Dat lobbyprofessor Rinus van Schendelen zijn onderzoek met tabaksgeld financiert, zoals TabakNee in een artikel heeft onthuld, is geen probleem, zolang het maar transparant gebeurt. Dat laat rector magnificus Huibert Pols van de Erasmus Universiteit desgevraagd weten.

Door de webredactie

Rinus van Schendelen is emeritus hoogleraar politicologie aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit, alwaar hij nog steeds een kamer bezet houdt. Hij presenteert zich als onafhankelijke en transparante deskundige in lobbykwesties. Dat blijkt toch net iets anders te liggen, onthulde TabakNee in een artikel van 14 december 2013. De lobbyprofessor, zoals hij wordt genoemd, heeft de kosten van zijn algemeen politicologisch onderzoek en publicaties gefinancierd met geld dat hij verdiende aan het adviseren van de tabaksindustrie. Dat geeft hij in het bewuste artikel ook toe.

Eind december vroeg TabakNee aan het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit wat die van deze praktijken vindt. Gisteren kwam het antwoord per e-mail via de perswoordvoerder van de universiteit. Rector magnificus prof. dr. Huibert Pols "constateert dat de heer Van Schendelen niets onrechtmatigs heeft gedaan met betrekking tot zijn onderzoekwerkzaamheden."

En: "Zover hem (Pols, red.) bekend is de heer Van Schendelen ook publiekelijk altijd transparant geweest over zijn relatie met verschillende opdrachtgevers." Dat is vreemd, want TabakNee ontdekte nou juist dat Van Schendelen zijn belangen bij de tabaksindustrie niet altijd vermeldt als hij gevraagd wordt naar zijn mening over tabakskwesties. In het artikel worden ook concrete voorbeelden genoemd, zoals een opiniestuk van hem in de Volkskrant. Daarmee maakt Van Schendelen een fout, stelde KNAW-president Hans Clevers: "Bij elke uiting die gepresenteerd wordt als wetenschap, moet je onthullen of je er belanghebbende bij bent geweest."

Vermeende risicofactor

Nadat het onthullende artikel op deze website over hem was geplaatst, kwam er op 25 december een reactie van Van Schendelen. Opmerkelijk was dat hij tabak "een vermeende risicofactor voor ernstige ziektes" noemde. Deze opmerking moet pijnlijk zijn voor het Erasmus MC, dat een belangrijk instituut is op het gebied van kanker en kankerbehandeling. Tabaksgebruik is verantwoordelijk voor ongeveer 30 procent van alle kankers.

Rector magnificus Huib Pols stelt echter dat "de heer Van Schendelen vanuit zijn academische vrijheid de ruimte heeft om opvattingen over effecten van tabaksgebruik te ventileren, ook als die ingaan tegen heersende opvattingen." Tja. Is er nog iemand in Nederland die eraan twijfelt dat tabak zeer schadelijk is? Zelfs de tabaksindustrie geeft het toe.

Even opmerkelijk was dat Van Schendelen zijn woede richtte op de schrijver van het artikel, te weten Frits van Dam. Van Schendelen schold hem uit voor "nep-professor" en "een fanatiek-ideologische activist in tijdelijke wetenschappelijke vermomming".

"De Rector betreurt het gebruik van de kwalificatie 'nep-professor'", aldus de e-mail van de universiteit. "Na overleg met de heer Van Schendelen is gebleken dat hij deze kwalificatie niet specifiek jegens u heeft gebruikt, maar alleen voor die bijzondere hoogleraren van wie de leerstoel is gevestigd en wordt gefinancierd door een belangengroep waarvan de basis niet inzichtelijk is en die niet is geregistreerd bij de Kamer van Koophandel. "

Dat is komisch, want hiermee zegt Van Schendelen, en de rector weerspreekt hem hierin niet, dat sommige universiteiten waar bijzonder hoogleraren werken er een potje van zouden maken. Kan Van Schendelen een lijstje opstellen van "nep-hoogleraren", misschien te beginnen bij zijn eigen universiteit?

Standaardargument

Over de medisch-ethische aspecten van Van Schendelens werkzaamheden voor de tabaksindustrie laat Pols zich niet uit. Dat is jammer. Hij kan een voorbeeld nemen aan de president van de KNAW, Hans Clevers, die in een artikel in Vrij Nederland zijn afschuw uitsprak over hoogleraren die hand- en spandiensten verrichten voor de tabaksindustrie. Het kan niet anders dan dat de internist Huibert Pols dit ook vindt. Maar blijkbaar durft hij hier niet voor uit te komen.

Wellicht kan hij zich laten inspireren door de historicus Robert N. Proctor, auteur van Golden Holocaust, het handboek over de geschiedenis van de tabaksramp. De tabaksindustrie spint garen bij hoogleraren met gezag die twijfelen aan de risico's van tabaksgebruik, zegt Proctor in een interview op deze site. Vaak heeft hij zich afgevraagd waarom sommige wetenschappers voor de tabaksindustrie werken: "Ze helpen een industrie bij het legitimeren van een product dat wereldwijd zoveel ziekte en dood veroorzaakt. Ik denk dat wetenschappers gevleid zijn dat iemand interesse in ze heeft. Bovendien betalen de tabaksfabrikanten goed."

Pols beperkt zich tot de mededeling dat de handelswijze van Van Schendelen "niet onrechtmatig" is. Die "rechtmatigheid" is het standaardargument van de tabakslobbyisten. Tabak is een legaal product en werkzaamheden voor de tabaksindustrie zijn daarmee gerechtvaardigd, zo verdedigen zij zich. In juridische zin is dit ongetwijfeld juist, maar in moreel opzicht verwerpelijk. Het is een ernstige zaak dat een hoogleraar aan de Erasmus Universiteit zich inlaat met de tabaksindustrie. Van de rector die nota bene internist is en de ellendige gevolgen van tabaksgebruik dagelijks heeft kunnen zien, verwacht je een wat principiëler standpunt. Er is maar één conclusie: de Erasmus Universiteit heeft geen bezwaar tegen financiering van onderzoek met tabaksgeld, zolang het maar transparant is.

Voor Van Schendelen zal het overigens nog een hele kluif worden om zijn artikelen gepubliceerd te krijgen, als de tijdschriften waarin hij publiceert het voorbeeld volgen van belangrijke medische tijdschriften zoals British Medical Journal. Zij willen geen artikelen meer publiceren die geheel of gedeeltelijk zijn gefinancierd door de tabaksindustrie, zie dit eerdere bericht op TabakNee.