Wij mogen gerust samenwerken met tabaksfabrikant Japan Tobacco International (JTI). Dat hebben B & W van Katwijk geantwoord op vragen van de gemeenteraad over de door deze tabaksfirma gefinancierde campagne 'Laat je peuk niet alleen'. Advocaat mr. Phon van den Biesen vindt deze houding wettelijk onhoudbaar, vanwege het door Nederland ondertekende internationale antirookverdrag (FCTC). Intussen heeft het CDA in Katwijk antirookstickers op de JTI-asbakken geplakt en heeft de Stichting Rookpreventie Jeugd besloten de campagne 'Laat je peuk niet alleen' mee te nemen in de rechtszaak tegen de Staat.
Door Stella Braam

Wat ging aan de Katwijkse Peukenaffaire vooraf? Het is 21 mei als de gemeente Katwijk de publiekscampagne 'Laat je peuk niet alleen' start. Deze zomer moet het Katwijkse strand peukenvrij worden door het plaatsen van zo'n 60 billboards en 90 grote asbakken. De coördinatie is in handen van de gemeente Katwijk, geholpen door de Stichting Nederland Schoon en de sponsor is Japan Tobacco International (JTI).

Aftrap van de campagne. Van links af: Jacco Knape (wethouder Katwijk), Helene van Zutphen (NederlandSchoon), Arnoud Ongerboer de Visser (JTI) en Hennie Schaap (strandpaviljoen Het Strand). (Foto: Fotobureau Monica van der Stap), gepubliceerd (22 mei) op Dichtbij.nl.

TabakNee schreef direct een brief aan B&W van Katwijk en aan alle gemeenteraadsfracties om ze te informeren over het ook door Nederland ondertekende internationale antirookverdrag, het FCTC-verdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie. Samenwerking met JTI is op grond van dit verdrag niet toegestaan. Artikel 5.3 is glashelder: de overheid moet de tabaksbranche buiten de deur houden bij het ontwikkelen, vaststellen en uitvoeren van antirookmaatregelen. Dit artikel geldt voor de hele overheid, dus ook voor provincies en gemeenten. Samenwerking met de tabaksbranche in welke vorm dan ook en dus ook publieksacties – hoe goed bedoeld ook – ter bescherming van de volksgezondheid, zijn uit den boze. TabakNee riep het gemeentebestuur op de samenwerking met JTI per direct te beëindigen.

Deining in de gemeenteraad

De brieven aan B&W en alle gemeenteraadsfracties zorgden voor enige deining in de Katwijkse gemeenteraad. Veel raadsfracties zetten vraagtekens bij de samenwerking met JTI, sommige vroegen het gemeentebestuur zelfs de samenwerking onmiddellijk stop te zetten. Fractievoorzitter Anita van Ginkel van Hart voor Katwijk stelde schriftelijke vragen. Op 23 juni stuurde het Katwijkse College de antwoorden op de vragen van Hart van Katwijk.

Het Katwijkse College is niet van plan om de samenwerking met JTI te beëindigen. Het zou hier gaan om 'maatschappelijk verantwoorde samenwerking' [met JTI, red.] vanuit het principe 'de vervuiler betaalt'. Geld blijkt ook een rol te spelen, want zo schrijft B&W: 'Wanneer deze samenwerking niet zou bestaan zou het een zeer moeilijke opgave zijn om een actie als deze gefinancierd te krijgen. Aan de maatschappelijk veel gehoorde term "de vervuiler betaalt" wordt hiermee gehoor gegeven. Vanuit dit oogpunt zijn wij de samenwerking aangegaan [...].' Ze zegt de geldbuidel van JTI hard nodig te hebben: 'De impact van peuken op het milieu is groot, door de concentratie van chemische toxische stoffen in het filter. [...] De gebruikelijke strandreinigingsmachines kunnen de peuken niet verwijderen [...]. Hierdoor is het probleem hardnekkig. [...] Kleine kinderen, vogels, honden en ook vissen eten de peuken op. De samenwerking biedt juist de mogelijkheid het aantal peuken op voor de gemeente relatief goedkope wijze terug te dringen. In de andere badplaatsen waar deze actie heeft plaatsgevonden is er ook daadwerkelijk succes geboekt op dit gebied. Het gaat uiteindelijk om een gedragsverandering, dit heeft tijd nodig en veel aandacht.' (Klik hier voor de volledige antwoorden van het Katwijkse gemeentebestuur).

FCTC niet begrepen?

'De houding van B&W in Katwijk lijkt me zeker een mooi voorbeeld van een gemeentebestuur dat een loopje neemt met aard en doel van FCTC, in het bijzonder 5.3.' Dat zegt advocaat mr. Phon van den Biesen die namens de Stichting Rookpreventie Jeugd in september vorig jaar de Nederlandse Staat dagvaardde vanwege het niet (voldoende) naleven van het FCTC-verdrag. Katwijk zal ook zeker als voorbeeld in de (nog lopende) rechtszaak worden meegenomen.

Het gemeentebestuur van Katwijk noemt haar samenwerking met JTI zoals gezegd 'maatschappelijk verantwoord'. Van den Biesen: 'Maatschappelijk verantwoord ondernemen is per definitie onmogelijk voor de tabaksindustrie.' Hij ziet een eenvoudige uitweg voor Katwijk: een rookverbod op het Katwijkse strand. 'Ter bescherming van de vissen, honden, vogels en kindjes.'

In het FCTC-verdrag staat een aantal 'Aanbevelingen' waaraan de verdragspartijen (de landen die het verdrag getekend en geratificeerd hebben) hun beleid rondom contact met de tabaksindustrie moeten spiegelen. Behalve Aanbeveling 6 (over het 'maatschappelijk verantwoord ondernemen' van de tabaksindustrie) gaat de gemeente Katwijk volgens Van den Biesen ook tegen Aanbeveling 3 in. Die komt erop neer dat een overheid geen enkele samenwerking mag aangaan met de tabaksindustrie bij het uitvoeren van volksgezondheidsbeleid 'want de belangen van de tabaksindustrie zijn daarmee in direct conflict,' aldus het FCTC-verdrag.

Gratis reclame

Van den Biesen ziet nog een ander gevaar: behalve dat het plaatsen van de door JTI gesponsorde asbakken de boodschap afgeven 'het is oké om hier te roken, maar die peuk moet je hier achterlaten', is de hele actie 'Laat je peuk niet alleen' een grote gratis reclamecampagne voor JTI, zoals blijkt uit eerdere strandcampagnes.

Bekijk bijvoorbeeld deze video over de zwerfpeukencampagne in 2013 in Noordwijk aan Zee. Of die van 2012 in Veere en Vlissingen waar JTI-woordvoerder Arnoud Ongerboer de Visser op PZC-tv (met op de achtergrond een billboard met daarop onder andere het logo van JTI) uit de doeken doet dat deze campagne ook bedoeld is om de roker te 'faciliteren' en met hem/haar te 'communiceren'.

'Afkorting is nagenoeg onbekend'

B&W Katwijk laat in haar antwoorden op de vragen van Hart van Katwijk doorschemeren dat het met die reclame wel meevalt. 'De volledige naam, Japan Tobacco International, geeft weer dat het om een bedrijf uit de tabaksindustrie gaat, echter de afkorting JTI is nagenoeg onbekend in de maatschappij. Daarnaast is het voor ons duidelijk dat de term JTI niet voor een bepaald sigarettenmerk staat.'

Frits van Dam, secretaris van de Stichting Rookpreventie Jeugd, zegt hierover: 'Dit mag wel de drogredenering van het jaar worden genoemd, alsof JTI niet haar uiterste best doet om die naamsbekendheid wel te krijgen en duidelijk te maken welke sigarettenmerken er achter deze afkorting zitten. Dat bewijzen de promotiefilmpjes op de stranden wel.'

Geruststellend voegt B&W nog wel toe: 'Een eventuele rechtbankuitspraak zullen wij respecteren.' En aan de Stichting schrijft B&W dat ze begrijpen dat dit niet het antwoord is dat de Stichting had willen ontvangen. Daarover zegt Frits van Dam: 'Het is inderdaad aan de rechter om te beoordelen of dit allemaal maar kan. Overigens is Katwijk niet de enige kustgemeente die de fout in gaat, ook Veere, Vlissingen, Den Helder, Zandvoort en Noordwijk zijn met deze tabaksfabrikant op dezelfde opzichtige manier in de fout gegaan. Maar die hebben geen gemeenteraad die daartegen in verzet komt.'

CDA stickert

Maar zoals eerder gezegd, zijn er tegengeluiden te horen in de gemeenteraad van Katwijk. Een daarvan komt van Krijn van der Spijk, fractievoorzitter van het CDA. Hij stelde tijdens het rondje mondelinge vragen ter vergadering voor 'om op de 90 asbakken in de duinen van Katwijk een "Roken is dodelijk"-sticker te plakken. Dan komen we enerzijds de Stichting Rookpreventie Jeugd tegemoet en zijn we de tabaksindustrie een stapje voor.'

Van der Spijk heeft de daad bij het woord gevoegd. Hij heeft bij Stichting Rookpreventie Jeugd stickers opgevraagd en deze op 6 juli ook op de asbakken geplakt om hierbij tegelijkertijd te wijzen op de nieuwste campagne van de Stichting: De Streep.

Van der Spijk op RTVkatwijk.nl: '[...] Stichting Rookpreventie Jeugd maakt hier terecht een probleem van.[...] 'Trek ook de streep, zodat geen enkel kind geboren na 1 januari 2016 ooit nog kan beginnen met roken.'

Samenwerking onmiddellijk verbreken

De Stichting Rookpreventie Jeugd laat weten blij te zijn met de stickeractie. Maar, zegt Frits van Dam: 'Het is niet genoeg. De gemeente moet de samenwerking met JTI onmiddellijk verbreken. Daarom nemen wij Katwijk, en ook de andere kustgemeentes die met JTI samenwerk(t)en, als notoir voorbeeld van overtreding van het FCTC-verdrag mee in de rechtszaak tegen de Staat.'

Van Dam heeft, net als advocaat Phon van den Biesen een oplossing. 'In Frankrijk zijn al vijftien stranden rookvrij. Toe Katwijk, zet door en word het eerste rookvrije strand in Nederland.'