Eric Wiebes, sinds 4 februari de nieuwe staatssecretaris van Financiën, is direct "overspoeld door berichten van allerlei organisaties dat het niet goed zou gaan met de accijnzen", aldus Wiebes vorige week op Het Journaal. De tabaksindustrie die minder omzet maakt, lift mee met een letterlijk goed geoliede lobby van de benzine- en vervoersbranche.

Door Stella Braam

Nee, de cijfers zien er niet fraai uit, zei Eric Wiebes afgelopen vrijdag wat onzeker op het NOS Journaal. Hij reageerde op een rapport van Transport en Logistiek Nederland (TLN), de ondernemersvereniging voor het transport en de logistiek. Door de accijnsverhoging op diesel zouden chauffeurs over de grens gaan tanken en loopt Nederland accijnzen mis, aldus TLN-voorzitter Arthur van Dijk op RTL Nieuws. Van Dijk die de "grenseffecten" onder de aandacht brengt – benzine en tabak zijn in onze buurlanden goedkoper – heeft onder andere op het ministerie van Financiën gewerkt.

Een nieuwe staatssecretaris, een nieuwe ronde, moet de anti-accijnzenlobby hebben gedacht. TLN is namelijk niet de enige die zich bij het ministerie over de hoge accijnzen beklaagt. Wiebes vertelde op Het Journaal ook dat hij door "allerlei organisaties" over dit thema wordt bestormd. "We hadden vorige week de BOVAG die allerlei cijfers naar buiten bracht."

Diverse sectoren blijken eendrachtig samen te werken om de accijnzen op benzine, alcohol en tabak te verlagen, dan wel niet te verhogen. TLN die nu een duit in het zakje doet, werkt nauw samen met BOVAG, de brancheorganisatie die zich met mobiliteit bezig houdt en met werkgeversorganisatie VNO-NCW, zie bijvoorbeeld deze gezamenlijke brandbrief aan de Eerste en Tweede Kamer.

Verknoopt

De benzine- en vervoersbranche is innig met de tabaksindustrie verknoopt. Zo is BOVAG lid van het Platform Verkooppunten Tabak waarin de tabaksindustrie en supermarkten samen de toon zetten in de promotie van tabak. Ook de VNPI, de Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie die negen petroleumindustriemaatschappijen in Nederland vertegenwoordigt, komt in dit platform voor de tabaksindustrie op, net als de Nove, Nederlandse Organisatie Voor de Energiebranche.

Werkgeversorganisatie VNO-NCW die samen met BOVAG en TLN de brandbrief stuurde, is in de persoon van directeur Niek Jan van Kesteren een warm pleitbezorger van de tabaksindustrie. Via de Stichting Sigarettenindustrie zijn drie van de vier grote tabaksfabrikanten in het werkgeversbestuur vertegenwoordigd. Philip Morris op haar beurt wordt ondersteund door de FNLI, de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie, waarvan zij lid is, want het is "prima mogelijk om duurzaam geproduceerde tabak te verkopen, ondanks de schadelijke effecten van tabak op de gezondheid," aldus de zich op duurzaamheid profilerende FNLI in een rapport.

Uit interne documenten die via de Wet openbaarheid van bestuur zijn verkregen, blijkt dat ook de tabakssector zelf welkom is op het ministerie van Financiën. Op 22 mei vorig jaar mochten de fabrikanten bij Weekers hun beklag doen over de "grenseffecten". Daarbij werd een PowerPoint vertoond met slogans als "Nederlandse consumenten spekken de schatkist in Duitsland en België." "Huidige prijzen – door accijnzen – vergeleken met buurlanden VEEL te hoog." "Rokers kopen massaal goedkope producten in met name Duitsland en België."

Minder omzet

Dat Wiebes bestormd wordt door de anti-accijnzenlobby lijkt geen toeval te zijn. Recent werd bekend dat de tabaksindustrie verliezen lijdt. Op de eerste plaats moest marktleider Philip Morris melden dat het in 2013 880,2 miljard sigaretten heeft verkocht. Een jaar daarvoor waren dat er nog 927 miljard. Een daling van 5 procent. Onderdeel van de terugval zijn volgens de website Retaildetail, de hogere accijnzen in Europa en Azië. Op de Aziatische markt was de grootste daling te zien: 9 procent. De omzet daarentegen zakte echter met maar 0,5 procent naar 23,2 miljard euro. Ook Lorillard, de derde tabaksproducent van Amerika, rapporteerde een verlies van 5 procent  in het vierde kwartaal van 2013.  Imperial Tobacco boekte in het eerste kwartaal van dit jaar 6 procent minder winst en harkte 'slechts' 1,9 miljard euro binnen, aldus weer een ander bericht.

Op Het Journaal vertelde Wiebes dat hij haast maakt met het grenseffectenverhaal. "Ik ben meteen in het dossier gedoken, maar niet alles daarvan is nog te begrijpen." Het is een "serieus signaal", maar "het is de vraag waar het allemaal door komt en of het klopt." In de anti-accijnzenlobby wordt al voorzichtig gejuicht, zie dit nieuwsbericht van TLN en dit bericht op de website van de brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel.

Eén rapport mag zeker niet ontbreken in het onderzoek van Wiebes: het recente overzichtsartikel van de hand van Jha en Peto in het New England Journal of Medicine, zie dit nieuwsbericht. Verhoging van de accijnzen, dus dure sigaretten, is hét middel in de strijd tegen tabak, luidt de conclusie van de onderzoekers.

Op haar eigen website schrijft de regering dat accijns een instrument is om het tabaksgebruik te ontmoedigen - althans schreef. Want die mededeling blijkt opeens verwijderd van de site. Maar het staat nog wel in een brief van 18 september 2012 aan de Tweede Kamer over de begroting van het ministerie van Financiën voor het jaar 2013. De accijnzen op tabak (en alcohol) zijn belangrijk voor de staatsbegroting "en vervullen daarnaast een rol bij de ontmoediging van de consumptie van tabak en alcohol." De vraag rijst waarom de rijksoverheid het statement van de website heeft verwijderd. Denkt de regering er plots anders over?