Zeven op de tien Nederlanders ondersteunen het verkoopverbod van tabak in supermarkten dat maandag ingaat. Eenzelfde aantal wil ook dat rookwaren eerder uit benzinestations en gemakszaken worden geweerd. De Kamer heeft ondertussen nog vragen over het verbod en kleine buurtsupers klagen in de lokale pers.

Door de webredactie

Aanstaande maandag wordt het verkoopverbod van tabak in supermarkten van kracht. Voor deze maatregel bestaat brede steun in de samenleving, blijkt uit onderzoek in opdracht van de gezondheidsfondsen Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en Longfonds. Van de 1.200 ondervraagde Nederlanders is 72 procent voorstander van het verkoopverbod. Vrijwel evenveel mensen (71 procent) vinden dat ook de verkoop bij benzinestations en gemakszaken als Primera en Bruna sneller moet worden verboden, liefst al in 2028. Nu is het einde van de verkoop in benzinestations voorzien voor 2030 en voor gemakszaken in 2032. Daarna is de verkoop van tabak en andere rookwaren voorbehouden aan tabaksspeciaalzaken.

De fondsen onderzoeken sinds 2019 jaarlijks hoe Nederlanders aankijken tegen een verkoopverbod. Het draagvlak is in die jaren verdrievoudigd, van 25 procent in 2019 naar 72 procent nu. Volgens Carla van Gils, directeur van KWF Kankerbestrijding, laat dit zien dat rookvrij steeds meer de norm is in Nederland. “Het overgrote deel van de mensen is blij dat dit schadelijke product vanaf maandag niet meer te krijgen is op de plek waar zij hun dagelijkse boodschappen doen”, zegt zij in een persbericht.

130.000 minder rokers door verbod

Het versneld verder afbouwen van het aantal verkooppunten is volgens Van Gils een ‘no-brainer’. Recente cijfers van GGD en RIVM laten zien dat het aantal vapende jongeren in vier jaar is verviervoudigd en dat het roken onder deze groep juist weer toeneemt. “Elk jaar dat we langer wachten raken weer meer kinderen verslaafd. We moeten alles op alles zetten om hen te beschermen tegen deze dodelijke, verslavende producten vol gif.”

Het verbod op verkoop in supermarkten scheelt in één klap ruim 6.000 verkooppunten in Nederland. Dat zal naar verwachting zorgen voor een substantiële afname van het aantal rokers, zoals het onderzoeksbureau SEO in 2021 berekende. De verminderde verkrijgbaarheid kan leiden tot 130.000 minder rokers. Belangrijker nog is dat het zal zorgen dat minder jongeren beginnen met roken, omdat ze op veel minder plekken geconfronteerd zullen worden met de beschikbaarheid van rookwaren.

Onbegrip over nieuwe tabakszaken

Met name in verband met dat laatste is het stuitend dat supermarkteigenaren besluiten om aparte tabakszaken te openen in de nabijheid van hun supermarkt. In onze lijst Nieuwe verkooppunten van tabak telden we inmiddels 125 aparte tabakszaken van supermarkteigenaren, ruim de helft van de 230 nieuw geopende verkooppunten die we opspoorden. Zeker is dat dit een onderschatting is van het werkelijke aantal nieuwe verkooppunten.

Uit eerder onderzoek van de Gezondheidsfondsen blijkt dat de helft van de Nederlanders vindt dat er geen nieuwe zaken bij zouden moeten komen en dat ondernemers hierin hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Van Gils: “Elke nieuwe tabakszaak is er een te veel. Wat we nu nodig hebben is dat ondernemers kiezen voor een Rookvrije Generatie. Die oproep doen wij dan ook nadrukkelijk.”

Kamer heeft nog vragen

Ondertussen ligt bij de staatssecretaris van VWS nog een lijst met 33 vragen uit de Kamer over het supermarktverbod, die op 17 juni is gepubliceerd. Die vragen gaan onder meer over de handhaving van het verbod, over de reden voor het uitstel met respectievelijk zes en acht jaar van een verkoopverbod in tankstations en gemakszaken en over de argumenten om niet direct onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor een vergunningstelsel voor de tabaksverkoop. Zo’n vergunningstelsel, waar Rookpreventie Jeugd al jaren voor pleit en de Gezondheidsfondsen sinds kort ook, lijkt de enige mogelijkheid om straks het aantal en de locaties van tabaksspeciaalzaken te kunnen reguleren. Alleen zo kan worden voorkomen dat speciaalzaken zich vestigen in de nabijheid van scholen, opleidingsinstituten en andere plekken waar veel jongeren komen.

Kleine supers plots in het nieuws

Lokale media berichten over kleine buurtwinkels die vanaf maandag een deel van hun omzet zien verdwijnen. RTV Utrecht sprak met de eigenaren van een Spar in Lexmond die 9 procent omzet verwachten te verliezen. “Met de nevenverkoop erbij kom je op 13 procent”, aldus de ondernemer. Een collega van een Dagwinkel in Schoonrewoerd bij Leerdam stopte om te wennen in november al met tabak en merkte dat loonwerkers op hun trekkers, die voorheen tabak kwamen kopen, voorbijrijden aan de winkel. De winkel compenseert het omzetverlies met uitbreiding van het assortiment met drogisterijartikelen en speelgoed.

NH Nieuws meldt dat het verbod voor dorpssuper Anne & Co in Ilpendam een ‘zware klap’ betekent, vanwege een verwacht omzetverlies van 20 procent. Eigenaar Debbie Geerlings denkt erover om haar winkeltje ‘om te toveren’ naar een gemakswinkel. “Want dan kunnen we wel tabak verkopen en kunnen we blijven bestaan.” Ook De Gelderlander heeft het over dorpssupermarkten die in gevaar komen: “Jonge mensen kunnen wel naar een dorp verderop, oude mensen niet. Dat doe je niet even met je rollator.” 

Deze gelijktijdige berichten met dezelfde strekking doen vermoeden dat het hier om een georkestreerde actie gaat. Het Vakcentrum, belangenbehartiger van zelfstandige supermarkten, dreigde enige tijd geleden nog de tabaksban juridisch aan te vechten. En in 2022 werd bekend dat de brancheorganisatie grote invloed heeft gehad op het SEO-onderzoek naar de gevolgen van het verkoopverbod voor supermarkten. De conclusie dat mogelijk 500 lokale supermarkten failliet zullen gaan door de maatregel bleek gebaseerd op gesprekken met 12 door het Vakcentrum aangedragen ondernemers.