Om smokkel tegen te gaan krijgen tabaksproducten binnenkort unieke codes, zodat ze te traceren zijn. Dat moet natuurlijk gebeuren door een bedrijf dat losstaat van de tabaksindustrie. Onlangs bleek dat staatssecretaris Blokhuis het bedrijf Atos heeft ingehuurd om die codes aan te leveren. Maar Atos blijkt niet brandschoon, want heeft in het verleden aan een dergelijk systeem voor Big Tobacco gewerkt.

Door de webredactie

Om de illegale handel in tabaksproducten tegen te gaan, heeft de Europese Unie in 2014 besloten dat er voor 20 mei 2019 een zogenaamd Track & Trace-systeem moest komen. Als ergens een illegaal pakje sigaretten wordt aangetroffen kan aan de hand van een code op het pakje worden herleid waar het uit de productie- of distributieketen is verdwenen en de zwarte markt op is gegaan, zodat de politie het lek kan dichten.
Al sinds er sprake is van de invoering van een Track & Trace-systeem doet de tabaksindustrie er alles aan om daar zo dicht mogelijk bij betrokken te raken. Terwijl er nog druk gediscussieerd werd over hoe zo’n systeem eruit zou moeten zien en aan welke voorwaarden het moest voldoen, kwam Philip Morris (PMI) al met een systeem op de proppen: Codentify. PMI gaf zijn tabaksconcurrenten een gratis licentie af, zodat de industrie gezamenlijk achter dat systeem kon gaan staan.

Medeplichtig aan smokkel

Er kwam al snel kritiek op Codentify, want juist de tabaksindustrie wordt ervan verdacht medeplichtig te zijn aan tabakssmokkel. Dat de industrie zelf het systeem heeft laten bedenken om die smokkel tegen te gaan, is volgens verschillende gezondheidswetenschappers dan ook geen goed idee. Je laat per slot van rekening ook niet het inbrekersgilde het beveiligingssysteem in je huis ontwerpen.
PMI zei in reactie op deze kritiek niets meer met Codentify van doen te willen hebben om het een onafhankelijke eigenaar te geven. Het bedrijf Inexto nam het volgens de Europese Denktank EP over voor 1 Zwitserse frank. Inexto bleek echter door oud-medewerkers van PMI gerund te worden.

Deadline in zicht

Nu er nog maar een paar weken te gaan zijn tot het systeem moet worden ingevoerd, begint het er volgens de Europese nieuwssite Euraktiv op te lijken dat een aantal Europese lidstaten, waaronder Duitsland, de deadline niet gaan halen. Andere landen hebben wel al voor een bedrijf gekozen dat de codes gaat maken die op de tabaksverpakkingen moet verschijnen. In Nederland is dat Atos geworden, zo blijkt uit een vrijgegeven document van het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Of, zoals staatssecretaris Blokhuis over de invoering van een Track & Trace-systeem schrijft: “Onderdeel hiervan is dat een instantie aangewezen wordt die de unieke identificatiemarkeringen gaat aanmaken en afgeven. Atos gaat dit namens VWS doen.”
Uit onderzoek van de universiteit van Bath dat is gepubliceerd in Tobacco Control blijkt echter dat Atos in het verleden betrokken is geweest bij Codentify. Dat onderzoek is gebaseerd op vrijgegeven interne documenten van de tabaksindustrie. Uit een e-mail van British American Tobacco (BAT) uit 2012 blijkt dat er wereldwijd twee leveranciers waren aangetrokken ‘om Codentify te vertegenwoordigen’. Het ging om Atos en Fracturecode. “Atos was bovendien betrokken bij de ontwikkeling van Codentify,” schrijven de onderzoekers. Daarmee heeft Nederland gekozen voor een bedrijf dat de schijn van belangenverstrengeling tegen zich heeft.

Aanbestedingsprocedure

Gevraagd om een reactie ontkent Atos alle betrokkenheid bij Codentify: “Er is géén sprake van enige relatie met Codentify en Atos heeft alle relevante vragen hierover van haar opdrachtgever, het ministerie van VWS, beantwoord.”
Het ministerie heeft desgevraagd laten weten dat Atos de opdracht heeft gekregen na een aanbestedingsprocedure. Volgens VWS maakten Europese eisen aan de onafhankelijkheid deel uit van de procedure. “Atos voldoet aan alle gestelde onafhankelijkheidseisen.” Volgens het ministerie heeft de Nederlandse Douane geen bevindingen gedaan van smokkel waar de tabaksindustrie bij betrokken is geweest. Dat smokkel internationaal plaatsvindt en er in andere landen wel dat soort aanwijzingen zijn gevonden, maakt het ministerie kennelijk niet uit.
Wel zegt VWS een oogje in het zeil te houden. “We blijven – zoals altijd – tijdens de looptijd van de opdracht goed volgen of Atos deze optimaal uitvoert en blijft voldoen aan alle eisen die daarbij horen. Maar er is dus geen aanleiding om uit te kijken naar een andere aanbieder.”