Update: 15 april 2016

Vorige week publiceerde de Britse overheid een onderzoek naar de e-sigaret waaruit blijkt dat de elektronische sigaret op korte termijn 95 procent minder schadelijk is dan gewone sigaretten. Het rapport wijst ook uit dat de e-sigaret de meeste rokers kan helpen bij het stoppen met roken. Is het dus tijd om de e-sigaret onvoorwaardelijk te omarmen? Gezondheidswetenschappers zijn nog altijd verdeeld. Prof. Robert West (Groot-Brittannië), Dr. Martina Pötschke-Langer (Duitsland) en Wanda de Kanter reageren.
Door de webredactie

De e-sigaret is al een tijd een controversieel apparaat. De ene expert omarmt het alsof het de heilige graal is om de levens te redden van verstokte tabaksrokers, de ander ziet er juist een mogelijkheid in voor de tabaksindustrie om zoveel mogelijk mensen verslaafd te krijgen aan nicotine en ook jongeren voor roken te interesseren.

Nu de Britse overheid een nieuw onderzoek op haar website heeft geplaatst waaruit blijkt dat de elektronische sigaret 95 procent minder schadelijk is dan de gewone sigaret en dat het apparaatje de meeste rokers kan helpen bij het stoppen met roken (mits ondersteund door een stoppen-met-roken-programma), lijkt het tijd om de e-sigaret te omarmen. Op Twitter roepen e-sigaretgebruikers en -verkopers massaal de revolutie uit.

TabakNee sprak met drie experts over de e-sigaret: de Britse hoogleraar gezondheidspsychologie Robert West uit Groot-Brittannië, de gerenommeerde specialiste op het gebied van tabak- en kankerpreventie Marina Pötschke-Langer uit Duitsland en de Nederlandse longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Stichting Rookpreventie Jeugd.

20.000 stoppers in GB

Prof. Robert West (University College London) is blij met het onderzoek. "Het laat zien dat het gebruik van e-sigaretten over het algemeen hetzelfde effect heeft als voorgeschreven medicatie om te stoppen met roken. Daarbij heeft de populariteit van de e-sigaret het aantal mensen die wilden stoppen vergroot, naar schatting zijn het er in 2014 20.000 geweest. De e-sigaret redt daarmee nu waarschijnlijk flink wat levens in Groot-Brittannië."

West plaatst daarbij de kanttekening dat deze gevolgen in Groot-Brittannië zijn gemeten, waar een streng antitabaksbeleid wordt gevoerd (er is een displayban waardoor sigaretten niet zichtbaar uitgestald mogen worden in de winkel, de prijs van tabak is aanzienlijk hoger dan in Nederland en er zijn op allerlei plaatsen rookstopservices te vinden). Nederland loopt wat dat betreft achter op Groot-Brittannie.

Wanda de Kanter (NKI-AVL), die de Britse studie erg serieus neemt, vult aan: "In een omgeving waar roken al in extreme mate gedenormaliseerd is, levert het toevoegen van een extra methode om te stoppen, weer een paar duizend minder rokers op. Dat is uiteraard de moeite waard. Als je op zoveel mogelijk manieren en op zoveel mogelijk plaatsen laat zien hoe mensen kunnen stoppen, wordt stoppen sneller de norm. Op korte termijn is dat winst. Maar als ik in mijn wachtkamer iemand krijg die wil stoppen met roken, dan raad ik nog altijd de methode aan die wetenschappelijk aangetoond het meest effectief is: cognitieve gedragstherapie in combinatie met medicatie zoals bijvoorbeeld een nicotinepleister of -kauwgom.

"Als iemand een e-sigaret wil proberen om te stoppen met roken, vind ik dat goed, mits ze dat tijdelijk en onder begeleiding doen. Er zijn talloze onderzoeken gedaan waaruit blijkt dat kankercellen onder invloed van nicotine sneller uitzaaiingen geven. De mensen in mijn wachtkamer hebben longkanker en het langdurig gebruiken van de e-sigaret kan alsnog nadelig zijn voor hun situatie.

"Ook zeg ik er altijd bij dat ik hoop dat ze het apparaat niet gebruiken op plaatsen waar een rookverbod geldt. Anders werkt het gebruik van de e-sigaret juist normalisering van het zien van rokende mensen in de hand, iets dat koren op de molen is van de tabaksindustrie die een groot gedeelte van de e-sigaretmarkt in handen heeft. De leek ziet niet altijd of het een gewone of een elektronische sigaret is die gebruikt wordt, maar wel dat iemand iets in zijn mond steekt en een trekje neemt. Daarnaast is van de e-sigaret helemaal niet bekend wat het gebruik op de lange termijn betekent voor de gezondheid, dat maakt dat het belangrijk blijft om terughoudend te zijn."

Nuance is nodig

Dr. Martina Pötschke-Langer (Deutschen Krebsforschungszentrum) sluit zich aan bij De Kanter. Ze is niet direct te spreken over de Britse studie: "Met alle respect voor mijn collega's, merk ik op dat de studie is samengesteld door wetenschappers die erg op de lijn van het terugbrengen van schade zitten. Zij denken vanuit de gezondheidswinst die de e-sigaret oplevert als rokers er allemaal op overstappen en hebben alle bewijs voor hun theorie gezocht en samengevoegd.

"Hun standpunt is overigens begrijpelijk, maar nuances zijn op hun plaats. Als je het rapport leest, zie je dat het bewijs voor de bewering dat de gebruikers van de e-sigaret allemaal ex-rokers zijn rammelt. Op pagina 29 staat dat steeds meer rokers de e-sigaret gebruiken. Maar je weet niet of die genoemde ex-rokers met tabak zijn gestopt omdat ze de e-sigaret hebben ontdekt, of dat het mensen zijn die al waren gestopt met roken maar denken dat de e-sigaret een schadeloos product is en zo weer beginnen met hun nicotineverslaving."

Duaal gebruik

"Hoewel de e-sigaret veel minder schadelijk is dan de gewone sigaret," zegt Pötschke-Langer, "ís het nog altijd een schadelijk product. Er staat in het rapport dat 60 procent van de Britse gebruikers de e-sigaret naast de gewone sigaret gebruikt. Dit duale gebruik levert zo goed als geen winst op voor de gezondheid. Je weet bovendien niet of ze de e-sigaret gebruiken op plaatsen waar een rookverbod geldt, dus als excuus om ook daar aan hun verslaving tegemoet te komen. Er is geen bewijs dat rokers tabak daadwerkelijk met rust laten als ze met de e-sigaret beginnen. Er is kortom veel meer data nodig voor we dingen met zekerheid kunnen zeggen."

Pötschke-Langer ziet het ongereguleerd toelaten van de e-sigaret op de markt als een ongecontroleerd experiment met de gebruiker. "Consumenten moeten er vertrouwen in kunnen hebben dat als ze een nieuw product kopen, dit geen schade voor hun gezondheid oplevert. We weten dat er schadelijke stoffen in de e-sigaret zitten en we weten niet wat het gebruik op de lange termijn voor schade aanricht in de longen. Daarom zijn wij terughoudend met het omarmen van de e-sigaret."

Kinderen

Hoe zit het met kinderen? De theorie bestaat dat zij gaan experimenteren met de e-sigaret, die vervolgens een opstapje vormt naar het roken van gewone tabak. De Australische professor Simon Chapman schreef onlangs voor Science20 een artikel over de risico's voor kinderen. Hij is kritisch over het Britse rapport en schrijft dat uit Amerikaans onderzoek is gebleken dat kinderen die hebben geëxperimenteerd met een e-sigaret een zes keer zo grote kans hebben om ook de gewone sigaret te gaan proberen.

Prof. Robert West: "Het Britse onderzoek zegt ook dat er wel met de e-sigaret geëxperimenteerd wordt door niet-rokende volwassenen én jongeren. Maar maakt daarbij de kanttekening dat dat maar weinig reguliere rokers oplevert." Voor hem weegt dat niet op tegen het grote aantal Britse rokers dat mogelijk geneigd is te stoppen met het roken van tabak.

Wanda de Kanter: "Er zijn aanwijzingen gevonden dat als kinderen ermee hebben geëxperimenteerd, ze sneller over zullen stappen op tabak. Vervolgens zouden ze daar dan weer mee moeten stoppen door de e-sigaret te gebruiken? Dat is de omgekeerde wereld. De tabaksindustrie noemt kinderen 'replacement smokers'. Nu ze de e-sigaretmarkt naar zich toetrekken is het belangrijk de fabrikanten niet alle ruimte te geven om hun welbekende marketingtechnieken toe te passen. E-sigaretten zouden daarom niet overal makkelijk te verkrijgen moeten zijn en onder dezelfde regelgeving moeten vallen als tabak. Bovendien blijkt uit Amerikaans onderzoek dat ouders niet goed op de hoogte zijn van de gevaren van e-sigaretten voor kinderen. Ze kunnen de vloeistof bijvoorbeeld ook drinken en dat is giftig. Het zijn te voorkomen risico's, maar het zegt vooral iets over de sfeer: niet te snel zeggen dat e-sigaretten veilig zijn."

Martine Pötschke-Langer: "Er is onderzoek gedaan naar de marketing van de e-sigaretten, ook in Duitsland. Daarbij valt op dat die ook op kinderen is gericht. Verpakkingen zijn kleurrijk en hebben glitters. Dezelfde technieken die de tabaksindustrie jarenlang heeft gebruikt om roken aantrekkelijk te maken (denk aan gebruik van filmsterren en seksuele toespelingen), worden nu toegepast op de e-sigaret. De reclame probeert je vooral te verleiden de e-sigaret eens te proberen. In Frankrijk waar het grootste aantal e-sigaretgebruikers van Europa te vinden is, is het aantal rokende jongeren toegenomen. De vraag is of dat door de e-sigaret komt. Er is dus wederom meer onderzoek nodig voor we zeker kunnen zijn."

De Kanter: "De e-sigaret is minder schadelijk en kan voor sommige verstokte rokers zeker iets positiefs betekenen. Tegelijkertijd: het is zoiets als vergelijken of je van de derde of de eerste verdieping van een flatgebouw springt, in beide gevallen pakt het slecht uit voor je gezondheid. Daarom is niet springen, de beste optie. Hoeveel doden willen we accepteren voor het gebruik van een nieuw product?"

Update 28 augustus 2015: Het gerenommeerde tijdschrift The Lancet schrijft dat de claim dat e-sigaretten 95 procent minder schadelijk zouden zijn dan gewone sigaretten niet gebaseerd is op wetenschappelijk bewijs maar op schattingen van experts.

Update 25 september 2015: The Guardian meldt naast de kritische opmerkingen van The Lancet en ook BMJ dat de genoemde 95 procent is gebaseerd op een bijeenkomst van 12 wetenschappers waarvan er een aantal banden hadden met de e-sigaret en ook de tabaksindustrie. 

Update 15 april 2016: The Ontario Tobacco research Unit heeft een handig en uitgebreid overzichtsdocument gemaakt met onderzoeken en artikelen over de e-sigaret. 

Beeld: De display-ban in Engeland zet tabak achter de schermen, maar laat e-sigaretten prominent op de toonbank ongemoeid.

Klik hier voor de nieuwe film 'De Vervangers', gemaakt in opdracht van de Stichting Rookpreventie Jeugd over de 'nieuwe, jonge rokers' die de tabaksindustrie nodig heeft om te overleven (omdat de helft van de gebruikers van hun producten vroegtijdig komt te overlijden).