OPINIE

Het totale bedrag dat op de Rijksbegroting 2018 is uitgetrokken voor preventie in het algemeen en voor tabakspreventie in het bijzonder is ontoereikend voor een serieuze aanpak van de tabaksepidemie. Het ligt voor de hand dat een speciaal daartoe op te richten ‘Tabaksverslavingsfonds’ uitkomst kan bieden. Het wordt hoog tijd dat de vervuiler gaat betalen, dat de tabaksindustrie mee gaat betalen aan alle ellende die ze aanricht.

Door Frits van Dam

“We zetten vol in op preventie, zodat iedereen in ons land langer in goede gezondheid kan leven en kan meedoen aan de samenleving,” schrijft het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) enthousiast op Twitter. “Daarom gaan we samen met partners de strijd aan met roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik.” De tweet van het ministerie maakt ook duidelijk dat daar ook een bedrag mee is gemoeid: “€62 miljoen extra voor preventie (tot 2022).”

Op een rij

De afgelopen jaren heeft TabakNee bij het ministerie van VWS opgevraagd hoeveel daadwerkelijk aan rookpreventie wordt uitgeven. In 2017 duurde het maanden voordat de afdeling communicatie de zaken voldoende op een rij had om antwoord op die vraag te kunnen geven. Er bleek een bedrag van € 37.962.000 op de begroting te staan voor preventie, waar rookpreventie een onderdeel van was. Het was onduidelijk welk bedrag precies aan rookpreventie werd besteed, omdat het geld niet geoormerkt werd. Het ministerie hield dus niet nauwkeurig bij wat er op het conto van rookpreventie kan worden geschreven.
Het jaar daarvoor, in 2016, kwam het ministerie overigens met een veel lager bedrag: 9,3 miljoen euro, waarvan toen ook al niet duidelijk was hoeveel precies aan rookpreventie op was gegaan.

Het Nationaal Preventieakkoord

Om de gezondheid te verbeteren van mensen en van Nederland als geheel sluit het ministerie van VWS een Nationaal Preventieakkoord met verschillende partijen. In het akkoord leggen zij gezamenlijke maatregelen vast om gezondheidsproblemen aan te pakken. Alle betrokken partijen kunnen elkaar aanspreken op deze afspraken. Het is de bedoeling dat partijen het Preventieakkoord eind oktober ondertekenen.
Er staan veel zaken in het uitgelekte concept Preventieakkoord die ‘geen geld kosten’. Al die initiatieven om (kind)omgevingen rookvrij te maken vragen tijd en inspanning van de betrokken instanties, maar relatief weinig out of pocket kosten. Maar het zou zomaar kunnen gebeuren dat de betrokken instanties die een inspanningsverplichting moeten leveren straks aangeven dat ze alleen gaan bewegen als er vanuit de overheid extra geld bijkomt.

Begroting tot 2022

Uit de totale begroting blijkt dat VWS tot aan 2022 in het totaal een bedrag van 190 miljoen heeft gereserveerd op de Rijksbegroting voor preventie. Welk deel daarvan naar tabakspreventie gaat is ook nu weer onduidelijk. Maar als we er vanuit gaan dat het bedrag gelijkelijk verdeeld wordt over de drie deelgebieden (tabak, overgewicht en alcohol), blijft er voor tabak tot 2022 63 miljoen euro over. De door het Ministerie aangekondigde extra 62 miljoen euro worden in het Nationaal Preventieakkoord gestoken, wat betekent (bij gelijke verdeling over de drie deelgebieden) dat er voor tabak in deze periode 21 miljoen extra beschikbaar is. Voor tabakspreventie trekt de overheid dus tot aan 2022 bij elkaar een bedrag van 84 miljoen uit.

Gênant laag

Daar kan je natuurlijk geen potten mee breken. In totaal wordt 9,4% van de ziektelast in Nederland veroorzaakt door roken. In verhouding tot de onvoorstelbaar hoge zorgkosten door roken - het gaat jaarlijks naar schatting om € 2,4 miljard - is het bedrag dat voor preventie wordt uitgetrokken, nog geen 1%, gênant laag.
Het is ook onvoldoende om alle campagnes die worden genoemd in het preventieakkoord te financieren. Zo spreekt het akkoord over een campagne van NOC*NSF en de Alliantie Niet Roken (met als doel rookvrije sportverenigingen), een campagne voor draagvlak voor rookvrije kind-omgevingen, het activeren van het algemene publiek met massa mediale publiekscampagnes, het opzetten van een meerjarige campagne voor ‘Rookvrij opgroeien’ en het steunen van Stoptober. 


Wensenlijst vol goede intenties

Grote publiekscampagnes en het opzetten van een goed landelijk netwerk van geaccrediteerde rookstopondersteuning kost veel geld. Daarvoor is het door VWS gereserveerde budget ontoereikend. Het Preventieakkoord blijft zo een uitgebreide wensenlijst vol goede intenties, maar hoe een en ander gefinancierd gaat worden is onduidelijk. Het bedrag dat VWS heeft gereserveerd voor tabakspreventie is een fooi vergeleken met de vele tienallen miljoenen die bijvoorbeeld uitgetrokken zijn voor grieppreventie en voor bevolkingsonderzoek. Het effectief terugdringen van tabaksgebruik voorkomt jaarlijks duizenden doden – veel meer dan met een vaccinatieprogramma tegen griep.

Tabaksverslavingsfonds

Het ligt voor de hand om de tabaksindustrie mee te laten betalen aan alle ellende die ze aanricht via een speciaal daartoe op te richten ‘Tabakserslavingsfonds’, onder het motto ‘de vervuiler betaalt’. Dat fonds zou de financiële basis kunnen leggen onder het Preventieakkoord, waarvan de uiteindelijke versie zoals gezegd later deze maand gepubliceerd zal gaan worden.
Het idee van een ‘schadefonds’ is niet nieuw. Er is al een fonds voor mensen met een gokverslaving in de maak waar de Eerste Kamer zich binnenkort over uit zal spreken. Het is de bedoeling dat de aanbieders van kansspelen 0,25% van hun bruto spelresultaat afdragen aan dat fonds. Daarvan wordt onderzoek naar de preventie van kansspelverslaving betaald, maar ook anonieme hulp en een landelijk preventieloket waar spelers terecht kunnen voor informatie en doorverwijzingen.

Niet afwentelen op samenleving

Het is dus helemaal niet zo’n vreemd idee om een zelfde constructie op te tuigen voor tabaksschade. De tabaksindustrie draagt op dit moment op geen enkele manier bij aan preventie van roken, hulp bij stoppen met roken, publieksvoorlichting en de behandeling van ziektes die veroorzaakt worden door roken. Vrijwel alle kosten worden gedragen door de samenleving als geheel (via de ziektekostenverzekering).
 Het is de hoogste tijd dat deze kosten niet meer op de samenleving worden afgewenteld, maar dat de tabaksindustrie gaat meebetalen aan het voorkomen én oplossen van de schade die ze veroorzaken, vanuit de gedachte ‘de vervuiler betaalt’. We moeten dan maar op de koop toenemen dat de tabaksindustrie dan gaat pochen met ‘kijk eens wat een sociaal acceptabele industrie wij zijn, we betalen zelfs mee aan de opvang van rokers’.

De Tabakswet zou wel zodanig aangepast moeten worden dat tabaksfabrikanten verplicht worden gesteld dat 1 procent van de omzet die in Nederland wordt behaald (oftewel zo’n 35 miljoen euro op jaarbasis) wordt afgedragen aan dit fonds.