De gemeente Groningen is tegen roken, maar vóór de shagfabriek van BAT Niemeyer. "Het is een legale industrie", zegt ook de SP-wethouder. Bij de morele kant worden geen vraagtekens geplaatst, ook niet bij het feit dat British American Tobacco ambassadeur van de provincie Groningen is.

Door Stella Braam

"Niemeijer, wij blijven het Niemeijer noemen, heeft voor Groningen een emotionele waarde. De geur van de tabaksbladeren die je soms ruikt, die geur hoort bij Groningen." Dat zegt Eddy Beuker. Hij is de woordvoerder van Joost van Keulen (VVD), de wethouder van Economische Zaken in Groningen.

In die stad staat de fabriek van BAT Niemeyer die shag produceert. British American Tobacco (BAT) is een van de grootste tabaksfabrikanten ter wereld en met driehonderd werknemers is BAT een van de grotere werkgevers van de stad. De vraag hoe moreel om te gaan met de tabaksfabriek, is volgens Beuker nooit aan de orde geweest in de gemeente. "Die kwestie speelt hier niet."

De gemeente en de fabriek hebben met elkaar te maken, bijvoorbeeld wanneer er een vergunning moet worden verstrekt voor een nieuwe industriehal. "We werken prima samen met Niemeyer", zegt Beuker. "Niemeijer is voor ons een bedrijf als alle andere. Het is een legaal product."

Burger King

Jazeker legaal. Maar wel een product waaraan alleen al in Nederland 20.000 mensen per jaar overlijden. Toch? "Je kunt je afvragen of een lokale overheid hierover een mening moet hebben", zegt Beuker. "Vergelijk het met de suikerfabriek – suiker is ook niet goed voor je. Of met de komst van Burger King, die zich in het centrum wil vestigen. Daarover zijn door de Partij van de Dieren aan B en W vragen gesteld. Maar in de beantwoording werd gesteld dat wij als lokale overheid niet gaan over of producten wel of niet gezond zijn, dat is aan de markt zelf."

We zijn benieuwd naar de mening van de wethouder met Volksgezondheid in de portefeuille, mevrouw Jannie Visscher van de SP. Zij zegt dat woordvoerder Beuker namens het gehele gemeentebestuur heeft gesproken, dus ook namens haar. "Het is een legale industrie", betoogt ook Visscher. "Wat legaal is, is legaal. En daar geef je vergunningen voor. Bedrijven moeten zich wel aan allerlei gezondheidsaspecten houden." Er zijn bijvoorbeeld grenzen aan wat je mag lozen in het water en de lucht.

Tegen roken

Visscher wil wel wat toevoegen. Het gemeentebestuur in Groningen is namelijk wel tegen roken en "we doen ons best om jongeren van het roken te weerhouden. We proberen onze inwoners, vooral jongeren, te attenderen op de gevaren van roken. We hebben een heel gezondheidsprogramma, preventie en voorlichting, en als scholen dat willen, kunnen ze daar gebruik van maken." Het precieze bedrag moet ze nazoeken. "Maar het is niet verschrikkelijk veel geld." Tabak is er onderdeel van een heel rijtje gevaren, drugs, onveilig vrijen, alcohol enzovoort. "Als niemand meer gaat roken, is BAT overbodig", grapt Visscher.

Iederz

BAT werkt ook samen met Iederz, dat onderdeel van de gemeente is. Iederz verzorgt sociale werkvoorzieningen en reïntegratietrajecten voor Groningen. Bat Niemeyer-directeur Rob Schut heeft op de website van Iederz een testimonial achtergelaten. Hij besteedt er graag werk aan uit: "Denk aan verpakken van shag in blikjes, koffertjes of andere afwijkende verpakkingen. Als gevolg van vergaande automatisering zijn we voor die handpak zelf niet meer toegerust. Vandaar dat we alles dat niet over automatische lijnen kan lopen, uitbesteden aan Iederz. [...] Wanneer onze marketingafdeling met een nieuwe campagne komt, heeft het inpakbedrijf van Iederz het dus tijdelijk heel druk. Prettig is dat ze dan de capaciteit regelen die nodig is om op tijd te kunnen leveren. Zodat ook wij op tijd kunnen leveren." Hij is blij met de hulp van Iederz: "Geen wonder dat het contact in de loop van de jaren alleen maar intensiever is geworden."

Is er intern discussie gevoerd over of het ethisch verantwoord is om mensen te sturen naar een bedrijf waarvan het product, bij juist gebruik, de helft van zijn gebruikers vroegtijdig doodt?

Beukers, woordvoerder van de gemeente Groningen, heeft het al gezegd: die discussie speelt helemaal niet. "Het gaat hier bovendien niet om een continue of vaste stroom werkzaamheden, maar om tijdelijke projecten, zoals Iederz ook voor andere bedrijven wel projecten doet voor promotieverpakking. De opdrachten van Niemeyer vormen uiteindelijk een klein aandeel in de totale orderportefeuille van Iederz."

We leggen wethouder Visscher de vraag voor of het ethisch verantwoord is om mensen uit de sociale werkvoorziening naar een tabaksfabrikant te sturen. Visscher herhaalt dat het een legaal product is. Maar wat nou als mensen gewetensbezwaren hebben om daar te werken? Kunnen zij op die grond weigeren? Visscher: "Geen idee of dit is voorgekomen. Ik weet het niet." Lachend: "Als ze daar werken, zijn ze in ieder geval niet aan het roken."

Ambassadeur van de provincie

BAT is 'ambassadeur' van de provincie Groningen. Een ambassadeur is een organisatie of bedrijf dat Groningen actief promoot. Onder de vlag "Er gaat niets boven Groningen" voeren provincie en gemeente Groningen, Marketing Groningen, Kamer van Koophandel en diverse bedrijven en organisaties jaarlijks gezamenlijk campagne om Groningen te promoten. Als ambassadeur betaalt BAT minimaal 5.000 euro per jaar gedurende drie jaar.

"We hebben hier veel te bieden en het wordt wel eens tijd dat we dat ook bekend gaan maken", zegt Arthur Dresen, Directeur Operations van British American Tobacco (BAT) Niemeyer op de campagnewebsite. De fabriek werkt goed samen met de gemeente, zegt hij. Daarnaast hebben ze de machines in het bedrijf gemoderniseerd zodat ze sneller en flexibeler hun waar kunnen produceren, "en dat is belangrijk in onze concurrentiestrijd met de fabriek in Hongarije. Op loonkosten zullen we het daar nooit van winnen, dus moeten we zorgen dat we flexibiliteit en superieure kwaliteit leveren om ons te onderscheiden. Het zijn dan ook juist die punten die ervoor zorgen dat Groningen belangrijk blijft voor BAT."

Steentje bijdragen

Het ambassadeurschap werd ook vermeld in het relatieblad Bijpraten over Tabak dat BAT zelf verspreidt. In de editie van oktober 2010 staat dat BAT-directeur Ton Cremers ambassadeur van Groningen was geworden, om de campagne "Er gaat niets boven Groningen" een duwtje in de rug te geven. Woordvoerder Cees Foet zegt er in het blad het volgende over: "Ons bedrijf is onlosmakelijk met Groningen verbonden. De fabriek staat midden in de stad. Als BAT Niemeyer zijn wij onderdeel van een wereldwijd opererende onderneming en komen overal. Ik merk dat mensen Groningen vaak niet kennen. Het is goed de stad en de omgeving te promoten. Wij dragen daar graag een steentje aan bij, ook financieel."

Beukers zegt hier weer hetzelfde over. De gezondheidsaspecten van tabak? Vraagtekens bij Niemeijer? "Dat is hier geen issue. Dat geldt dus ook voor het ambassadeurschap voor de provincie Groningen. Sowieso is Marketing Groningen een private organisatie, al is de gemeente weliswaar één van de subsidiegevers."

Werkgelegenheid

Ook wethouder Visscher ziet het probleem niet met BAT Niemeyer als ambassadeur voor de provincie. "Er zitten zoveel aspecten aan", zegt ze. "Wij zitten hier in een regio waar werkgelegenheid belangrijk is. Het is een legale industrie."
"Dat zegt de industrie ook", werpen we tegen. "Van een SP-wethouder verwacht je een ander geluid."
Visscher: "Wat had u dan verwacht van mij te horen?"
"Op zijn minst dat u die ethische discussie zou willen voeren. Kijk eens hoe SP-Tweede Kamerlid Henk van Gerven zich inzet voor het tabaksontmoedigingsbeleid."
Visscher: "Maar als je eenmaal wethouder bent, dan ben je onderdeel van het stadsbestuur en ben je collegiaal."
"Dus de gemeente is tégen roken, maar vóór de tabaksfabriek?"
"Het is legaal, mevrouw."

Reactie gemeentebestuur

Woordvoerder Beuker van het gemeentebestuur Groningen heeft de tekst tevoren mogen inzien en laat per telefoon weten dat de citaten weliswaar juist zijn maar "dat het gemeentebestuur van Groningen eigenlijk niet akkoord is met plaatsing. Wij vinden het een suggestief verhaal, het zet onze gemeente weg als een gemeente die niet over deze kwestie nadenkt."

Dit was deel 3 van de serie over BAT Niemeyer in Groningen. Lees ook deel 1 over wie de Nederlandse bestuurders en commissarissen van BAT Niemeyer zijn. En deel 2 over welke Nederlanders het internationaal  bij BAT hebben gemaakt. Voor deel 4 over hoe BAT maatschappelijk aanzien probeert te verwerven, klik hier.

Wilt u lezen over de concurrenten van British American Tobacco? 
Klik hier voor Japan Tobacco International (JTI) - deel 1
Klik hier voor Imperial Tobacco (IT) - deel 1
Klik hier voor Philip Morris International (PMI) - deel 1