Bedrijven die ingrediënten, materialen en diensten leveren aan tabaksproducenten laten dat de buitenwereld vaak niet weten. In plaats daarvan kloppen ze zich op de borst over hun maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Deze greenwashing via ESG blijkt uit een studie van de Universiteit van Bath.

Door de webredactie 

Naast de transnationale tabaksgiganten zijn er honderden onafhankelijke bedrijven die een onmisbare rol spelen in de toeleveringsketen van de tabaksproductie, van producenten van machines en ingrediënten tot leveranciers van filters, sigarettenpapier en verpakkingen. Deze bedrijven blijken echter hun betrokkenheid in deze keten te maskeren met maatschappelijk verantwoord ondernemerschap, uitgedrukt in hoge ESG-scores – ESG staat voor environmental, social en governance. Dit blijkt uit een recente studie van de Tobacco Control Research Group aan de Universiteit van Bath in het Verenigd Koninkrijk. De onderzoekers concluderen dat beurzen het verplicht zouden moeten stellen om betrokkenheid in de tabaksketen te melden in ESG-rapporten, omdat deze transparantie ertoe kan leiden dat minder bedrijven en investeerders bijdragen aan deze dodelijke bedrijfstak.

De tabaksketen

Er wordt vaak niet bij stilgestaan dat bij de tabaksproductie een veel grotere keten betrokken is dan alleen tabaksteelt en sigarettenproductie. Om tot het uiteindelijke product te komen zijn er honderden bedrijven nodig die voor de groei en bewerking van de tabak allerlei chemicaliën, machines, ingrediënten en verpakkingen leveren, die het product vervoeren en vermarkten, research en development-diensten uitvoeren, tabaksaccessoires en financiële diensten leveren, en ten slotte de bedrijven die het productieafval verwerken. Zonder deze spelers komt de gigantische wereldwijde tabaksmachine tot stilstand. Voor de meeste toeleveranciers is hun bijdrage aan de tabaksproductie echter niet hun primaire business. Ze lopen niet te koop met hun betrokkenheid, maar doen zich juist voor als keurige bedrijven die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen.

Het ESG-greenwashingfenomeen

Van de vijf grootste tabaksbedrijven is het al jaren bekend dat ze zich achter greenwashingpraatjes verschuilen wanneer ze worden geconfronteerd met de enorme sociale schade die ze aanrichten. Het ESG-principe van verantwoord zakendoen is in 2004 gecreëerd om de bredere impact van een bedrijf op het milieu en de samenleving in kaart te brengen en mee te wegen in de algehele prestatie van een bedrijf of bedrijfstak. Verschillende beurzen stellen tegenwoordig een ESG-rapportage als voorwaarde voor beursnotering.

De methodiek wordt echter in de praktijk vooral als marketingtool gebruikt, waarmee allerlei wangedrag kan worden verhuld. Bedrijven die zich aan ESG-criteria committeren worden weliswaar geacht hierover te rapporteren, maar de rapportages geven volgens de auteurs van de Britse studie ondanks hun lengte bijzonder weinig bloot over de werkelijke impact van deze bedrijven.

Tweederde meldt rol in tabaksketen niet

Van de 754 onafhankelijke toeleveringsbedrijven die de Tobacco Control Research Group heeft geïdentificeerd in hun database van de gehele tabaksketen, hebben de auteurs van de studie 80 bedrijven nader onderzocht en 7 bedrijven volledig ontleed. Wat ze meteen opviel is dat 55 van deze 80 bedrijven (69 procent) hun rol in de tabaksketen simpelweg niet vermelden in hun jaarverslagen. Slechts 8 bedrijven benoemden dat ze aan een of meer van de ‘grote vijf’ tabaksbedrijven leveren.

Uit de jaarverslagen blijkt dat de 80 bedrijven elk gemiddeld 2,1 miljard dollar per jaar nettowinst maakten uit gemiddeld 12,2 miljard (tussen de 40.660 en 101,6 miljard) dollar aan inkomsten. De winsten variëren van min 1668 dollar tot plus 27,5 miljard. Er zitten dus flinke grootverdieners tussen die substantieel profiteren van de tabaksindustrie. Slechts 11 procent van deze bedrijven rapporteerde dat een deel van hun winst uit de tabaksketen afkomstig was.

ESG-rapportages als dekmantel

In tegenstelling tot de magere informatie over hun bedenkelijke zakenrelaties, blijkt bijna tweederde van de bedrijven (64 procent) een ESG-rapport aan hun jaarverslag of website te hebben toegevoegd. Ondertussen refereren 73 van de 80 bedrijven (91 procent) op hun website aan ESG. Meer dan tweederde van de bedrijven met een ESG-rapport noemt in deze rapporten niets over hun rol in de tabaksketen.

Aandacht voor ESG besloeg in de onderzochte jaarverslagen gemiddeld 11 pagina’s (variërend van 1 tot 46 pagina’s). In de 31 procent van de verslagen waarin betrokkenheid bij de tabaksindustrie wel werd vermeld, besloeg informatie daarover gemiddeld 2 pagina’s (1 tot 8 pagina’s). Veel financiële bedrijven blijken hun dienstverlening aan de tabaksindustrie simpelweg niet te publiceren.

Een paar markante voorbeelden

Een interessante casus die de onderzoekers uitlichten is het Duitse bedrijf Henkel, dat “lijmstoffen aan ongeveer 450 sigaretten- en cigarilloproductielocaties in meer dan 80 landen” levert en daar jaarlijks 1,3 miljard dollar aan nettowinst mee realiseert. Er staat echter niets over hun rol in de tabaksketen op hun website. Het Zwitserse bedrijf Amcor beschrijft de sigarettenverpakkingen die het produceert als ‘speciale verpakkingen’, naast zijn andere segmenten als ‘voedsel’, ‘dranken’ en ‘huisdier’. Deze ‘speciale verpakkingen’ leveren wel 805 miljoen dollar nettowinst per jaar op.

De Sumitomo Mitsui Banking Corporation in Japan introduceerde in 2020 ESG-beleid rond tabak vanwege zorgen over longkanker en mensenrechtenschendingen als illegale arbeid en kinderarbeid in de tabaksketen. Vervolgens leende de bank in hetzelfde jaar toch 936 miljoen dollar aan tabaksgigant Japan Tobacco International (JTI), waarover niets is te vinden op hun Engelse website of in jaarverslagen.

Implicaties van dit onderzoek

Volgens de onderzoekers zou het helpen als beurzen het verplicht zouden stellen om enige betrokkenheid in de toeleveringsketen aan de tabaksindustrie te melden als bedrijven op deze beurzen willen handelen. Ook organisaties als de UN Sustainable Stock Exchange, de International Sustainability Standards Board en de International Financial Reporting Standards Foundation kunnen dergelijke verplichtingen als norm stellen, wat de transparantie van ESG-rapportages aanzienlijk zou verhogen. Zonder deze transparantie hebben ESG-standaarden immers weinig zin. De verhoogde transparantie kan weer bijdragen aan het denormaliseren van de tabaksindustrie, waardoor het minder aantrekkelijk wordt voor bedrijven om zich nog te associëren met deze ziekmakende industrie.