UPDATE 24-11-2020
Het aantal verkooppunten voor tabaksproducten zal de komende jaren worden verminderd. Tabak mag vanaf 2024 alleen nog bij tabaksspeciaalzaken en tankstations verkocht worden. Bij supermarkten is het vanaf dan taboe.

Door de webredactie

Gisteren heeft de ministerraad ingestemd met het voorstel van staatssecretaris Blokhuis om het aantal verkooppunten van tabaks- en aanverwante producten terug te dringen. De bedoeling is dat dat plaatsvindt in een paar stappen:

- 2022 Verbod op alle sigarettenautomaten, bijvoorbeeld in cafés en snackbars.
- 2023 Verbod op de online verkoop van tabak.
- 2024 Verbod op de verkoop van tabak bij supermarkten.

Het is bovendien de inzet van het kabinet om na 2030 de verkoop van tabak gefaseerd verder af te bouwen, achtereenvolgens bij tankstations en tabak- en gemakszaken, waarna alleen speciaalzaken nog tabak kunnen verkopen. Er zijn op dit moment circa 16.000 tabaksverkooppunten. Dat worden er 5.600 minder in 2022 door het besluit van het vorige kabinet om sigarettenautomaten te verbieden. In 2024 stopt de verkoop van tabak in circa 6.400 supermarkten. En uiteindelijk blijven er na 2030 dan nog zo’n 1.500 tabaksspeciaalzaken over.

De maatregel vloeit voort uit het Nationaal Preventieakkoord dat Blokhuis eind 2018 heeft gepresenteerd en waarmee hij zich tot doel heeft gesteld om in 2040 een rookvrije generatie te hebben. Dat akkoord heeft er al voor gezorgd dat er een uitstalverbod voor tabakswaren in supermarkten geldt en sinds 1 oktober mogen tabaksproducten alleen nog in onaantrekkelijke neutrale verpakkingen verkocht worden.

Minder verkooppunten = minder rokers

Onderdeel van het ontmoedigen van roken is dat het aantal verkooppunten ingeperkt zal worden, zodat tabak niet meer overal verkrijgbaar is. In de toelichting bij het voorstel schrijft Paul Blokhuis: “We vinden het nu een gek idee dat je ooit kon roken in de trein of een restaurant. Ik ben ervan overtuigd dat we later ook zo zullen terugkijken op het kopen van sigaretten in een supermarkt. Aan overal sigaretten kunnen kopen, komt in de toekomst een einde. Daarmee wordt het voor rokers en ex-rokers makkelijker om de verleiding te weerstaan. Voor kinderen wordt het moeilijker om er überhaupt mee te beginnen. Met dit besluit en de koers die we vandaag hebben ingezet, voorkomen we heel veel onnodige sterfgevallen en medisch leed.”

Door tabak bij de supermarkten weg te halen, moeten jongeren extra moeite doen om aan tabak te komen. Daarmee wordt het starten met roken hopelijk ontmoedigd. Bovendien blijkt uit recent onderzoek van de SEO in opdracht van het ministerie van VWS dat minder verkooppunten ook minder rokers oplevert. Volgens het SEO-rapport zou het aantal rokers hierdoor dalen van 14,6 procent naar 13,2 procent in 2030.

Tabaksbranche reageert

Branchevoorman Jan Hein Sträter denkt niet dat de maatregel voor minder rokers gaat zorgen, wel vreest hij over een paar jaar lange rijen voor tabaksspeciaalzaken, als dit de enige winkels zijn waar nog sigaretten, shag, sigaren en e-sigaretten te verkrijgen zijn. “Mensen gaan toch ook niet minder wijn drinken als dat opeens niet meer in de supermarkt verkocht zou worden”, zegt de directeur van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK). Volgens Sträter richt de overheid zich nu vooral op de supers omdat daar veel jongeren rondlopen, maar hij benadrukt dat zij de pakjes sigaretten door eerdere maatregelen toch al niet meer in de schappen kunnen zien liggen. “Waarschijnlijk zal het aantal rokers komende jaren wel verder afnemen, maar dat komt dan niet door dit verkoopverbod.”

Verboden overleg met benzinestations

De benzinestations hebben beter gelobbyd bij Blokhuis. Supermarkten mogen onder meer vanwege het grote aantal jeugdige bezoekers vanaf 2024 geen tabak meer verkopen, terwijl tankstations hiermee tot in ieder geval 2030 door kunnen gaan. In de gesprekken met Blokhuis heeft BETA, de brancheorganisatie van benzinestations, onderstreept dat pompstations een omgeving zijn voor personen van 18 jaar en ouder. Daarnaast is tabak een belangrijke inkomstenbron voor de sector, waar onder meer de energietransitie van bekostigd wordt. Te snel stoppen met de tabaksverkoop bij tankstations zou dit in gevaar kunnen brengen, aldus de boodschap van BETA aan de staatssecretaris. “Na constructief overleg de afgelopen maanden hebben we de staatssecretaris weten te overtuigen van het nut en noodzaak van tabaksverkoop bij tankstations”, aldus BETA-voorzitter Ewout Klok. “Mede hierdoor is de voorgestelde einddatum van de verkoop opgeschoven van 2028 naar 2030.”

Het is hoogst merkwaardig dat de benzinestations dit overleg met de staatssecretaris überhaupt hebben kunnen voeren. Dat staat namelijk op gespannen voet met de verplichtingen die Nederland heeft, voorvloeiend uit het internationale antirookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie. Volgens artikel 5.3 uit dat verdrag moet de overheid de tabaksbranche op afstand houden als ze nieuw antirookbeleid maakt en dat is hier duidelijk het geval. Het is een overtreding van het FCTC-verdrag. Overigens zijn ook de supermarkten tegen alle regels in in gesprek geweest met Blokhuis.

Reactie Rookpreventie Jeugd

Longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, noemt het “fantastisch wat Paul Blokhuis en zijn team op VWS hebben bereikt. Dat zij door zijn gegaan op de weg van het Preventieakkoord, bewijst dat dit akkoord slechts een beginpunt is en niet het eindpunt.” 

De Kanter had het mooi gevonden als “Albert Heijn uit zichzelf beter op de kleintjes was gaan letten als dealer van dit product”, zoals zij eerder samen met collega en medebestuurslid Pauline Dekker op TEDxHaarlem al uiteenzette. De Kanter ziet nog steeds een kans voor de grootste supermarkt van het land om het voortouw te nemen en al vóór 2024 met de tabaksverkoop te stoppen. 

“Maar... Ahold kennende ligt er een risico dat het concern in no time aparte winkels voor sigaretten opent”, waarschuwt zij. “Daarom moet er vanaf heden een verbod komen op nieuwe verkoopplekken voor tabak. En essentieel is dus ook nú met een vergunningstelsel te komen. Een license to sell zoals ook voor vuurwerk en alcohol al het geval is. Absurd dat voor een vele malen dodelijker product zo’n vergunning tot op heden niet bestaat.” 

Steun bij Nederlandse bevolking

De Nederlandse bevolking staat achter de plannen van Blokhuis. In september bleek uit onderzoek van I&O Research in opdracht van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij dat 63 procent van de Nederlanders vindt dat er minder tabaksverkooppunten moeten komen om roken écht te ontmoedigen.

D66, GroenLinks en de CU hebben in hun verkiezingsprogramma opgenomen dat tabak alleen nog door tabaksspeciaalzaken verkocht mag worden.

UPDATE 24-11-2020

René Roorda, directeur van de brancheorganisatie van supermarkten, voelt zich overvallen door het voorstel van Blokhuis aan Tweede Kamer, zegt hij in een interview met Distrifood. Hij noemt het ‘onbehoorlijk bestuur’.