Hoe zijn Nederlandse Europarlementariërs omgegaan met de lobby van Philip Morris International (PMI)? Die vraag staat centraal in dit laatste deel van de Philip Morris-files. Zeven Nederlandse Europarlementariërs spraken met lobbyisten van PMI over de nieuwe antirookmaatregelen. De Marlboro-producent heeft zelfs gedetailleerde dossiertjes aangelegd van de Nederlandse afvaardiging in Brussel. En de zeven Europarlementariërs hebben het internationale tabaksontmoedigingsverdrag overschreden. Maar: "Met wie ik wil spreken beslis ik zelf."

Door de webredactie

TabakNee wist de hand te leggen op honderden geheime documenten van Philip Morris International (PMI) die zeer recent zijn opgedoken. Met alle ins en outs over haar lobby in Brussel – waaronder een lijst met dossiers over de Nederlandse Europarlementariërs.

De lijst met Nederlandse Europarlementariërs bevat 26 rijen. Voor elke Europarlementariër eentje, ingedeeld op naam, politieke inslag en carrièreverloop. Daarnaast zijn er bij sommige Europarlementariërs bijzonderheden vermeld. Zo is volgens PMI de D66'er Gerben-Jan Gerbrandy een oud-lobbyist voor McDonalds en houdt Wim van de Camp (CDA) erg van motoren. Allemaal informatie die van pas kan komen bij het leggen en onderhouden van contacten.

Op de lijst is bij elke Nederlandse Europarlementariër met een kleur aangegeven of ze mogelijk voor of tegen Philip Morris zijn. Die laatsten hebben een rode kleur gekregen, het zijn er acht en ze bevinden zich vooral onder de linkse partijen. De mensen die mogelijk wel open staan voor de argumenten van de Marlboro-fabrikant kregen een lichtblauwe kleur, dat zijn er twaalf. Zij zitten vooral aan de rechtse kant van het politieke spectrum: CDA, VVD en PVV.

Lobbyist Mathijs Peters is oud-medewerker CDA

Per persoon is vermeld wie een afspraak heeft gehad met een Philip Morris-lobbyist. Soms is de datum erbij gezet en de naam van de lobbyist met wie de Europarlementariërs hebben gesproken. Zo weten we dat er in elk geval twee Philip Morris-lobbyisten met de Nederlanders bezig zijn geweest: Mathijs Peters en Robert Wassenaar.

Peters heeft goede connecties bij de Nederlandse delegatie in Europa. Hij werkte eerder samen met Esther de Lange (die intussen Europarlementariër is) voor Ria Oomen (CDA), zo bevestigen De Lange en Oomen aan TabakNee. Laatstgenoemde zegt: "Hij was een uitstekende medewerker en ik onderhoud nog steeds een goede relatie met hem." En Wim van de Camp (ook van het CDA) zegt: "Ik heb meerdere keren met hem gesproken. Mathijs Peters is iemand die wij uit de sociale lobby kennen [...]."

Robert Wassenaar

Robert Wassenaar is een bekende naam in de tabakslobby. In deel 3 van deze serie onthulden we dat hij een van de tien lobbyisten was die de grootste bedragen declareerden om in Brussel te kunnen lobbyen voor de Marlboroproducent. Wassenaar duikt ook veelvuldig op in de correspondentie met de Nederlandse overheid (zowel de ministeries van Volksgezondheid, Economische Zaken als Financiën) die TabakNee dankzij de Wet openbaar van bestuur in handen heeft.

Zeven Europarlementariërs spraken af

Afgaande op de interne Philip Morris-lijst hebben in totaal zeven Nederlandse Europarlementariërs een afspraak met een van de twee genoemde lobbyisten gehad (of met beiden). Het gaat om Hans van Baalen (VVD), Wim van de Camp (CDA), Gerben-Jan Gerbrandy (D66), Esther de Lange (CDA), Toine Manders (destijds VVD), Ria Oomen (CDA) en Corien Wortmann-Kool (CDA). De lijst dateert van medio 2012. Mogelijk zijn er later nog enkele afspraken en namen bij gekomen.TabakNee heeft zes van hen kunnen bevragen.

Esther de Lange

Zo zegt Esther de Lange (CDA) bijvoorbeeld na die tijd ook een keer te hebben afgesproken: "Ik heb twee afspraken met Mathijs Peters gehad, op 7 juni 2011 en op 20 februari 2013. Peters en ik werkten eerder samen voor Ria Oomen. De praktijk is dat zij [de tabakslobbyisten, red.] contact opnemen om een afspraak te maken. Op het tabaksdossier heb ik gezegd: 'Dat is prima. We doen dat één of twee keer, zoals ik ook afspraken met anderen maak en aan het eind maak ik de balans op."

De Lange kan overigens niet begrijpen dat PMI haar heeft aangemerkt als iemand die mogelijk op hun hand is. "Kijk naar de amendementen die ik heb ingediend." Ze bedoelt de voorstellen voor tekstveranderingen in de Tabaksproductenrichtlijn, die inderdaad eerder op een verscherping van de tekst dan een afzwakking duiden. Klik hier om het hele interview met Esther de Lange te lezen.

High Priority

Bij de namen van de Europarlementariërs staat verder "High Priority" of "Low Priority" geschreven, afhankelijk van de invloed die ze kunnen uitoefenen op de nieuwe antirookmaatregelen. Sommigen nemen namelijk deel aan de ENVI-Commissie (zie deel 2) die gezondheidswetsvoorstellen voorbereidt voor het Europarlement – zo ook de Tabaksproductenrichtlijn met nieuwe antirookvoorstellen die zeer nadelig kunnen zijn voor de omzet van Philip Morris. De mensen met een High Priority kunnen invloed uitoefenen om de richtlijn te veranderen.

Daartoe heeft Philip Morris ook amendementen opgesteld, oftewel suggesties voor het veranderen van de tekst in de Tabaksproductenrichtlijn, ten gunste van de Marlboroproducent. Europarlementariërs mogen namelijk amendementen indienen als ze het niet eens zijn met de tekst van een wetsvoorstel. Door suggestie-amendementen voor te leggen, hoeven Europarlementariërs die het met Philip Morris eens zijn, niet zelf na te denken over tekstveranderingen. Dat gebeurt wel vaker: Europarlementariërs hebben het doorgaans zo druk dat een lobbyist erop hoopt dat zijn voorstellen ongewijzigd worden ingediend.

Toine Manders

Uit de analyse van de amendementen die zijn ingediend, komt naar voren dat bij de Nederlandse Europarlementariërs Toine Manders  (voormalig VVD, nu de partij 50PLUS ) hier en daar een amendement heeft ingediend zoals Philip Morris het zou willen hebben. Manders ontkent desgevraagd dat hij amendementen van de Marlborofabrikant heeft overgenomen. Weliswaar heeft hij naar de lobbyisten geluisterd, maar: "Mijn amendementen schrijf ik zelf." Daarbij moet worden opgemerkt dat Manders ook amendementen heeft ingediend die de tekst juist zouden verscherpen in het nadeel van Philip Morris. Tegen TabakNee zegt Manders dat hij zeker geen vijand van de industrie is, maar: "Ik ben voor een beleid van tabaksontmoediging om te voorkomen dat jongeren gaan roken, maar ik ben als liberaal tegen een verbod op tabak, want mensen moeten wel zelf een keuze kunnen maken.

"Met mijn voorstellen heb ik geprobeerd de hypocrisie van de overheden aan de kaak te stellen, die enerzijds zeggen tabaksgebruik te willen ontmoedigen maar anderzijds gretig de accijnzen binnenhalen. Dus heb ik, als statement, een compleet verbod op tabak voorgesteld. Maar dat is door de meerderheid van de collega's afgewezen." Klik hier om het hele interview met Toine Manders te lezen.

Daniel van der Stoep

Europarlementariër Daniel van der Stoep (Eerst PVV, nu de partij Artikel50)  is een vreemde eend in de bijt. Hij heeft een hele reeks amendementen ingediend die zelfs verder gaan dan de voorstellen van Philip Morris. Van der Stoep komt voor op de PMI-lijst zonder kleur bij zijn naam. Wel heeft Philip Morris over hem opgeschreven dat hij "een auto ongeluk had veroorzaakt onder invloed van alcohol". Hoe het contact tussen Van der Stoep en PMI verder is gelopen is onduidelijk. Van der Stoep wilde niet reageren.

Gerben-Jan Gerbrandy

Gerben-Jan Gerbrandy (D66) was volgens PMI een lobbyist voor McDonalds voordat hij in het Europarlement plaatsnam, zo staat in zijn dossier. Gerbrandy vindt het niet vreemd dat zo'n dossier wordt aangelegd: "Ik ben daar wel vanuit gegaan, om de simpele reden dat lobbyisten meestal informatie bijhouden over spelers in het veld. Dat hoort ook bij hun werk."

Gerbandy sprak af met Philip Morris. "Gezamenlijk met mijn beleidsmedewerker heb ik een gesprek met ze gehad." In dat gesprek, zo vertelt hij, kwamen de hoofdlijnen van het tabaksdossier aan de orde en heeft Philip Morris de economische belangen van de tabakssector benadrukt. Gerbrandy: "Ik heb daar toen mijn eigen positie tegenover gesteld. En ik heb ze duidelijk gemaakt dat ik er absoluut niet rouwig om zou zijn als er op de hele wereld niemand meer rookt. Maar dat ik liberaal genoeg ben mensen vrij te laten om te roken als anderen daar geen last van hebben en ze goed op de hoogte zijn van de gevaren. Tevens heb ik ze laten weten dat, wat mij betreft, de schadelijke effecten en daarmee gepaard gaande kosten vele malen hoger zijn dan de economische baten." Klik hier om het hele interview met Gerben-Jan Gerbrandy te lezen.

Ria Oomen

Ria Oomen (CDA) wordt volgens haar dossier voortdurend door PMI informeel op de hoogte gehouden. Ze zou alleen, zo staat in de bijzonderheden, intussen geen factor van belang meer zijn. Bovendien heeft ze een "erg slechte relatie" met haar partijgenoten Esther de Lange en Corien Wortmann-Kool, noteert Philip Morris. "Volstrekt onwaar", zegt Oomen daarover desgevraagd. "Ik heb geen idee waar ze dat vandaan hebben."

Oomen geeft ook een voorbeeld van een geniepig trucje dat de tabakslobby probeerde uit te halen: "De industrie heeft destijds aan mijn kantoor gevraagd of een aantal mensen als mijn gasten bij de stemming over de TPD (de tabaksproductenrichtlijn - red.) mochten zijn. Gelukkig is mijn kantoor toen zo alert geweest om dat te overleggen en dat is toen niet doorgegaan." Klik hier om het hele interview met Oomen te lezen.

Gevoelig

Afspreken met de tabakslobby ligt gevoelig. In het door de Europese Unie en al haar afzonderlijke lidstaten ondertekende internationale antirookverdrag (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie staat onder artikel 5.3 dat overheidsorganen geen contact mogen hebben met de industrie bij het maken van antirookbeleid. De zes Europarlementariërs die TabakNee te woord stonden, zien het FCTC-verdrag niet als iets bindends in de zin dat ze niet zouden mogen praten met de industrie. Wel moeten ze er transparant over zijn.

Hans van Baalen

Hans van Baalen (VVD) heeft niet zo veel op met het, overigens wel bindende, verdrag: "Ja, dat verdrag ken ik natuurlijk. En nee, ik vind dat parlementariërs, of ze nou lid zijn van het Europees Parlement, de Tweede Kamer of de Eerste Kamer, het recht hebben met een ieder te spreken. Met wie ik spreek bepaal ik. Als ik dat wil mag ik met een vertegenwoordiger van Iran spreken. Het zou onzin zijn als ik op basis van welk verdrag dan ook met bepaalde mensen niet zou mogen spreken. Met wie ik wil spreken beslis ik zelf." Klik hier om het interview met Hans van Baalen te lezen.

Wim van de Camp

Wim van de Camp (CDA): "Ik geloof dat we zelfs aan de directie van het Parlement moeten melden met wie we hebben gesproken. Dat heb ik niet gedaan." Van de Camp voelt niet de noodzaak "lijstjes bij te houden van deze gesprekken." Maar: "Ik heb ook gesproken met de sigarenindustrie en met iemand van de Nederlandse Vereniging van Kerftabak. Onder de kiezers zijn immers ook bouwvakkers die shag roken." Vindt hij de maatregelen in de richtlijn overdreven? "Het is absoluut zo dat tabak heel schadelijk is en ik zal iedereen ook afraden om te gaan roken. Maar het is nu eenmaal zo dat tabak in onze samenleving gemeengoed is. Dan begeleid ik het liever dan dat we het verbieden, waardoor tabak in de illegaliteit wordt gedrukt." Klik hier om het hele interview met Wim van de Camp te lezen.

Parlement valt ook onder rookontmoedigingsverdrag

De Europarlementariërs lijken zich niet te realiseren dat zij het rookontmoedigingsverdrag hebben overtreden door met tabakslobbyisten af te spreken. Volgens de regels van de internationale Staatsaansprakelijkheid is de Staat aansprakelijk voor schending van de bepalingen van een verdrag, ongeacht welk orgaan binnen de Nederlandse staatsinrichting die schending pleegt c.q. daarvoor verantwoordelijk is. Met andere woorden, het naleven van een verdragsverplichting moet zichtbaar zijn in het handelen c.q. nalaten van elk orgaan dat zich met de desbetreffende materie bezighoudt. Dat betekent dat alle bewindspersonen die zich, kort gezegd, met de tabaksproblematiek inlaten aansprakelijkheid ter zake kunnen genereren, zoals dat in juridisch jargon heet. Dat geldt ook voor elke ambtenaar die zich binnen het kader van zijn of haar bevoegdheden met deze materie bezighoudt. En het geldt niet alleen voor de centrale overheid maar ook voor de decentrale overheid, ook voor de rechterlijke macht en ook voor leden en functionarissen van het Parlement.

Laatste stemming

Op 26 februari is de laatste stemming in het Europarlement over de herziening van de Tabaksproductenrichtlijn. Daarna zal het dossier doorgaan naar de Europese Raad, waarin de regeringsleiders van de lidstaten zitting hebben - en waarvan de medewerkers ook door lobbyisten zijn bestookt. Althans, zo blijkt uit de interne overheidsdocumenten die met hulp van de Wet openbaarheid van bestuur zijn geopenbaard. Maar na de laatste stemming kan de tabakslobby de Europarlementariërs in elk geval wel weer met rust laten. Esther de Lange hoopt dat de richtlijn zijn uitwerking zal vinden: "Ik vind dat we vooral moeten voorkomen dat de tabaksindustrie op welke manier dan ook nieuwe zieltjes kan winnen." Houdt de lobby dus op afstand.

Klik hier om het item te bekijken dat EenVandaag samen met TabakNee over dit thema maakte.

Wilt u de eerdere afleveringen teruglezen? Klik dan hier voor deel 1. Deel 2 vindt u hier, voor deel 3 klikt u hier en deel 4 ten slotte vindt u hier.

Wilt u meer weten over wat voor bedrijf Philip Morris is? Lees dan de vijfdelige serie 'Philip Morris onder het vergrootglas', te beginnen bij deel 1.

Op de hoogte blijven van ander nieuws van deze site? Meldt u dan aan voor de nieuwsbrief. Dat kan in de rechterkolom van deze pagina of via de homepage.