Mits goed onderbouwd zijn er geen juridische obstakels die een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten zoals voorgesteld in het burgerinitiatief Nicotinee in de weg staan. Dat blijkt uit een vorige week door Stichting Eindspel Tabak gepresenteerde bundel juridische opstellen.

Door de webredactie (foto: Stichting Eindspel Tabak)

Het kan. Er zijn geen juridische obstakels om in Nederland een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten in te voeren. Dat stelt Albertjan Tollenaar, hoogleraar Empirische bestudering van recht en lokaal bestuur bij de vakgroep Bestuursrecht & Bestuurskunde van de Universiteit Groningen en directeur van de Groningen Graduate School of Law. Tollenaar liet masterstudenten onderzoek doen naar de juridische mogelijkheden van een leeftijdsgebonden verkoopverbod. De uitkomsten van dat onderzoek, gebundeld in het boek Naar een rookvrije generatie. Een juridische analyse van de mogelijkheden van rookpreventie (in pdf gratis te downloaden), werden vorige week in Nieuwspoort gepresenteerd.

Het onderzoek en de publicatie werden mede mogelijk gemaakt door de Stichting Eindspel Tabak, die sinds 2014 ijvert voor een wettelijk vastgelegde rookvrije generatie. Zorgbestuurder Diana Monissen en zorgondernemer Loek Winter verzamelden voor dit initiatief een groep wetenschappers, zorgbestuurders en -ondernemers om zich heen, onder wie de oprichters van Rookpreventie Jeugd, Wanda de Kanter en Pauline Dekker. Voormalig minister van Volksgezondheid Els Borst werd bij de presentatie in Nieuwspoort speciaal gememoreerd als een belangrijk ondersteuner en adviseur van de stichting. 

Kosten roken 33 miljard euro

In 2016 liet Eindspel Tabak door SEO Economisch Onderzoek de maatschappelijke kosten van tabaksgebruik onderzoeken. Daaruit kwam dat roken de maatschappij 33 miljard euro per jaar kost (volgens het middelste van drie scenario’s). Los van de kosten zorgt roken voor 20.000 sterfgevallen per jaar en bijna 700.000 aan chronisch zieken. Het RIVM berekende dat 9,4 procent van de ziektelast in Nederland is toe te schrijven aan roken.

De opkomst van de elektronische sigaret en andere nicotine-alternatieven heeft er sindsdien voor gezorgd dat de dalende trend in rookgedrag is gestopt en dat onder jongeren het nicotinegebruik juist weer toeneemt. Een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten, zoals ook voorgesteld in het burgerinitiatief Nicotinee, is kortom alleen maar urgenter geworden, zoals Dekker en De Kanter nog maar weer eens onderstreepten in hun presentatie in Nieuwspoort.

EU staat Nicotinee niet in de weg

Tijdens het debat over Nicotinee in de Tweede Kamer op 12 december jl. stelde staatssecretaris Karremans (Preventie, Jeugd en Sport, VVD) dat een generatiegebonden verkoopverbod van nicotineproducten niet mogelijk zou zijn, vanwege Europese regelgeving.

“Voor alle producten die in Europa zijn toegestaan en gereguleerd, geldt de regel dat het niet is toegestaan om op lidstaatniveau verboden in te stellen. Het is wel mogelijk om een leeftijdsgrens in te stellen, maar geen daadwerkelijk verbod”, zei hij toen.

Maar Tollenaar ziet dat anders. Als Europese lidstaat mag je wel degelijk productregels stellen, vooral als bescherming van de volksgezondheid dat vraagt. De EU heeft bovendien zelf in het Beating Cancer Plan het doel van een rookvrije generatie in 2040 gesteld. Die rookvrije generatie is juridisch haalbaar als wordt uitgegaan van een verkoopverbod dat is gekoppeld aan een geboortedatum. De overheid heeft immers op basis van de grondwet en internationale verdragen de plicht om de volksgezondheid te beschermen. Het spanningsveld met het recht op zelfbeschikking van burgers moet daarbij wel worden opgeheven door aan te tonen dat de maatregel proportioneel, noodzakelijk en effectief is. Anders gezegd door aannemelijk te maken dat er geen minder ingrijpende alternatieven beschikbaar zijn.

Volgens Tollenaar kan de invoering van een generatiegebonden verkoopverbod daarom niet los worden gezien van aanvullende regulering, waaronder een vergunningstelsel voor verkoop van nicotineproducten, rookverboden in de openbare ruimte en bijvoorbeeld een rookverbod in de auto waarin ook kinderen worden vervoerd. Tollenaar baseerde zijn uitspraken op de conclusies van de masterstudenten in hun bijdragen aan de gepresenteerde bundel. In 9 van de 10 hoofdstukken doen zij verslag van hun onderzoek naar de hierboven genoemde elementen.

Initiatiefwet is al geschreven

Het onderzoek van de studenten van Tollenaar verschijnt op een goed moment, omdat het ministerie van VWS in opdracht van de Tweede Kamer juist nu onderzoek doet naar de haalbaarheid van een generatiegebonden verkoopverbod, zoals voorgesteld door Nicotinee. In dat voorstel zal aan niemand geboren vanaf 2012 nog nicotinehoudende producten mogen worden verkocht. Om het proces verder te versnellen schreef Klaas Meersma, partner van organisatieadviesbureau Van de Bunt, op verzoek van Eindspel Tabak alvast een initiatiefwetsvoorstel Rookvrije generatie, dat hij in Nieuwspoort aanbood aan Kamerlid Daniëlle Jansen (NSC), samen met Harmen Krul (CDA), indiener van de motie die het kabinet om het onderzoek naar de haalbaarheid van Nicotinee vroeg.

(tekst gaat door onder de foto)

Daniëlle Jansen (NSC) neemt het wetsvoorstel Rookvrije Generatie in ontvangst

Jansen gaf aan dat ze inmiddels gemerkt heeft hoe dit soort processen in Den Haag stapje voor stapje moeten worden doorlopen. Haar missie is om in de Kamer zo veel mogelijk steun te krijgen voor deze wet en bij de invoering ervan zo veel mogelijk op te trekken met de staatssecretaris.