OPINIE

Op 23 juni is er in de Tweede Kamer een Algemeen Overleg over tabaksontmoediging. Prominent op de agenda staat de gebrekkige naleving van de leeftijdsgrens. Staatssecretaris Van Rijn zegt teleurgesteld te zijn. Je moet wel heel naïef zijn om te denken dat tabaksverslaafde jongeren zich door een leeftijdsverbod laten weerhouden om sigaretten te kopen.

Door Frits van Dam

Vanmiddag komen de woordvoerders van alle politieke partijen samen in de Tweede Kamer om te praten over het ontmoedigen van roken, in aanwezigheid van Staatssecretaris Van Rijn. Belangrijkste agendapunt is zonder twijfel de treurige resultaten van het nalevingsonderzoek alcohol en tabak 2015 die afgelopen vrijdag zijn gepresenteerd.

Jongeren aan wie officieel geen tabak mag worden verkocht omdat ze nog geen achttien zijn, kunnen namelijk makkelijk aan sigaretten komen. Dat blijkt uit onderzoek van Bureau Nuchter, dat in opdracht van Staatssecretaris Van Rijn met mysterieshoppers op pad ging om te zien of de leeftijdsgrens voor tabak (en alcohol) werd nageleefd en dat 19 juni aan de Tweede Kamer is gestuurd. Het gemiddelde van de naleving over alle verkoopkanalen is slechts 27,4 procent. Jongeren die willen roken kunnen probleemloos aan sigaretten komen. Lukt het in de ene winkel niet dan is er honderd meter verderop wel een andere, of anders is er wel een ouder vriendje dat een aankoop wil doen.

In een begeleidende brief schrijft Staatssecretaris Van Rijn aan de Kamer: "De naleving door verstrekkers is echt onvoldoende." Ook is hij "teleurgesteld" en voegt hij er dreigend aan toe: "Als de cijfers bij herhaling van het onderzoek in 2016 geen verbetering laten zien, worden extra maatregelen genomen."

In elk geval gaat er een brief naar alle burgemeesters van Nederland en gaat Van Rijn in gesprek met gemeenten over het toezicht op de Drank en Horecawet.

Van Rijn kondigt aan volgend jaar weer door Bureau Nuchter een onderzoek te laten doen naar de naleving, maar dan met een uitbreiding van de steekproef zodat gedetailleerder zichtbaar wordt waar het goed en fout gaat en waarom. Hij wil verder met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in gesprek om een plan op te stellen voor verscherpt toezicht op de tabaksverkoop.

Controle lukt niet
Dat klinkt allemaal fraai, maar de oplettende lezer zal diep hebben gezucht. De NVWA moet met een klein team van enige tientallen parttime-studenten zo'n 60.000 verkooppunten controleren, dat lukt dus nooit.

En wederom zal de staatssecretaris met de brancheverenigingen afspreken om hen te vertellen dat er toch écht iets moet veranderen. Na teleurstellende nalevingsresultaten deed Minister Schippers dat al in 2011. En na wederom teleurstellende nalevingscijfers over 2013 sprak Van Rijn de brancheverenigingen in 2014 bezwerend toe. Helpen doet het niet, want zij hebben er baat bij dat tabak zo lang en zo veel mogelijk verkocht kan worden.

Veel tankstations halen een belangrijk deel van hun omzet uit tabak en er staan bijvoorbeeld maar liefst drie sigarettenmerken in de Top Tien van de artikelen die het meest bijdragen aan de omzet in de supermarkten. Het kan dan ook niet verbazen dat verkopers van tabak inzetten op nutteloze maatregelen zoals de aanschaf van ID-Readers: een apparaat waarbij de kassamedewerker een identiteitsbewijs door een scanner haalt, een hulpmiddel om te bepalen of de koper ouder dan 18 is. Zowel de branchevereniging voor de supermarkten als de tabakswinkeliers hebben in mailings naar hun leden (die TabakNee heeft ingezien) geschreven dat ze het gebruik van ID-Readers aanmoedigen en soms zelfs verstrekken. Dit is een bewezen ineffectief en fraudegevoelig apparaat, zo stelde het Trimbos-Instituut in het onderzoek Leeftijdsverificatie in het Vizier. 

De branche-organisaties pleiten er verder voor om jongeren die in het bezit zijn van tabak te beboeten. Een lachwekkende maatregel, zoals de geschiedenis van softdrugsgebruik leert. Maar ja, zo kan de branche laten zien dat ook zij bezorgd is over het jeugdroken. Zolang het bij bezorgdheid blijft zonder het daarbij invoeren van effectieve maatregelen, zijn die zorgen met een korrel zout te nemen.

Serieuze maatregelen?
Onlangs schreef Van Rijn nog dat hij echt iets wil doen tegen jeugdroken. Wij geloven dat het hem ter harte gaat. Al is het vreemd dat hij in deze brief aan de kamer schrijft dat hij nu echt "serieuze maatregelen" wil verkennen. Alsof hij dat daarvoor niet serieus heeft gedaan. Hij weet ook welke maatregelen effectief zijn: de accijns verhogen, het aantal verkooppunten inperken en tabak zo onaantrekkelijk mogelijk maken voor jongeen.

Je moet wel heel naïef zijn om te denken dat tabaksverslaafde jongeren zich door een leeftijdsverbod laten weerhouden om sigaretten te kopen. Daar zijn hele andere maatregelen voor nodig, zoals op de eerste plaats het financieel onmogelijk maken dat jongeren aan tabak kunnen komen en daarnaast het maar zeer beperkt beschikbaar maken van tabak, bijvoorbeeld alleen via tabaksspeciaalzaken.

De uitkomst van het Algemeen Overleg in de Tweede Kamer van vanmiddag is volstrekt voorspelbaar, veel 'ach en oh' geroep, maar ondertussen niets doen dat de tabaksverkoop kan schaden. Daar zal de Nederlandse Tabakspartij, de VVD, wel voor waken.