OPINIE
Maandag 3 april begint Philip Morris de verkoop van een nieuw verslavend en potentieel gevaarlijk tabaksproduct, de IQOS. Hierbij wordt tabak niet verbrand maar verwarmd. De overheid heeft dit product niet getoetst op schadelijkheid. Zo wordt de consument door de overheid weer overgeleverd aan de tabaksindustrie.

Door Bas van Lier en Frits van Dam

In een schoolvoorbeeld van uitgekiende pr wist Philip Morris eind november de wereldpers te halen met de IQOS, ook wel aangeduid als heatstick. Tabaksfabrikanten mogen in de meeste westerse landen geen reclame voor hun producten meer maken, maar deze free publicity was een meesterlijk substituut.

Tegenover de BBC beweerde PM-topman André Calantzopoulos dat hij met de introductie van het nieuwe ‘minder schadelijke’ rokertje het einde van de traditionele sigaret voorzag. Hij wilde zelfs met overheden samenwerken om de gewone sigaret geleidelijk te laten verdwijnen. 

De BBC gaf Calantzopoulos ruim baan en liet daarbij onvermeld dat tabaksfabrikanten helemaal niet mogen samenwerken met overheden van landen die het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie hebben ondertekend. Op een enkele uitzondering na hebben alle landen in de wereld dit gedaan. 

Drie smaken

Nu komt de IQOS ook in Nederland in de winkels. Aanvankelijk bij zo’n twintig speciaalzaken in Amsterdam, zo meldt FoodClicks. De Heets, korte sigaretjes met stevig aangestampte tabak erin die in het apparaat gestopt moeten worden, zullen in pakjes van 20 stuks voor 6 euro worden verkocht. Ze zijn er in drie varianten: ‘full-flavoured’, ‘light’ en ‘menthol’, net als bij de gewone sigaret. Big Tobacco verleidt haar klanten zoals ze al decennia doet, met smaakjes en een lichte variant die de indruk wekt nóg minder schadelijk te zijn.

Op de website van Philip Morris International (PMI) is te zien hoe ook deze opwarmsigaretten vol zitten met vele tientallen toegevoegde stoffen om de smaak te verzachten en de sigaretten beter rookbaar te maken, van mimosa, sinaasappel en valeriaanwortel tot cacao, vanille en pepermunt. Er is dus weer een slim product ontwikkeld om nicotineverslaafden te kweken én te behouden.

Ongecontroleerd toegelaten

Hoewel de fabrikant 90-95% minder gezondheidsschade claimt vergeleken met gewone sigaretten, is volstrekt onduidelijk hoe schadelijk het product werkelijk is. De ‘minder-schadelijkheids-claim’ is uitsluitend gebaseerd op dierproefonderzoek en klinisch onderzoek van bloedwaarden, uitgevoerd in opdracht van Philip Morris zelf. Die onderzoeken kunnen uiteraard ook niet aantonen wat de effecten van het gebruik op langere termijn zijn.

De Nederlandse overheid laat het nieuwe product ongecontroleerd toe op de markt. De enige voorwaarde die aan een nieuw tabaksproduct gesteld wordt is dat het zes maanden voor introductie aangemeld wordt bij het RIVM. En dat is ook het enige wat er gebeurd is. In Nieuw-Zeeland en Australië heeft de overheid wel oog voor de potentiele  gezondheidsschade van dit product: men heeft daar de heatsticks tegengehouden. In de VS heeft Philip Morris een aanvraag ingediend bij de Food and Drug Administration om het product als minder schadelijk alternatief op de markt te mogen zetten en heeft daarbij ruim 2.000.000 pagina’s aan gegevens ingeleverd. De FDA zal nog wel even tijd nodig hebben om zich hierdoorheen te worstelen. Het product is daar ook nog steeds niet op de markt.

Autorisatiesysteem

TabakNee riep eerder op tot invoering van een autorisatiesysteem voor nieuwe tabaksproducten en kreeg daarin uiteindelijk steun van de Tweede Kamer, die via een motie van SP-Kamerlid Henk van Gerven de regering vroeg daar onderzoek naar te doen. Van Gerven vindt dat de consumenten beter beschermd kunnen worden als nieuwe soorten tabaksproducten “verplicht onderhevig moeten zijn aan een goedkeuringsprocedure voordat ze op de markt komen”. De overheid heeft immers de grondwettelijke plicht de bevolking te beschermen tegen gezondheidsschade. Dat heeft verder niets met politiek te maken.

De staatssecretaris heeft aan het RIVM gevraagd om een onderzoek naar de mogelijkheden van een toetsingssysteem te doen. Daar hebben we nu niets aan. De introductie van de IQOS maakt duidelijk dat de regering hier al te laat mee is.

Onderzoek naar de schadelijkheid van de IQOS kan prima gebeuren door het College ter Beoordeling der Geneesmiddelen. Dat heeft een prachtig opgetuigd systeem om nieuwe genees- en voedingsmiddelen te beoordelen op veiligheid alvorens ze op de markt mogen worden gebracht. Er is geen enkel argument te bedenken waarom nieuwe tabaksproducten niet op de zelfde manier beoordeeld kunnen worden als nieuwe voedingsmiddelen en medicijnen. Daar is het RIVM helemaal niet voor nodig.  

Markt veroveren

Ondertussen is te zien hoe Philip Morris al enige tijd de markt aan het bewerken is. Een tabaksverkoper die onrechtmatig adverteerde met het product is op instigatie van TabakNee al teruggefloten. Een vlogger die op 4 december een promotievideo voor de IQOS plaatste bleef tot nog toe onopgemerkt. Uit de reacties die bij de video zijn geplaatst blijkt dat de maker het apparaatje en de bijbehorende sigaretjes had gekregen. Het laat zich raden van wie. Op YouTube levert het intypen van IQOS inmiddels meer dan 15.000 resultaten op.

Philip Morris laat geen steen onberoerd om de heatsticks te introduceren op de Nederlandse markt. Ze heeft zelfs een oud topambtenaar van VWS, Jos Draijer, bereid gevonden om voor dit te product te lobbyen. De tabakslobby is kennelijk diep doorgedrongen in het overheidsapparaat.

Kortom, Philip Morris dreigt de markt te veroveren met een nieuw, sterk verslavend nicotineproduct en de Nederlandse overheid staat erbij en kijkt ernaar. De gezondheid van de burger telt niet.

Hypocrisie

Overigens is Philip Morris helemaal niet zo begaan met de gezondheid van de modale roker als alle propaganda rondom de IQOS doet vermoeden. Philip Morris zegt dat het product is ontwikkeld om de risico’s te verminderen voor mensen die niet kunnen of willen stoppen. Maar het enige risico dat Philip Morris wil verminderen is de daling van de waarde van haar aandelen. De hypocrisie van het bedrijf blijkt ook uit het feit dat ze haar uiterste best doet om in ontwikkelingslanden de jeugd aan de gewone sigaret te krijgen en daar aantoonbaar goed in slaagt.