OPINIE
Het Vakcentrum voor zelfstandig retailondernemers heeft zijn leden gewaarschuwd dat tabaksverkoop in supermarkten per 2026 verboden zal worden en vreest voor de impact die dat op de omzet zal hebben. Nederlanders zijn echter in grote meerderheid voor zo’n verbod, omdat dat een grote winst voor de volksgezondheid zal opleveren. De supermarktbranche wil met de overheid in gesprek. Maar dat kan helemaal niet, Nederland heeft het internationale FCTC-verdrag ondertekend, waarin ondubbelzinnig staat dat de tabaksbranche verre moet worden gehouden bij het maken van antirookbeleid.

Door de webredactie

Uit een digitale nieuwsbrief blijkt dat het Vakcentrum voor zelfstandig retailondernemers zijn leden heeft gewaarschuwd voor het op handen zijnde verbod op tabaksverkoop in supermarkten per 2026. Dat blijkt uit een artikel op de website van Distrifood waarin uit die nieuwsbrief wordt geciteerd. Het Vakcentrum blijkt er ook van uit te gaan dat de tabaksverkoop in tankstations en tabaks- en gemakswinkels per 2028 verboden zal worden. “Het doel is om tabaksverkoop enkel toe te staan in 250 tabaksspeciaalzaken. De impact op menig supermarkt is fors, zeker bij kleinere bedrijven. Binnen de sector wordt overleg gevoerd welke ‘rek’ nog in de maatregelen zit,” zo schrijft het Vakcentrum.

Die jaartallen komen in geen enkel officieel stuk voor. In een recente reactie op Kamervragen schrijft het ministerie van VWS: “In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken dat het ministerie van VWS onderzoek laat uitvoeren naar de mogelijkheden om het aantal verkooppunten in de toekomst te beperken. Daarnaast is opgenomen dat aan het einde van deze kabinetsperiode er duidelijkheid is over het proces en het moment waarop een verdere vermindering van verkooppunten zal worden gerealiseerd. Het rapport van SEO Economisch Onderzoek in samenwerking met IVO en Universiteit Maastricht is inmiddels opgeleverd. Op dit moment werken wij aan onze beleidsreactie op het rapport. Het onderzoek en onze reactie bieden we op korte termijn aan de Tweede Kamer aan.”

Kleine supermarkten

Hoe het Vakcentrum aan die jaartallen en het aantal van 250 zaken komt is dus raadselachtig. In eerdere voorstellen ging het om een beperking van het aantal verkooppunten tot alle tabaks- en gemakswinkels (zo’n 1600). Volgens de belangenbehartiger van de retail zal zo’n inperking van het aantal tabaksverkopers voornamelijk gevolgen hebben voor ‘de winst van met name kleine supermarkten’. Distrifood valt daarbij terug op de rekenaars van consultancybureau Marshoek. “Voor supermarkten met een gemiddelde weekomzet van minder dan € 50.000 blijkt gemiddeld ruim 13 procent van de totale verkopen uit tabak te komen. Voor supermarkten met meer dan € 250.000 is dat een ruime 3,5 procent,” stelde Marshoek.

Volksgezondheid

In het artikel wordt echter met geen woord gerept over de winst die de inperking van het aantal verkooppunten voor de volksgezondheid zal opleveren. Rookpreventie Jeugd heeft daar samen met het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) eerder al een notitie over opgesteld. Daaruit blijkt dat het aantal verkooppunten gekoppeld zou moeten worden aan een vergunningstelsel, zodat geregeld kan worden dat verkopers van tabaksproducten ook niets anders dan dat mogen verkopen. Bijkomend voordeel is dat dan ook geregeld kan worden dat ze dat niet in de buurt van scholen mogen doen, dat het aantal verkooppunten beperkt blijft en dat zo’n verkooppunt alleen toegankelijk is voor mensen die kunnen aantonen dat ze boven de 18 zijn.

Zorgkosten

Jaarlijks veroorzaakt roken nog altijd tussen de 20.000 en 30.000 doden en worden er 400.000 mensen chronisch ziek door tabaksgebruik. Ruim 10 procent van de totale zorgkosten is toe te schrijven aan tabaksgebruik. Uit een maatschappelijke kosten- en batenanalyse van SEO Economisch Onderzoek uit 2016 bleken de kosten van roken voor de samenleving 21,2 tot 43,2 miljard euro per jaar, ten opzichte van een situatie waarin niet gerookt zou worden. Dat gaat niet alleen om kosten voor zorg, maar ook om gederfde productieve jaren door vroegtijdig overlijden en verloren arbeidsproductiviteit door chronische ziekte.

De helft van alle tabaksproducten die in Nederland worden verkocht, gaan bij de circa 7.000 supermarkten (klein en groot) over de toonbank. Daarna volgen de circa 2.000 tankstations (35 procent) en ten slotte nemen de circa 1.600 tabaks- en gemakszaken 15 procent van de verkoop voor hun rekening.

Nederland is voor vermindering

In 2018 bleek uit onderzoek van Maurice de Hond dat 63 procent van de kiezers vindt dat de verkoop van tabak beperkt moet blijven tot tabaksspeciaalzaken. Dit was een toename van 7 procent vergeleken met 2016. Die meerderheid bestaat bij de aanhangers van alle politieke stromingen. In september van dit jaar bleek uit onderzoek van I&O Research in opdracht van de Gezondheidsfondsen voor Rookvrij weer dat 63 procent van de Nederlanders vindt dat er minder tabaksverkooppunten moeten komen om roken écht te ontmoedigen.

De Tweede Kamer heeft op 3 maart van dit jaar een motie aangenomen waarin de regering wordt verzocht in gesprek te gaan met supermarkten en tankstations om de verkoop van tabak te beëindigen en hen te melden dat dit zo nodig wettelijk verplicht zal worden.

Minder verleiding

De bijdrage van het inperken van het aantal verkooppunten aan het voorkomen van en aan het stoppen met roken zijn meervoudig: minder verkooppunten vermindert de verleiding voor jongeren om te beginnen met roken; een beperkt aantal vergunningen maakt het veel beter mogelijk om de leeftijdsgrens van 18 jaar te handhaven; handhaving van andere regels omtrent de verkoop van tabak wordt makkelijker; verkoop van illegale tabak kan beter worden voorkomen; het levert een bijdrage aan de bestrijding van ontduiking van accijns; het is maatschappelijk aanvaardbaar omdat de verslaafde roker kan blijven roken maar de verleiding om te beginnen met roken wordt beperkt.

Staatssecretaris in gesprek met de branche

Opmerkelijk is dat uit het artikel van Distrifood blijkt dat staatssecretaris Blokhuis in gesprek gaat met het CBL, de brancheorganisatie van de supermarkten. Distrifood schrijft: “Woordvoerder Liane ter Maat van het CBL meldt dat de supermarktkoepel binnenkort een gesprek met de staatssecretaris op de agenda heeft staan over dit onderwerp.” Op zich sluit zo’n gesprek aan bij de motie die in maart is aangenomen, toch staat het op gespannen voet met de verplichtingen die Nederland heeft doordat ze het internationale antirookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie heeft ondertekend. Volgens artikel 5.3 uit dat verdrag moet de overheid de tabaksbranche op afstand houden als ze nieuw antirookbeleid maakt. Het CBL is een belangrijke speler in tabaksland, waarmee de overheid absoluut niet in gesprek zou mogen over het tabaksbeleid. Het zou een flagrante overtreding van het FCTC-verdrag zijn.

Hoezeer de supermarkten op het vinkentouw zitten bleek in een interview met Ahold-topman Frans Muller in Buitenhof. De supermarkten zullen er alles aan doen om tabak in de schappen te houden, zoveel werd duidelijk. Rokers die tabak komen kopen, nemen ook vaak andere producten mee, dat weegt voor de supermarkten zwaarder dan de volksgezondheid. Zolang rokers bij hen terecht kunnen, willen ze deze klanten behouden.