Hebben de tabaksfabrikanten een pionnetje in de vereniging van de kleine tabakswinkeliers geparachuteerd? Daar lijkt het wel op. Zijn naam is Robert Toet, de man die jarenlang voor de tabaksfabrikanten lobbyde en de Nederlanders wees op hun "bijna vergeten gewoonte van hoffelijkheid". Dit is deel 10 van de serie over het tabakssyndicaat achter postbus 262 te Leidschendam.
Door Stella Braam

Deze serie heeft duidelijk gemaakt dat tabaksfabrikanten nauw samenwerken met de supermarkten (postbus 262) voor een optimale verkoop van tabak. De NSO, de belangenvereniging van de kleine tabakswinkeliers (postbus 262) heeft zich hierbij aangesloten en pleit voor verkoop van tabak door de supermarkten. Haar achterban (de kleine tabakswinkels) heeft het nakijken.

Hoe is dit zo gekomen? Terug naar de geschiedenis. Eind jaren '70 van de vorige eeuw besloten de tabaksfabrikanten, verenigd in de Stichting Sigarettenindustrie (SSI), dat ze goede contacten moesten gaan leggen met de supermarkten en de kleine tabakswinkels. Dat schrijft Trouw-journalist Joop Bouma in zijn boek Het rookgordijn – De macht van de Nederlandse tabaksindustrie. De SSI ontwierp haar eerste PR-plan. Belangrijk was het mobiliseren van de Nederlandse "tabaksfamilie", aldus Bouma. Door de krachten te bundelen met de winkels die tabak verkopen "zal de tabakssector aan invloed winnen op de overheid, zo is de verwachting".

Roker moet weerbaar worden

Er was nog een reden waarom de fabrikant goede vrienden met de retailers wilde worden. "Via dit kanaal wil de SSI rokers direct gaan benaderen om een esprit de corps te ontwikkelen. De roker moet weerbaar worden", schrijft Bouma. Weerbaar tegen de stroom publicaties over de gezondheidsrisico's van roken. Overigens zagen de fabrikanten ook de noodzaak in van intensievere relaties met journalisten en bovenal met ambtenaren. "Hoewel de overheid in Nederland zich momenteel betrekkelijk tolerant opstelt tegenover het roken, kan dit veranderen", aldus het plan. "Een volgende regering kan andere opvattingen hebben."

Stille rechterhand

Drijvende kracht achter het PR-plan dat mei 1978 verscheen, was Robert Leendert Jan Toet. Meneer Toet, die volgens de Kamer van Koophandel eigenaar is van de financiële holding Mr. R.L.J. Toet Beheer BV, was vele jaren de voorzitter van de Stichting Sigarettenindustrie (SSI). Om precies te zijn: van 1 januari 1975 tot 1 juli 1994. Hij was het gezicht van de fabrikanten en bepaalde het lobby- en PR-beleid.

En laat nou uitgerekend Robert Toet de stille rechterhand van Janwillem Burgering zijn. Burgering is één van de kopstukken van de NSO, de belangenvereniging van de kleine tabakswinkeliers, de zogenoemde "tabaks- en gemakswinkels".

Toet en Burgering? Dat zit zó: Burgering gaat door het leven als directeur van de NSO, maar is in werkelijkheid directeur van het Bureau voor de Tabaksdetailhandel BV (postbus 262). Die bv voert onder meer het secretariaat van de NSO en is betrokken bij het maken van beleid voor de NSO en de aan haar gelieerde tabaksstichtingen (postbus 262) zie deel 5 van deze serie. Enig aandeelhouder van Burgering 's bv is, aldus de Kamer van koophandel, de Stichting Fonds voor Tabaksspeciaalzaken (postbus 262) waarvan Burgering de bestuurder/directeur is. Hij wordt bijgestaan door twee commissarissen: ene Aalt Gerrit Bakker en Robert Leendert Jan Toet. Juist, de oud-voorzitter van de SSI.

Oorlog

Waarom is Toet die van de tabaksindustrie komt, een opmerkelijke verschijning in de belangenvereniging van de kleine tabaksverkopers? Wel, de achterban staat bijna op voet van oorlog met de tabaksindustrie, zoals al eerder uit deze serie bleek. Als de accijnzen omhoog gaan, willen fabrikanten dat rokers dit zo min mogelijk in hun portemonnee voelen. Daarom verlagen zij de marges op de sigaretten, zodat de kleine tabakswinkelier minder verdient.

Onder leiding van Toet, aldus Trouw-journalist Joop Bouma, streed de tabakssector jarenlang tegen maatregelen om het tabaksgebruik te ontmoedigen. Er kwam een campagne die rokers en niet-rokers opriep tolerant te zijn, "hou rekening met elkaar", zie dit document uit de Legacy Tobacco Documents Library, een enorme database in de VS van miljoenen interne documenten van de tabaksindustrie.

In 1984 schreef Toet een speech over hoe de Stichting Sigarettenindustrie sinds eind jaren '70 campagnes voerde, opdat roken sociaal geaccepteerd zou blijven. De Nederlanders werden gewezen op hun "bijna vergeten gewoonte van hoffelijkheid". Rokers en niet-rokers moeten gewoon een beetje rekening met elkaar houden, aldus zijn lezenswaardige toespraak.

Ventilatieprobleem

De tabaksfabrikanten stapten eind jaren tachtig naar de rechter om het, intussen opgeheven, tabaksexpertisecentrum Stivoro te dagvaarden wegens misleiding: de schadelijkheid van passief roken zou allerminst vaststaan. "Het is essentieel dat roken wordt beoordeeld op grond van objectieve informatie en niet op grond van beweringen en emoties", schreef Toet in 1987 in het blad De Onderneming van werkgeversorganisatie VNO. De industrie hanteerde in die tijd het geliefde argument dat roken een ventilatieprobleem in de gebouwen zou zijn; in kantoren zijn talloze andere vervuilende stoffen. Maar toen er een voor Stivoro gunstig tussenvonnis kwam, trok Toet zich schielijk terug en werd de zaak geschikt. Toet zette zich ook in om een verbod op reclame voor tabak te voorkomen, zie dit document.

Toen Toet stopte als voorzitter van de SSI bleef hij actief op Europees niveau, in de CECCM waarin Europese tabaksfabrikanten samenwerken. Dat wordt duidelijk dankzij documenten in de Amerikaanse database. In de CECCM zette Toet zich onder meer in om reclameverboden op tabak tegen te gaan, zie bijvoorbeeld dit document.

Geld

Het aanhalen van de banden met de NSO, de vereniging van de kleine tabakswinkeliers, lijkt aardig gelukt met tabaksmastodont Toet in de club. En met geld. Al eerder werd vermeld dat de belangenvereniging van de kleine tabakswinkels ook geld krijgt van de SSI. Zij heeft bijvoorbeeld meebetaald aan de "actiewinkel" (25 februari 2013) tegen antirookplannen uit Brussel, zie deel 6 van deze serie.

Wereldwijd worden organisaties van tabakswinkeliers door de industrie gefinancierd om acties te voeren tegen antirookmaatregelen. Onlangs werd bekend dat in de Amerikaanse staat New York de tabaksindustrie ruim 800.000 dollar betaalde aan een frontgroep genaamd Save our Stores voor hun acties tegen de anti-rookvoorstellen van de intussen vertrokken burgemeester Michael Bloomberg. Save our Stores moest officieel de kleine tabakswinkelier vertegenwoordigen en speelde zich vaak in de kijker om te ageren.

Eerder onthulde de Sydney Morning Herald dat de Alliance of Australian Retailers (AAR) in Australië werd opgericht door tabaksfabrikanten om met veel geld campagne te voeren tegen plain packaging: sigarettenverpakkingen met afschrikwekkende foto's erop en de merknamen in standaardletters. In Engeland kregen de kiosken, aldus The Observer van 26 februari 2011, ook geld van de tabaksindustrie om zo'n campagne te voeren.

Gecorrumpeerd

Als NSO-lid Frank Evers, de eigenaar van een tabaksspeciaalzaak in Hillegom met alle feiten uit deze hele serie wordt geconfronteerd, zegt hij: "Dit is verdomd treurig. Het NSO-bestuur is gecorrumpeerd, een andere conclusie kun je niet trekken. Van onze belangenorganisatie raken wij van de regen in de drup. Wat is nut en noodzaak van de NSO voor mijn tabaksspeciaalzaak? Ik overweeg mijn lidmaatschap op te zeggen, weliswaar met pijn in mijn hart – mijn vader was nog bestuurslid van de NSO – en ik roep mijn collega-winkeliers op om ook goed na te denken of lid blijven wel zin heeft. Dan kan NSO gewoon een bijkantoor van de tabaksindustrie en de supermarkten worden."
Een bijkantoor in de postbus 262 van, weet u nog, Mr. Theo Roos van de supermarkten. Daarover meer in het komende en tevens laatste deel van deze serie.

De NSO wil niet meewerken aan deze serie en levert daarom geen commentaar. Jammer, want we hadden meneer Toet graag om commentaar gevraagd.

Eerdere delen lezen? Deel 1. Deel 2. Deel 3. Deel 4. Deel 5. Deel 6. Deel 7. Deel 8. Deel 9. Het laatste deel lezen: Deel 11.

Op de hoogte blijven van nieuwe afleveringen van deze serie en ander nieuws? Meldt u dan aan voor de nieuwsbrief. Dat kan in de rechterkolom van deze pagina of via de homepage.