tot meer dan tot minder vaak roken te hebben geleid.”

Willemsen vervolgt: “Door Covid-19 en de coronamaatregelen zijn sommigen minder gaan roken, anderen juist meer. Dat zie je ook in andere landen. Het hangt af van allerlei persoonlijke factoren, bijvoorbeeld of je persoonlijke stress ervaart en of je je verveelt door thuis te werken. Thuiswerken verschaft rokers ook de mogelijkheid meer te roken, omdat collega’s de rookpauzes niet meer in de gaten kunnen houden. En natuurlijk of rokers zich al dan niet zorgen maken over de gezondheid: rokers hebben meer kans op ernstiger symptomen en klachten als ze besmet raken met Covid-19.” 

Zand in de telmachine

Terug naar de cijfers van het CBS. Het is niet zeker of deze tot op de komma kloppen, want corona heeft in het statistiekjaar 2020 voor zand in de telmachine gezorgd. Interviews aan huis waren bijvoorbeeld niet mogelijk. Maar dit werd gecorrigeerd via een speciale rekenmethode. Willemsen: “Ik vertrouw er volledig op dat de statistici en methodologen van CBS dat goed doen.”

Nationale Drug Monitor

Op 9 maart verscheen ook de Nationale Drug Monitor – Jaarbericht 2020, een uitgave van het Trimbos-instituut samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van Justitie, waarin een hoofdstuk aan tabaksgebruik is gewijd – maar met een soort disclaimer, want het gaat “primair over gegevens over het gebruik van tabak en rookwaren tot en met 2019. Deze geven mogelijk geen actueel beeld meer vanwege de coronacrisis sinds maart 2020”. In de Nationale Drug Monitor is dus nog sprake van 21,7 procent rokers van 18 jaar en ouder, van wie 15,9 procent dagelijks.

Willemsen licht toe: “Het rapport wordt samengesteld als de laatste CBS-cijfers nog niet beschikbaar zijn. Trimbos werkt aan een digitale Drug Monitor, zodat er in de nabije toekomst wel met de allerlaatste cijfers kan worden gewerkt.”

Rokende feestvierders

Op 9 maart kwamen nóg meer cijfers over roken naar buiten: demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) stuurde een brief aan de Tweede Kamer over het drugsbeleid, waarin hij ook de uitkomst van Het Grote Uitgaansonderzoek 2020 noemde. Het blijkt dat mensen van 16-35 jaar (ruim 4.800 deden mee aan het online-onderzoek) die in het voorjaar van 2020 in een club of festival zijn gaan feesten, behoorlijk veel roken. “Een ruime meerderheid (60%) heeft in het afgelopen jaar tabak gerookt en 23% rookt dagelijks,” aldus Blokhuis in zijn brief.

Dat klinkt alarmerend en hoe verhoudt dit zich tot de cijfers van het CBS (15 procent van de volwassenen rookt dagelijks en 20 procent ‘wel eens’)? Volgens Willemsen mag je deze verschillende cijfers niet met elkaar vergelijken. “De CBS-cijfers gaan over de gehele bevolking, die van het Uitgaansonderzoek over een heel specifieke groep, namelijk jonge mensen die uitgaan. De cijfers uit dat onderzoek zijn wel belangrijk, omdat ze inzicht bieden in ongezond gedrag onder de uitgaande jongeren. Jongeren roken veel meer dan de oudere leeftijdsgroepen.”

De daling is nog onvoldoende

Willemsen besluit: “De landelijke rookcijfers moeten representatief zijn voor alle Nederlanders van 18 jaar en ouder. De CBS-cijfers zijn voor de landelijke rookcijfers leidend. Die laten zien dat het percentage rokers iets is gedaald van 2019 naar 2020.” Hij ziet een verband met allerlei antirookmaatregelen, zoals bijvoorbeeld dat tabak in 2020 ongeveer 20 procent duurder is geworden. Met de actiemaand Stoptober en met het feit dat tabak in supermarkten uit het zicht zijn gehaald. En: “De beweging voor een Rookvrije Generatie is ook in 2020 doorgegaan, met meer rookvrije omgevingen.” Volgens Willemsen moet je de daling van het aantal rokers in dat kader zien.

“Het gaat om ongeveer 1,5 procent minder rokers. Dat is niet heel erg veel, maar genoeg om significant te zijn. De daling is nog onvoldoende om uiteindelijk uit te komen op 5 procent rokers in 2040, de doelstelling van het Nationaal Preventieakkoord. Er is dus nog veel meer nodig aan tabaksontmoedigingsmaatregelen.”

UPDATE 22-03-2021

Vandaag publiceerde het Trimbos-instituut een onderzoek naar roken en de coronacrisis. Daaruit blijkt dat veel rokers door de stress van de crisis meer zijn gaan roken. “Tijdens de eerste golf gaven rokers aan vooral uit verveling meer te zijn gaan roken, nu zien we dat stress een belangrijke factor is.” Aldus Marc Willemsen, programmahoofd Tabaksontmoediging bij het Trimbos-instituut.