Uit onderzoek van de Onderzoeksredactie Tabak blijkt dat het Transparantieregister, waarin verschillende ministeries hun contacten met de tabaksindustrie uit eigen beweging openbaar zouden maken, onvolledig is. Van de 114 contactmomenten met de industrie ontbreekt meer dan een derde in het register.

Door de webredactie

De Stichting Rookpreventie Jeugd spande in 2015 een rechtszaak tegen de Nederlandse staat aan vanwege verboden contacten tussen de overheid en tabakslobbyisten. De overheid had, door het ondertekenen van het internationale anti-rookverdrag (FCTC), juist beloofd die lobbyisten op afstand te houden.
Na de rechtszaak beloofde de overheid beterschap. Per maart 2016 zouden de ministeries van Volksgezondheid, Financiën en Verkeer- en Waterstaat zelf op een speciaal daarvoor aangewezen plek op de website van de Rijksoverheid emails en gespreksverslagen van bijeenkomsten plaatsen over de contacten met de tabaksindustrie. Daarmee werd een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur om die documenten in handen te krijgen overbodig; de overheid vond het belangrijk genoeg om uit eigen beweging transparant te zijn over haar contacten met deze industrie.

Innige contacten

Het ministerie van Economische Zaken (EZ) beloofde ook transparant te zijn over haar contacten en daarover op haar eigen website te publiceren. De tabaksindustrie heeft van oudsher innige contacten met dit ministerie gehad. Uit onderzoek van de Onderzoeksredactie Tabak blijkt dat EZ tot op heden heeft nagelaten haar contacten met de industrie te publiceren. De Onderzoeksredactie deed alsnog een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur om daar duidelijkheid over te verkrijgen.

“Ruim een derde van de contacten tussen de vier ministeries en de tabaksindustrie is niet geopenbaard. Van de 114 contactmomenten ontbreken er 39,” concludeert op redactie nadat zij emailcorrespondenties van de ministeries in kon zien. Ook het ministerie van Financiën hield maar liefst 25 van de 70 contactmomenten achter.

Gevoelige onderwerpen

“Opvallend is dat juist wanneer de contacten met de tabaksindustrie over gevoelige onderwerpen gaan, de overheid het minst transparant is,” schrijft de Onderzoeksredactie Tabak. “De niet geopenbaarde contacten tussen de ministeries en de tabaksindustrie gaan allemaal over onderwerpen waar de tabaksindustrie graag over meepraat, maar waar de overheid eigenlijk niet over in gesprek mag gaan. Bijvoorbeeld omdat beleidsvorming nog loopt, zoals over het Track &Trace systeem van tabaksproducten, accijnsverhoging en de zogenoemde displayban.”

Transparantiefiles

Het transparantie register heeft kortom niet aan haar doelstellingen beantwoord TabakNee houdt sinds maart 2016 in de serie De Transprantiefiles bij wat er in de documenten staat die de overheid vrijgeeft in het transparantieregister. Ook zij constateerde begin dit jaar dat het register niet optimaal wordt gebruikt.

Accijnzen

Longarts Wanda de Kanter reageerde bij BNR Nieuwsradio op de bevindingen van de Onderzoeksredactie Tabak en legde daar nogmaals uit dat accijnzen de meest effectieve manier zijn om roken te ontmoedigen. ‘Dus waar komen tabakslobbyisten het meest? Bij het ministerie van Financiën. En wat gebeurt er niet? Het ophogen van de accijnzen.’

Zelf is ze niet uitgenodigd op het ministerie om voor het ophogen van accijnzen te bepleiten. Dat tabakslobbyisten er wel komen, laat zien dat ze nog steeds grote invloed hebben op het beleid, terwijl de overheid door het internationale antirookverdrag FCTC daar juist niet naar zou moeten luisteren.

Marcel Metze, hoofdredacteur van de Onderzoeksredactie Tabak, vertelde in het BNR-programma Hemmen over hun bevindingen en zei: “Het contact met het ministerie van Financiën is belangrijk. Daar gaat het over accijnzen en douane-activiteiten. En dat is een van de meest gevoelige onderwerpen. Accijnzen zijn een inkomstenbron voor de overheid en daar zit een gemeenschappelijk belang.” Ook legt hij uit dat de burger en de journalistiek de macht niet kunnen controleren als volledige transparantie uitblijft.

Brussel en gemeentes ook in de fout

Dat het in Brussel nog veel erger is, bleek eerder uit een analyse van Wob-documenten van de Onderzoeksredactie Tabak. Daar nodigen ambtenaren zelfs tabakslobbyisten uit om hun mening te komen geven.

Eerder onthulde Onderzoeksredactie Tabak dat ook Nederlandse gemeenten hun contacten met de tabaksindustrie verzwijgen, terwijl ze terughoudend zouden moeten zijn met contacten met de tabaksindustrie en over die contacten zouden moeten publiceren als ze er wel zijn geweest. Ook daar blijkt de transparantie niet wat het zou moeten zijn. 

Verklaring

Een woordvoerder van het ministerie van Financiën vertelde tegen BNR dat alle vijfentwintig ontmoetingen die niet gemeld zijn door het ministerie, allemaal ontmoetingen waren tussen de tabaksindustrie en de douane. Het ging dan om het terugdringen van illegale sigaretten. De woordvoerder erkende dat deze ontmoetingen desalnietemin openbaar gemaakt hadden moeten worden.

Het ministerie van Economische Zaken vermeldde zeven ontmoetingen niet en ook daar geeft een woordvoerder een verklaring voor. Vier van de ontmoetingen vonden plaats voor de meldingsplicht. Verder was één ontmoeting geen ontmoeting maar een interne memo, waarin juist werd uitgelegd dat ontmoetingen voortaan gemeld moeten worden. De laatste twee ontmoetingen zijn doorgestuurd naar het ministerie van Volksgezondheid en de ambtenaren waren er van overtuigd dat dit voldoende was. Toch beloofde ook het ministerie van Economische Zaken  beterschap.

Lees ook een uitgebreid verhaal over deze kwestie in Vrij Nederland. Meer achtergronden bij het onderzoek vind u op de website van de Onderzoeksredactie Tabak.