Defensie doet voldoende aan tabaksontmoediging, de sigaretten op NAVO-hoofdkwartier Brunssum blijven spotgoedkoop en hoe het nu werkelijk zit met rookgedrag onder militairen daar wil Defensie geen onderzoek naar doen. Dat blijkt uit de antwoorden van de staatssecretarissen van Defensie en VWS op Kamervragen van Henk van Gerven.

Door de webredactie

‘Wereld Niet Roken Dag: de rampzalige rookcultuur bij Defensie’, zo luidde een artikel eind mei op TabakNee. Daarin was te lezen dat veel jongeren nog niet roken als ze bij Defensie binnenkomen, maar vanwege de rookcultuur gaan ze meedoen, om de kazerne jaren later als verstokt roker te verlaten. Terwijl stoppen met roken en er niet mee beginnen een maatschappelijk issue is, leeft Defensie in het duistere rookverleden, zo bleek. Dit is overigens niet een typisch Nederlands probleem, het speelt ook in bijvoorbeeld de VS en Israël, waar na afloop van de dienstplicht meer dan 40 procent van de soldaten rookt. Wie op het NAVO-hoofdkwartier in Brunssum werkt, kan tabakswaren accijnsvrij kopen – voor een prikje dus. Kamerlid Henk van Gerven (SP) stelde op 3 juni Kamervragen aan de staatssecretarissen van VWS (Paul Blokhuis) en die van Defensie (Barbara Visser). Hun antwoord liet bijna vier maanden op zich wachten, maar eergisteren (30 september) was het er dan toch.

Roken is een eigen keuze

Kamerlid Van Gerven vraagt aan de staatssecretarissen of zij bereid zijn te onderzoeken hoeveel (aspirant-)militairen, en bij welk krijgsmachtonderdeel in Nederland, (zijn gaan) roken. De staatssecretarissen, zo blijkt nu, vinden dit niet nodig: “Conform de Tabaks- en Rookwarenwet is roken in voertuigen en werkruimtes expliciet verboden bij Defensie. Het al dan niet roken op daarvoor toegestane plekken, is echter een eigen keuze van de medewerker. Onderzoek naar het rookgedrag van militairen vind ik daarom niet nodig.”
Roken als eigen keuze van de militair? Horen wij daar de stem van Barbara Visser, de VVD-staatssecretaris van Defensie? Haar collega Paul Blokhuis (ChristenUnie) van Volksgezondheid denkt daar heel anders over, maar is hier blijkbaar ondergesneeuwd. “Wel wordt roken op diverse manieren ontmoedigd en is tabaksontmoediging onderdeel van het algemene gezondheidsbeleid.” Rokers bij Defensie krijgen hulp bij het stoppen. Daarover later meer.

Leefstijlcoaches

TabakNee maakte destijds bekend dat Defensie een leefstijlnota voor haar medewerkers heeft uitgebracht over, onder meer, het belang van gezond eten. Vreemd genoeg wordt daarin niet over de gevaren van roken gerept. Waarom niet? Het antwoord luidt:
“Het programma ‘Duurzaam Gezond Inzetbaar’ heeft een onderdeel dat Health and Readiness heet. Binnen dit onderdeel van het programma wordt de hulp van leefstijlcoaches aangeboden. Dit gebeurt in twee pilots: voor de staf van de Koninklijke Landmacht en voor de Bestuursstaf. Deze leefstijlcoaches ondersteunen ook mensen die willen stoppen met roken.”
Of die leefstijlcoaches enige ervaring met rookstop hebben vermeldt Defensie niet. “De resultaten van deze pilots zijn nog niet beschikbaar.”

Ongeclausuleerd

Defensie houdt zich aan de wet: “De wet- en regelgeving (Tabaks- en rookwarenwet) met betrekking tot roken is ongeclausuleerd van toepassing binnen Defensie. Het toezicht op de naleving ervan vindt zowel intern (door bijvoorbeeld commandanten van kazernes) als extern (door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) plaats. Er geldt een algeheel verbod op de verkoop van sigaretten op defensielocaties in Nederland, met uitzondering van een aantal locaties die onder internationale of binationale verdragen vallen zoals Brunssum (NAVO) en Eibergen (Duits-Nederlands). Op dergelijke locaties gelden afwijkende regelingen ten aanzien van de aankoopmogelijkheden van tabakswaren.”

De commerciële concessionaris

‘Afwijkende regelingen?’ Dat is een eufemisme voor de spotgoedkope sigaretten die te koop zijn op NAVO-locaties, zoals Brunssum (en Eibergen). In hun antwoord geven de staatssecretarissen zelf de prijs aan: “tussen de € 2,50 en € 3,50 per pakje.” Daar kan Defensie niets aan doen, want, “de prijs wordt vastgesteld door de commerciële concessionaris op het hoofdkwartier in Brunssum.” En: “Deze regelgeving is gebaseerd op diverse overeenkomsten, waaronder het NAVO Status of Forces Agreement (SOFA), waarin staat dat ‘members of the force’ belasting- en accijnsvrije artikelen kunnen kopen in het gastland. De NAVO SOFA wordt aangevuld met het NAVO Paris Protocol, van toepassing op militaire hoofdkwartieren (en daarmee op de basis in Brunssum). De afspraken met de NAVO, die gelden voor alle bondgenoten, zijn niet zonder meer eenzijdig aan te passen. Nederland heeft deze overeenkomsten met de NAVO uitgewerkt in nationale regelgeving en heeft besloten om bepaalde privileges ook te verlenen aan Nederlandse militairen die werkzaam zijn op de basis in Brunssum.”

Strikt gehanteerd

Defensie houdt zich aan de wet- en regelgeving: “Het Nederlandse rookbeleid op de NAVO-basis te Brunssum wordt strikt gehanteerd. Er zijn aangewezen rookruimtes, daarbuiten mag niet worden gerookt.” En: “Verder geldt het rookverbod bij Defensie niet alleen voor tabaksproducten maar ook voor aanverwante producten zoals bijvoorbeeld de e-sigaret en de shisha-pen.”
Ook goed om te weten: “Defensie is zich ervan bewust dat het doorverkopen van sigaretten niet is toegestaan. Wanneer er signalen zijn van strafrechtelijke overtredingen op het gebied van het ontduiken van accijns of van illegale handel in of smokkel van sigaretten dan zal de Koninklijke Marechaussee, al dan niet in samenwerking met de Douane of andere ketenpartners, uiteraard optreden.”

Rookstoppoli

TabakNee meldde dat de centrale rookstoppoli van Defensie is gesloten. Op de Kamervraag hierover antwoorden Defensie en VWS: “Er wordt hulp geboden aan diegenen die willen stoppen met roken. Deze hulp werd aanvankelijk aangeboden op een zogeheten rookpoli bij het Centraal Militair Hospitaal (CMH) in Utrecht. Deze poli is om diverse redenen gesloten, onder andere omdat de reisafstand voor medewerkers vaak te groot was waardoor een adequate frequente begeleiding niet mogelijk was. Om deze drempel om hulp te kunnen ontvangen bij het stoppen met roken weg te nemen is de ondersteuning bij het stoppen met roken inmiddels ondergebracht bij de eerstelijns gezondheidscentra van Defensie door heel het land. Bij het CMH zijn daarnaast nog steeds longartsen aanwezig die bij medische noodzaak ondersteuning kunnen bieden.”

Rookvrij in 2021

Laatste Kamervraag: is Defensie een specifieke doelgroep binnen het Preventieakkoord? Zo ja, op welke wijze wordt aan deze doelgroep specifieke aandacht besteed?
“In het Preventieakkoord is voor de rijksoverheid zelf afgesproken dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) onderzoekt hoe de Rijkskantoren in 2021 rookvrij kunnen worden gemaakt. De afspraken gelden ook voor de rijkskantoren waarin Defensie is gehuisvest. Defensie biedt medewerkers een rookvrije werkomgeving, weliswaar met daarin specifiek aangewezen rookruimtes.” Rookruimtes die onlangs per direct in de horeca zijn verboden? Defensie wil hier blijkbaar geen conclusie uit trekken. Maar: “Medewerkers die willen stoppen met roken wordt effectieve en toegankelijke stoppen-met-rokenzorg en -ondersteuning geboden.” En: “Het roken wordt op diverse manieren ontmoedigd bij Defensie en ontmoediging is onderdeel van het algemene gezondheidsbeleid. Dat beleid bestaat uit wet- en (interne) regelgeving, voorbeeldgedrag, ontmoedigingsmaatregelen en hulp bij het stoppen met roken.”

Conclusie

Defensie en VWS halen er allerlei wet- en regelgeving bij waaruit moet blijken dat goedkoop roken er in het leger blijkbaar bij hoort, dat het normaal zou zijn dat een pakje sigaretten nog geen 3 euro kost, en stelt tegelijkertijd dat Defensie roken ontmoedigt. Defensie wil niet onderzoeken hoeveel van haar personeelsleden roken, ze sluit liever haar ogen voor een potentieel ernstig gezondheidsprobleem.
Wegkijken is niet de beste wijze van preventie. Defensie zou een voorbeeld moeten nemen aan de ‘Surgeon General’ in de VS, die concludeerde: “Tobacco product use is a threat to the health and fitness of our forces and compromises readiness, the foundation of a strong national defense.”

Kamervragen en antwoorden

Antwoorden op vragen van het lid Van Gerven (SP) aan de staatssecretaris van VWS en van Defensie (ingezonden 4 juni 2019 met kenmerk 2019Z11061).

1. Kent u het bericht ‘Wereld niet roken dag: de rampzalige rookcultuur bij Defensie’? Wat is uw reactie daarop?

2. Wat is uw reactie op de zinsnede “veel jongeren komen binnen als niet-roker, om vervolgens de dienst vijf, tien of veertig jaar later als verstokte roker te verlaten. Defensie maakt van gezonde niet-rokers verslaafde, ongezonde rokers’?

5. Wat vindt u ervan dat zoveel defensiemedewerkers zouden roken? Wat vindt u ervan dat jonge mensen (waaronder stagiaires) blootgesteld worden aan groepsdruk, rokende docenten, roken tijdens de lessen en in busjes en werkruimtes?

7. Bent u bereid te onderzoeken hoeveel militairen, en bij welk krijgsmachtonderdeel in Nederland, roken? Zo nee, waarom niet?

Ja, ik ben bekend met het bericht. Conform de Tabaks- en Rookwarenwet is roken in voertuigen en werkruimtes expliciet verboden bij Defensie. Het al dan niet roken op daarvoor toegestane plekken, is echter een eigen keuze van de medewerker. Onderzoek naar het rookgedrag van militairen vind ik daarom niet nodig. Wel wordt roken op diverse manieren ontmoedigd en is tabaksontmoediging onderdeel van het algemene gezondheidsbeleid (zie het antwoord op vraag 3 en 4). Defensie biedt dan ook hulp als medewerkers willen stoppen met roken.


3. Bent u van mening dat tabaksontmoediging een onmisbaar onderdeel van de beleidsnota over een gezonde leefstijl -‘Duurzaam inzetbaar Defensie’- zou moeten zijn? Is u bekend waarom rookpreventie door Defensie niet is opgenomen in deze beleidsnota? Had Defensie eerder niet beloofd het rookgedrag in haar gelederen te gaan terugdringen? Zou rookpreventie volgens u alsnog een plaats moeten krijgen in deze beleidsnota? Zo ja, hoe gaat u dit aanpakken?

4. Op welke wijze wordt roken op dit moment ontmoedigd binnen Defensie? Per wanneer is de rookstoppoli van Defensie opgeheven?

Het programma ‘Duurzaam Gezond Inzetbaar’ heeft een onderdeel dat Health and Readiness heet. Binnen dit onderdeel van het programma wordt de hulp van leefstijlcoaches aangeboden. Dit gebeurt in twee pilots: voor de staf van de Koninklijke Landmacht en voor de Bestuursstaf. Deze leefstijlcoaches ondersteunen ook mensen die willen stoppen met roken. De resultaten van deze pilots zijn nog niet beschikbaar.

Tabaksontmoediging is echter niet alleen een onderdeel van het programma ‘Duurzaam Gezond Inzetbaar’. Het roken wordt op diverse manieren ontmoedigd bij Defensie en ontmoediging is onderdeel van het algemene gezondheidsbeleid. Dat beleid bestaat uit wet- en (interne) regelgeving, voorbeeldgedrag, ontmoedigingsmaatregelen en hulp bij het stoppen met roken.

De wet- en regelgeving (Tabaks- en rookwarenwet) met betrekking tot roken is ongeclausuleerd van toepassing binnen Defensie. Het toezicht op de naleving ervan vindt zowel intern (door bijvoorbeeld commandanten van kazernes) als extern (door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) plaats. Er geldt een algeheel verbod op de verkoop van sigaretten op defensielocaties in Nederland, met uitzondering van een aantal locaties die onder internationale of binationale verdragen vallen zoals Brunssum (NAVO) en Eibergen (Duits-Nederlands). Op dergelijke locaties gelden afwijkende regelingen ten aanzien van de aankoopmogelijkheden van tabakswaren. Verder geldt het rookverbod bij Defensie niet alleen voor tabaksproducten maar ook voor aanverwante producten zoals bijvoorbeeld de e-sigaret en de shishapen. Op het intranetportaal is voor medewerkers informatie te vinden over het rookbeleid bij Defensie.

Er wordt hulp geboden aan diegenen die willen stoppen met roken. Deze hulp werd aanvankelijk aangeboden op een zogeheten rookpoli bij het Centraal Militair Hospitaal (CMH) in Utrecht. Deze poli is om diverse redenen gesloten, onder andere omdat de reisafstand voor medewerkers vaak te groot was waardoor een adequate frequente begeleiding niet mogelijk was. Om deze drempel om hulp te kunnen ontvangen bij het stoppen met roken weg te nemen is de ondersteuning bij het stoppen met roken inmiddels ondergebracht bij de eerstelijns gezondheidscentra van Defensie door heel het land. Bij het CMH zijn daarnaast nog steeds longartsen aanwezig die bij medische noodzaak ondersteuning kunnen bieden.


6. Is Defensie een specifieke doelgroep binnen het Preventieakkoord? Zo ja, op welke wijze wordt aan deze doelgroep specifieke aandacht besteed?

In het Preventieakkoord is voor de rijksoverheid zelf afgesproken dat de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) onderzoekt hoe de Rijkskantoren in 2021 rookvrij kunnen worden gemaakt. De afspraken gelden ook voor de rijkskantoren waarin Defensie is gehuisvest. Defensie biedt medewerkers een rookvrije werkomgeving, weliswaar met daarin specifiek aangewezen rookruimtes. Medewerkers die willen stoppen met roken wordt effectieve en toegankelijke stoppen-met-rokenzorg en -ondersteuning geboden.


8. Is het correct dat op de NAVO-basis te Brunssum een pakje Marlboro van 20 sigaretten slechts € 1,60 kost? Hoe draagt deze zeer lage prijs volgens u bij aan een ontmoedigingsbeleid op het gebied van roken? Bent u van mening dat deze prijsdrempel om te gaan roken veel hoger moet komen te liggen? 

Voor militairen die geplaatst zijn bij de NAVO-basis te Brunssum, geldt dat er geen belasting hoeft te worden betaald over sigaretten. Daardoor is de prijs van een pakje lager dan in de reguliere verkoop. De prijs wordt vastgesteld door de commerciële concessionaris op het hoofdkwartier in Brunssum en varieert daar tussen de € 2,50 en € 3,50 per pakje.

Deze regelgeving is gebaseerd op diverse overeenkomsten, waaronder het NAVOStatus of Forces Agreement (SOFA), waarin staat dat “ members of the force” belasting- en accijnsvrije artikelen kunnen kopen in het gastland. De NAVO SOFA wordt aangevuld met het NAVO Paris Protocol, van toepassing op militaire hoofdkwartieren (en daarmee op de basis in Brunssum). De afspraken met de NAVO, die gelden voor alle bondgenoten, zijn niet zonder meer eenzijdig aan te passen. Nederland heeft deze overeenkomsten met de NAVO uitgewerkt in nationale regelgeving en heeft besloten om bepaalde privileges ook te verlenen aan Nederlandse militairen die werkzaam zijn op de basis in Brunssum. Het Nederlandse rookbeleid op de NAVO-basis te Brunssum wordt strikt gehanteerd. Er zijn aangewezen rookruimtes, daarbuiten mag niet worden gerookt.


9. Op welke wijze wordt illegale handel met deze spotgoedkope sigaretten (waarop geen accijns wordt geheven) bestreden? Is Defensie er inmiddels van doordrongen dat het doorverkopen van deze sigaretten volgens het reglement voor douanevrijstelling op NAVO-bases verboden is?

Defensie is zich ervan bewust dat het doorverkopen van sigaretten niet is toegestaan. Wanneer er signalen zijn van strafrechtelijke overtredingen op het gebied van het ontduiken van accijns of van illegale handel in of smokkel van sigaretten dan zal de Koninklijke Marechaussee, al dan niet in samenwerking met de Douane of andere ketenpartners, uiteraard optreden.

tags:  Defensie | rookbemoedigingsbeleid | politiek | accijns, tabak | kamervragen | VWS