De nicotine-industrie is nicotinevervangers aan het ontwikkelen waarmee leeftijdsgrenzen, accijnsheffingen en smaakverboden worden omzeild. De nicotine-analogen zijn potentieel schadelijker en verslavender dan reguliere nicotine. Regulerende instanties lopen achter de feiten aan.

Door de webredactie 

Sinds eind 2023 zijn er een aantal nicotinevervangers op de markt gekomen waarmee wordt getracht te ontsnappen aan de regelgeving voor tabak en nicotine. E-sigaretten en zakjes voor oraal gebruik die deze vervangende stoffen bevatten zijn daardoor volgens de fabrikanten uitgezonderd van leeftijdsrestricties, accijnsheffingen en verboden smaaktoevoegingen.

De nicotinevervangers zijn meestal variaties op het nicotinemolecuul met minimale aanpassingen, waardoor ze net niet onder de wettelijke definitie van nicotine vallen. Over de veiligheid van deze analogen is vrijwel niets bekend, zegt farmacologisch nicotine-expert Neal Benowitz in het wetenschappelijke tijdschrift Chemistry World. Studies tonen echter een zorgwekkend beeld: de stoffen zijn vaak nog schadelijker en verslavender dan nicotine zelf.

50 jaar geleden al bedacht

Het feit dat deze nicotinevervangers nu op de markt komen is niet verrassend, want de tabaksindustrie heeft al in de jaren 70 en 80 veel onderzoek gedaan naar het potentieel van nicotine-analogen, schrijft Chemistry World. Deze analogen werden destijds ontwikkeld om verslavender te zijn dan reguliere nicotine, minder vervelende bijwerkingen zoals hartkloppingen en trillende handen te veroorzaken en om te kunnen ontsnappen aan eventuele toekomstige restricties op nicotine door regulerende instanties als de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA).

Deze restricties werden pas in 2022 daadwerkelijk van kracht, toen de FDA de autoriteit kreeg om zowel nicotine uit tabak als synthetische nicotine te reguleren. Synthetische nicotine is een vorm van nicotine die niet uit tabaksbladeren wordt verkregen, maar in het laboratorium wordt gemaakt. Synthetische nicotine komt voor in e-sigaretten en nicotinezakjes, die daardoor in bepaalde jurisdicties niet onder de tabakswetten vallen. Nu de FDA ook deze vorm van nicotine kan reguleren, haalt de industrie een oude truc uit de doos: nicotine-analogen.

‘Metatine’: giftiger en verslavender dan nicotine

De meest zorgelijke nicotinevervanger op de markt is ‘Metatine’ (6-methyl-nicotine), een aangepaste vorm van nicotine die wordt geproduceerd door een Chinese e-sigaretfabrikant. Deze stof kwam in oktober 2023 voor het eerst op de markt in de Verenigde Staten in een e-sigaret (de Spree Bar) met allerlei kleurtjes en smaakjes gericht op kinderen, schrijven onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Tobacco Control. De website van Spree Bar claimt dat de stof geen toegevoegd risico heeft vergeleken met stoffen in conventionele vape-producten, maar dat hun e-sigaret de gebruiker wel kan blootstellen aan het kankerverwekkende formaldehyde. Sinds 2024 zijn er al meerdere e-sigaretten en ‘nicotine’-zakjes op de markt gekomen met de nieuwe stof.

Het probleem met Metatine is dat alle studies uitwijzen dat het schadelijker is dan nicotine zelf. De stof blijkt ongeveer drie keer sterker te binden aan nicotinereceptoren en anderhalf tot drie keer giftiger te zijn, schrijven onderzoekers in Tobacco Prevention & Cessation. De nicotinezakjes die in 2024 op de markt kwamen, ‘MG’ en ‘Hippotine’, bevatten dezelfde stof onder de naam ‘Imotine’, en kunnen in de VS worden verkocht met smaakjes die aantrekkelijk zijn voor jongeren. De zakjes bevatten vaak ook twee tot drie keer zoveel werkzame stof als reguliere nicotinezakjes.

Nixotine: misleidend en potentieel schadelijk

Een andere nicotinevervanger, nicotinamide, dat onder namen als Nixotine, Nixodine, Nixamide en Nic-Safe wordt verkocht, is zowel misleidend als potentieel schadelijk. Nicotinamide wordt sinds eind 2023 toegevoegd aan allerlei e-sigaretten en nicotinezakjes met de marketingclaim dat dit nicotine-alternatief “zorgvuldig is ontworpen om dezelfde nicotinereceptoren te stimuleren die traditionele nicotine stimuleert”. Dat is volstrekt misleidend, omdat de stof, een vorm van vitamine B3, geen enkel effect heeft op nicotinereceptoren in het brein, zo meldt het wetenschappelijke tijdschrift JAMA. In de praktijk bevatten producten met nicotinamide echter bijna altijd Metatine, wat vaak niet wordt aangegeven op de labels, schrijven de onderzoekers in Tobacco Prevention & Cessation.

Het voornaamste risico van nicotinamide is dat niemand weet wat er gebeurt als deze stof na verdamping wordt geïnhaleerd, aangezien de stof normaal gesproken als vitaminepreparaat via de mond of huid wordt opgenomen, schrijft Scientific American. De veiligheidsdocumentatie van nicotinamide waarschuwt alleen dat het inhaleren van de stof in poedervorm kan leiden tot irritatie van de luchtwegen. Het inhaleren van vitamines via vapes heeft al eerder tot grootschalige gezondheidsschade geleid, toen vitamine E acetaat illegaal werd toegevoegd aan e-sigaretvloeistof, met blijvende en soms fatale longschade tot gevolg.

Regulering in de VS en EU

De voornaamste regulerende instantie in de wereld, de Amerikaanse FDA, zei in een interview met Scientific American dat het agentschap zich bewust is van de opkomst van nicotine-analogen, dat er meer onderzoek gedaan moet worden en dat de stoffen inderdaad sterker kunnen zijn dan nicotine. Toch heeft de FDA tot nu toe geen bevoegdheid om de nicotine-analogen te reguleren. De staat Californië heeft in augustus al wel besloten nicotine-analogen zoals Metatine per januari 2025 te verbieden.

In de Europese Unie zijn meer middelen beschikbaar om de nicotine-analogen te reguleren. De Tabaksproductenrichtlijn definieert in artikel 2 nicotine als ‘nicotinealkaloïden’, een omschrijving waar de nicotine-analogen volgens Chemistry World ook onder vallen. In het Verenigd Koninkrijk zijn Metatine-zakjes nog wel te krijgen. Het probleem is uiteraard dat deze producten ondanks alle regels kunnen opduiken in illegale circuits en zo in de handen van jongeren terecht kunnen komen.