Meer dan 50 procent van de tabaksverkopers trekt zich niets aan van de leeftijdsgrens voor tabaks- en rookwarenverkoop. Een op de vijf winkeliers houdt zich niet aan het smaakjesverbod voor e-sigaretten. Staatssecretaris Karremans (VWS) noemt de cijfers ‘uiterst teleurstellend’ en ‘zorgelijk’.

Door de webredactie 

De helft van alle tabaksverkooppunten houdt zich niet aan de leeftijdsgrens van 18 jaar en ongeveer 1 op de 5 winkeliers lapt het smaakjesverbod voor e-sigaretten aan de laars. Bij tabaksspeciaalzaken is de naleving van de leeftijdsgrens in de afgelopen twee jaar zelfs sterk gedaald. Dit blijkt uit de resultaten van de jongste onderzoeken naar de naleving van de tabakswetgeving, die eind december aan de Kamer zijn gestuurd.

Uit het landelijk onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens, uitgevoerd door Bureau Objectief in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over het hele jaar 2024, blijkt dat minder dan de helft van alle verkooplocaties (49,6 procent) de leeftijdsgrens hanteert. De cijfers zijn gebaseerd op 681 inspecties uitgevoerd door mistery shoppers van 16 en 17 jaar.

Uit inspecties van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die gelijktijdig zijn gepubliceerd, komt een ander beeld naar voren: volgens de dienst hanteerde 74 procent van de locaties de leeftijdsgrens, gebaseerd op 2.305 inspecties tussen half 2023 en half 2024. Voor het verschil met de uitkomst van Bureau Objectief is geen verklaring gegeven. De NVWA deed vorig jaar ook onderzoek naar de naleving van het smaakjesverbod voor e-sigaretten, dat op 1 januari 2024 van kracht werd. Daaruit blijkt dat ongeveer 1 op de 5 winkeliers zich niet aan het verbod hield.

Staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, VVD) noemt de resultaten ‘uiterst teleurstellend’. In de brief waarmee hij de onderzoeken naar de Kamer stuurde, schrijft hij: “Ik vind het zorgelijk dat de naleving van de leeftijdsgrens bij verschillende verkoopkanalen van tabak en e-sigaretten nog steeds erg laag is. In ongeveer de helft van de gevallen krijgt een minderjarige mysteryshopper gewoon tabak en e-sigaretten mee. Er blijkt ook geen verkoopkanaal te zijn die het aanmerkelijk beter doet dan de andere kanalen. Hieruit blijkt mij dat het belang van handhaving bij al deze kanalen onverminderd hoog blijft.”

Opvallende trends

Wat betreft het naleven van de leeftijdsgrens springen een aantal trends duidelijk in het oog. De totale naleving is volgens Bureau Objectief iets omlaaggegaan vergeleken met 2022, van 52,3 procent naar 49,6 procent. De grootste achteruitgang was echter te zien bij tabaksspeciaalzaken, waar de naleving daalde van 51,9 procent in 2022 naar 43,9 procent in 2024. Tankstations lieten daarentegen een lichte verbetering zien, van 49,8 procent (2022) naar 51,9 procent (2024). E-sigarettenspeciaalzaken en gemakszaken, die dit jaar voor het eerst apart zijn onderzocht, blijken zeer gemiddeld uit de test te komen, met ongeveer 50 procent naleving.

Dat de NVWA bij haar inspecties uitkomt op een veel beter nalevingspercentage is extra opvallend omdat de dienst risicogericht werkt, wat betekent dat de te controleren bedrijven worden geselecteerd op basis van eerdere inspectieresultaten, en meldingen en tips van burgers. De NVWA vond overtredingen bij 26 procent van de gevallen.

38 procent negeert smaakjesverbod

Voor de naleving van het smaakjesverbod in e-sigaretten is de NVWA eerst bij importeurs, distributeurs en producenten gaan controleren. Bij 5 van de 31 inspecties trof de NVWA in totaal meer dan 3,5 miljoen e-sigaretten met smaakjes aan, die daardoor niet op de markt zijn gekomen. Bij 531 winkels werden vervolgens in 21 procent van de gevallen overtredingen geconstateerd. Bij 16 aankooppogingen werd in 6 gevallen een e-sigaret met smaakje verkocht. Dat is 38 procent overtredingen. Het werkelijke percentage zou nog weleens veel hoger kunnen liggen, afgaand op wat daarover onder jongeren en in mediaberichten valt te horen.

Verder heeft de NVWA in de eerste helft van 2024 1.059 berichten van verkoopplatforms en sociale media laten verwijderen waarin onrechtmatig e-sigaretten werden aangeboden.

Wat gaat de NVWA hieraan doen?

Als reactie op de resultaten bekijkt staatssecretaris Karremans met de NVWA hoe de handhaving verbeterd kan worden. De NVWA blijft risicogericht inspecties uitvoeren en zal extra gaan controleren op straatverkoop, onlineverkoop (verboden sinds juli 2024) en winkeliers die onder de toonbank blijven verkopen. Dit zijn immers de kanalen die jongeren gebruiken om aan vapes en sigaretten te komen. Het toezicht blijkt bij deze kanalen echter complex te zijn, omdat het bezit van smaakjes-vapes op zichzelf niet illegaal is, maar het verkopen ervan wel. Dat betekent dat de verkoop van een vape door een straatdealer aannemelijk moet worden gemaakt voordat de NVWA kan ingrijpen. Er is verder wetgeving in voorbereiding die de NVWA meer bevoegdheden moet geven bij het toezicht en waarmee de op te leggen boetes kunnen worden verhoogd. Daarnaast komt Karremans in de komende maanden met een actieplan tegen het vapen, waarin vanaf 2026 structureel 3 miljoen euro extra beschikbaar komt voor de handhaving van de wetgeving over vapes.