Een militair moet gezond zijn om in de hachelijkste situaties optimaal te kunnen handelen, zo stelt Defensie. Maar een soldaat die wil roken krijgt alle mogelijkheden om dat op oefening in het buitenland te doen – mét korting omdat tabakswaren belasting- en BTW-vrij worden verkocht. Er blijkt een actieve lobby van de tabaksindustrie achter schuil te gaan. Dit is deel drie, tevens het laatste, van de serie 'De goedkope sigaretten van Defensie'.

Door Stella Braam

In deel 1 van deze serie vertelde beroepsmilitair René (schuilnaam) dat op hoofdkwartieren en onderdelen van de NAVO goedkope, want belastingvrije, sigaretten kunnen worden gekocht. Hij ging daarbij in op de situatie in Duitsland. In deel 2 vertelde René dat goedkope sigaretten illegaal worden doorverkocht. Dit laatste deel gaat over de lobby van de tabaksindustrie voor belastingvrije tabakswaren in het leger.

Om te beginnen, wat is het standpunt van Defensie over roken? De Defensie-woordvoerder per e-mail: "Roken is niet strafbaar in Nederland, dus Defensiemedewerkers bepalen zelf of ze wel of niet roken. Wel worden militairen gestimuleerd om te sporten en gezond te leven, omdat ze als militair moeten voldoen aan de fysieke eisen van Defensie, dat hen geschikt maakt voor uitzending."

Uit de studie 'Combating Tobacco in Military and Veteran Populations' van het Amerikaanse Institute for Medicine blijkt wat de gevolgen zijn voor rokende militairen: "Op korte termijn beperkt tabaksgebruik de militaire gereedheid door de achteruitgang van de fysieke conditie, de afbreuk van visuele scherpte en de bevordering van gehoorverlies. Op de lange termijn veroorzaakt het serieuze gezondheidsproblemen." Denk daarbij aan de ziektes waarop iedere roker een verhoogde kans heeft, zoals longkanker, COPD en hart- en vaatziekten.

Actieve lobby

In de Tweede Wereldoorlog werden sigaretten liberation sticks genoemd. Zo werden de soldaten in oorlogstijd aan het roken gezet en werden vrijheid en tabak krachtig met elkaar geassocieerd.
De tabaksindustrie lobbyt actief voor de belastingvrije sigaretten, schrijft het Amerikaanse tijdschrift Mother Jones op 22 mei 2014: "Elke keer dat leidinggevende militairen stappen ondernemen om de verkoop van goedkope sigaretten aan hun personeel te stoppen, worden ze tegengehouden door de bondgenoten van de tabaksindustrie in het Congres." Zo zouden de Republikeinen, volgens het tijdschrift, begin mei 2014 een poging hebben gestopt van de marine om de verkoop van tabak op marinebases en -schepen te verbieden.

En dat speelt al tientallen jaren. Uit dit document dat in de Legacy Tobacco Library zit, waarin honderdduizenden interne stukken van de industrie zijn verzameld, blijkt dat de industrie er steeds in slaagde om pogingen om met deze praktijken te stoppen, succesvol aan te vechten. In 1980 schreef fabrikant Brown & Williamson "vergelijkbare plannen zijn de afgelopen tien jaar gepresenteerd en verslagen. Het wordt gezien als een erosion of benefits (uitkleding van voordelen, red.) voor militairen."

In 1986 schreef Philip Morris International (PMI) een interne memo over wat ze kunnen doen om de plannen tegen te houden. Zo is er de Army Times die paginagroot uitpakte met een artikel in het voordeel van de gezondheid onder militairen. Philip Morris schreef dat zij (destijds) nota bene de grootste adverteerder van die krant zijn. "We kunnen met de Army Times hoofdredactie afspreken dat ze hun toon hierover matigen." Daar kwam nog bij dat ze andere militaire publicaties konden bewegen "om mogelijk een andere invalshoek te kiezen" (Lees: een voor PMI positieve invalshoek, red.). Nog een actie: "Onze internationale dochtermaatschappijen een brievencampagne laten opzetten door Amerikaanse soldaten."
Elk jaar sterven er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie wereldwijd 6 miljoen mensen aan tabaksgerelateerde ziekten. Tabak eist meer slachtoffers dan oorlogen, zie bijvoorbeeld het grafiekje.

Grage rokers

Nu, ruim 25 jaar later, is het belastingvoordeel voor militairen nog altijd een feit. De tabaksindustrie vaart er wel bij, omdat militairen grage rokers blijken te zijn. Het Center for Disease Control and Prevention (CDC) becijferde dat het aantal rokers onder mensen die in het Amerikaanse leger hadden gediend, zelfs 5 procent hoger is dan onder de gewone bevolking van de Verenigde Staten (2012). Op de vraag hoeveel Nederlandse soldaten roken, geeft defensie geen antwoord.

De Verenigde Staten is de grootste subsidient van de NAVO. Heeft de VS dan ook veel in de melk te brokkelen? Nee hoor, zegt een woordvoerder van de NAVO te Brussel per e-mail. "Alle besluiten binnen de NAVO worden met consensus genomen. Dus de stem van de kleinste bondgenoot is net zo belangrijk als die van de grootste." De NAVO heeft geen standpunt ingenomen over roken, zegt de woordvoerder desgevraagd. Alleen "dat het op de NAVO-hoofdkwartieren strikt verboden is om binnen de gebouwen te roken, behalve in de daartoe ingerichte rookkamers."
Om de belastingvrije tabakswaren te verbieden, is volgens de woordvoerder een besluit nodig van alle 28 bondgenoten.

Niet zonder slag of stoot

Op eigen bodem kennen we het incident in maart 2010: Hans Hillen was nog maar net senator-af en aangetreden als minister van Defensie in het kabinet - Rutte I. Toen kwam aan het licht dat Hillen als senator adviseur was van British American Tobacco (BAT). Tegen betaling gaf hij de grote sigarettenfabrikant advies. En dat deed hij vanuit zijn eigen bv, de Hans Hillen bv, die hij op zijn lijstje "nevenfuncties" had vergeten te vermelden.

Militair René koestert weinig verwachtingen. "Ik hoop natuurlijk op een drastische verandering maar ben bang dat dit niet zonder slag of stoot zal gebeuren. Defensie is een heel log apparaat en er heerst een enorme afrekencultuur waardoor weinig collega's hun nek zullen durven uitsteken." Het liefst zou René vandaag nog een eind zien aan de goedkope sigaretten. "Laat rokers zelf hun sigaretten meenemen of in het buitenland in een gewone winkel voor de normale prijs kopen."

René wilde om privacy-redenen niet met zijn echte naam in dit stuk. Zijn identiteit is bij de redactie bekend.

Klik hier om deel 1 te lezen en hier voor deel 2.

Nota bene: Het ministerie van Defensie is om een uitgebreide reactie gevraagd op alle thema's die in de drie artikelen aan de orde zijn gekomen. Omdat ze maar zeer algemeen heeft gereageerd en een heleboel belangrijke vragen heeft genegeerd, staan hieronder de – onbeantwoorde – vragen die we aan Defensie hebben gesteld.

Is bekend hoeveel sloffen sigaretten Defensie jaarlijks aan militairen verkoopt? Hoeveel gaat er gemiddeld mee op konvooi? Zijn alle merken verkrijgbaar? Koopt Defensie rechtstreeks in bij de fabrikanten? Wat zijn de afspraken hierover? Weet defensie hoeveel militairen er roken in Nederland? Defensie vindt dat een militair lichamelijk gezond moet zijn. Waarom stimuleert ze dan toch het roken door het mogelijk te maken dat goedkope sigaretten worden verkocht? Als Defensie vindt dat een militair niet afhankelijk mag zijn van medicijnen, waarom vindt ze het dan geen probleem als het om nicotine gaat? Is defensie op de hoogte van de clandestiene doorverkoop-praktijken? Voert Defensie controles uit naar het mogelijke doorverkopen van sigaretten? We lezen dat gezinsleden van 17 jaar en ouder ook sigaretten mogen verkopen. Wettelijk gezien moet je 18 jaar oud zijn om sigaretten te mogen kopen. Vanwaar die 17 jaar?