OPINIE

Oncologisch dilemma: effectieve kankerbehandelingen zijn te duur om toegepast te worden. Dat vraagt om creatieve oplossingen, zoals een verhoging van de tabaksaccijns met 1 euro.
Door Frits van Dam en Bas van Lier

Minister Schippers van Volksgezondheid heeft de Tweede Kamer per brief laten weten dat het geneesmiddel nivolumab voorlopig niet in het basispakket wordt opgenomen. Dit nieuwe middel voor effectieve immuuntherapie bij bepaalde vormen van longkanker is te duur, het kost 50.000 euro voor een behandeling van zes maanden. Nivolumab is nu door de minister 'in de sluis' gezet, wat betekent dat er met de fabrikant over de prijs wordt onderhandeld. Het middel wordt ondertussen door de fabrikant om niet beschikbaar gesteld, maar alle bijkomende kosten die ziekenhuizen bij een behandeling hiermee maken worden niet vergoed.

Immuuntherapie bij kanker is een van de voorbeelden van nieuwe dure medicijnen die op de markt komen en de samenleving voor een dilemma plaatsen: hoe te voorkomen dat dure, zeer gespecialiseerde medicijnen straks niet meer beschikbaar zijn voor iedereen die dat nodig heeft?

KWF Kankerbestrijding heeft onlangs in haar rapport 'Toegankelijkheid van dure kankergeneesmiddelen' dit probleem aan de orde gesteld. De snelle medische ontwikkelingen maken dat er even snel afspraken moeten worden gemaakt over vergoedingen van kostbare behandelingen, stelt KWF daarin. Terecht vindt KWF dat alle kankerpatiënten de behandeling moeten kunnen krijgen die ze nodig hebben. De financiering van de zorg moet daarop voorbereid zijn. De samenstellers van het rapport berekenden dat de samenleving de komende tijd jaarlijks 300 miljoen extra moet reserveren voor de vergoeding van dure geneesmiddelen.

Oplossingen

KWF noemt in het rapport een aantal oplossingsrichtingen om te voorkomen dat straks in de spreekkamer besloten moet worden een duur geneesmiddel niet voor te schrijven simpelweg omdat er geen geld voor is. KWF oppert bijvoorbeeld dat fabrikanten van geneesmiddelen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid moet worden gewezen om tot lagere prijzen te komen. Wishful thinking in een tijdsgewricht waarin alle heil wordt verwacht van marktwerking.

Ook wordt voorgesteld dat het kabinet een commissie benoemt die een grenswaarde moet vaststellen voor acceptabele kosten per gewonnen levensjaar. In de praktijk wordt daar nu nog zo'n 60 duizend euro voor aangehouden. Verder moeten ziekenhuizen, specialisten en zorgverzekeraars op de ontwikkelingen vooruitlopen door financiële buffers aan te leggen. Dat is echter in een tijd van voortdurende kostenreductie en krimpende budgetten makkelijker gezegd dan gedaan.

Verhoog tabaksaccijns

Er is nog een oplossing mogelijk, die in sommige kringen niet meteen enthousiast zal worden ontvangen, maar die per direct veel geld beschikbaar kan maken voor de bekostiging van dure kankerbehandelingen. Tabak is een belangrijke veroorzaker van kanker, bijna 30 procent van alle sterfte aan kanker wordt door tabak veroorzaakt. Een flinke accijnsverhoging op tabak brengt per direct een aanzienlijk bedrag aan extra inkomsten in de staatskas die gereserveerd kunnen worden voor onderzoek naar en behandeling van kanker. Een verhoging van 1 euro per pakje levert per dag zo'n 1,7 miljoen euro op; ruim 600 miljoen op jaarbasis.

Minder rokers

Een accijnsverhoging op tabak heeft nog een bijkomend effect. Een verhoging van de accijns op sigaretten, zo is onomstotelijk aangetoond, zorgt voor een daling van het aantal rokers – 80 procent van alle rokers geeft aan wel te willen stoppen – en weerhoudt met name veel jongeren ervan om te beginnen met roken.

Juist vorige week riep dr. Margaret Chan, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) overheden op om meer gebruik te maken van accijnsverhogingen op tabak om het gebruik ervan te ontmoedigen.

"Te weinig landen heffen een doelmatig niveau van accijns op sigaretten en andere tabaksproducten, daarmee lopen ze een bewezen goedkope maatregel mis om de vraag naar tabak te tackelen, levens te redden en fondsen binnen te halen om de gezondheidszorg te versterken", aldus de WHO in het op 7 juli gepubliceerde WHO Report on the global tobacco epidemic 2015.

In het persbericht over het rapport zegt Chan: "Ik moedig alle overheden aan om te kijken naar het bewijs en niet naar de argumenten van de industrie en een van de beste win-winmaatregelen die beschikbaar is voor de gezondheid te implementeren."

De Euro van Schippers

De tabaksindustrie zal zich samen met organisaties van tankstations, supermarkten en tabakswinkeliers met hand en tand verzetten tegen verdere accijnsverhoging onder verwijzing naar grenseffecten en illegale handel. Bekende argumenten die naar we weten weinig steekhoudend zijn. Helemaal wanneer die worden afgezet tegen het dubbele voordeel voor de samenleving als geheel.

Want terwijl een accijnsverhoging op tabak direct de fondsen oplevert die nodig zijn om patiënten de behandeling te geven die ze nodig hebben, helpt die ook het probleem in de kern aan te pakken. Wat weinig mensen weten is dat aan het begin van de 20ste eeuw, toen er nog nauwelijks sigaretten werden gerookt, longkanker een zeldzame ziekte was. Kanker als gevolg van roken wordt vanzelf verleden tijd als kinderen niet meer beginnen met roken, waardoor er uiteindelijk minder dure behandelingen nodig zullen zijn.

Het kabinet heeft de oplossing binnen handbereik. Na het Kwartje van Kok is het nu tijd voor de Euro van Schippers.

Toevoeging 21 juli 2015:
In reactie op bovenstaand stuk, dat in iets gewijzigde vorm ook in de Volkskrant stond, peilde RTL Nieuws de reacties in de Tweede Kamer op het voorstel om extra accijns op tabak te reserveren voor de bekostiging van dure medicijnen. Arno Rutte (VVD) wil liever onderhandelen met de farmaceutische industrie om de prijzen van medicijnen omlaag te brengen. De PvdA zegt sympathiek tegenover het voorstel te staan, maar stelt dat het volgens de bestaande belastingsystematiek niet kan. Hanke Bruins-Slot (CDA) stelt dat zij anderhalve maand geleden al eenzelfde voorstel heeft gedaan – aanwending van boetes voor niet naleven van de leeftijdsgrens voor een preventiefonds –, dat staatssecretaris Van Rijn heeft laten uitzoeken, maar juridisch niet mogelijk bleek te zijn. En SP-er Henk van Gerven meent dat het voorstel een ongewenst 'eigen schuld, dikke bult'-beeld geeft.

Spijtig, want het idee is nu juist dat een accijnsverhoging op tabak, als een van de bewezen effectieve maatregelen om het roken terug te dringen, toch al wenselijk is. Reservering van een deel van de opbrengst voor dure medicijnen is dan niet 'eigen schuld, dikke bult', maar zinvol maatschappelijk gebruik van extra inkomsten.