De tabaksindustrie schendt het recht van kinderen op gezondheid, maar ook op andere basisrechten. De organisatie Action on Smoking & Health (ASH) pleit ervoor om mensenrechten centraal te stellen bij de strijd tegen de tabakssector. In een rapport legt ASH uit hoe internationale verdragen kunnen helpen om kinderen te beschermen.

Door de webredactie

Kinderen vormen een kwetsbare groep, die door de tabaksindustrie aan vele gevaren wordt blootgesteld. Geschat wordt dat wereldwijd 50 miljoen tieners tussen 13 en 15 jaar sigaretten roken of andere tabaksproducten gebruiken – op een totaal van 1,3 miljard tabaksgebruikers. Maar liefst de helft van de kinderen zullen hieraan sterven, stelt Action on Smoking & Health (ASH). In een nieuw rapport biedt de organisatie een overzicht van de kinderrechten die door de tabaksindustrie worden geschonden, en zet uiteen hoe verdragen en het recht aangewend kunnen worden om kinderen beter te beschermen.

Sigaretten zorgen voor enorme milieuvervuiling

Sigaretten hebben een enorme impact op het milieu – vanaf het telen van tabak tot de peuken op straat. Sigarettenfilters zijn wereldwijd de voornaamste vorm van zwerfafval, met jaarlijks 4,5 biljoen filters die buiten achteloos worden weggegooid. Daardoor sijpelen giftige chemische stoffen die in deze filters zitten in de grond en het water. ASH haalt een rapport aan van de VN-Mensenrechtenraad, die stelt dat in het algemeen kinderen het meest kwetsbaar zijn voor milieuschade. Vervuiling leidt niet alleen tot de dood van jaarlijks 1,5 miljoen kinderen onder de 5 jaar, maar ook tot ziekte, beperkingen en voortijdig overlijden gedurende hun leven. Tabak draagt bij aan deze vervuiling. Daarmee wordt het recht van kinderen op gezondheid en een gezonde omgeving geschonden.

Miljoenen kinderen werken in tabakssector

Kinderarbeid komt veel voor in de tabaksindustrie. Volgens een rapport uit 2011 werkten er wereldwijd naar schatting 1,3 miljoen kinderen onder de 14 jaar in de tabak. Cijfers zijn moeilijk verkrijgbaar. Maar de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) verklaarde vorig jaar dat kinderarbeid toenam, in tegenstelling tot beweringen van de tabaksindustrie, die stelt dat de sector eraan werken om deze misstanden een halt toe te roepen. Een nieuw rapport heeft het over ‘een bittere oogst’ en stelt dat bijvoorbeeld in Zimbabwe 26,3 procent van de kinderen tussen de 5 en 15 jaar in de tabaksteelt en -verwerking actief is. Deze praktijken zijn een schending van het verbod op kinderarbeid en van het recht op gezondheid voor de kinderen die op het land werken, waar ze gevaar lopen en ziektes kunnen krijgen.

Kinderen zijn de vervangende rokers

De tabaksindustrie ziet kinderen als vervanging voor de stoppende of stervende oudere rokers. Een van de manieren waarop de tabaksbedrijven hun producten aantrekkelijk maken voor jongeren en jongvolwassenen, is door smaakjes toe te voegen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen en tieners meer van zoete smaken houden. Van de jonge gebruikers zegt 72 procent tabaksproducten met een smaakje te gebruiken. Het is een tactiek om jonge mensen met roken te laten beginnen, zodat ze de ‘vervangende rokers’ worden waar de industrie naar op zoek is, aldus ASH. Hiermee worden mensenrechten van kinderen, zoals het recht op gezondheid, geschonden.

Reclame gericht op kinderen

De tabaksindustrie heeft altijd reclame op kinderen en jongeren gericht. Uit een recente studie in 42 landen naar reclame en promotie van sigaretten bij verkooppunten dicht bij scholen en speelplaatsen, blijkt dat dit vooral gebeurt in buurten waar mensen met lage inkomens wonen. Het betekent dat vooral kwetsbare kinderen het doelwit zijn. “Kinderen worden overspoeld met boodschappen om tabaksproducten te kopen, en helaas, het is effectief”, schrijft ASH. De meeste rokers beginnen voor ze 18 zijn.

Mensenrechten openen verschillende wegen

Er zijn verschillende manieren om mensenrechten in te zetten, stelt ASH. Organisaties kunnen wijzen op afspraken in verdragen, rechtszaken voeren en zich inzetten voor nieuwe maatregelen. Het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind is het meest geratificeerde verdrag in de geschiedenis. Het VN Kinderrechtencomité publiceert regelmatig een ‘General Comment’, waarin een of meerdere artikelen van het kinderrechtenverdrag worden uitgelegd. General Comment 15 gaat over het over het recht van het kind op het realiseren van de grootst mogelijke mate van gezondheid.

Er zijn ook specifieke verdragen die aandacht besteden aan de rechten van kinderen. Het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie is bijvoorbeeld relevant voor Amerikaanse kinderen met Afrikaanse roots, omdat reclame voor mentholsigaretten specifiek op deze gemeenschap is gericht. Verder is het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (CEDAW) relevant voor meisjes, omdat zij in veel landen meer gaan roken. Milieuverdragen, zoals het VN-verdrag om plasticvervuiling te stoppen, dat nu wordt opgesteld, zijn relevant voor alle kinderen. Het verdrag kan ingezet worden om sigarettenfilters en plastics in tabaksproducten te verbieden.

VN-comité adviseert betere bescherming

In 2022 heeft het German Network on Children’s Rights and Tobacco Control, met steun van ASH, enkele verklaringen ingediend bij het VN-comité voor de Rechten van het Kind. Voor het eerst heeft het comité specifieke aanbevelingen gedaan voor betere bescherming van kinderen tegen tabak, waarbij de Duitse regering werd opgedragen om zich beter in te spannen voor meer voorlichting over de effecten van tabaksgebruik en tweedehands rook, regulering van de marketing van tabak gericht op kinderen en het ter verantwoording roepen van tabaksbedrijven voor de schending van kinderrechten bij het produceren van tabaksproducten. Het voorbeeld laat zien hoe organisaties ook deze wegen kunnen bewandelen bij de strijd tegen tabak. Zie voor meer informatie: Tobacco and Human Rights Hub.

Aangifte tegen tabaksindustrie in Nederland

ASH verwijst ook naar de aangifte in 2016 tegen vier tabaksbedrijven wegens poging tot moord, doodslag, zware mishandeling en valsheid in geschrifte, door advocaat Bénédicte Ficq namens twee longpatiënten en Rookpreventie Jeugd. Het Openbaar Ministerie zag geen mogelijkheid om tot vervolging over te gaan, maar de rechtszaak leverde veel publiciteit op. “Ook de malafide praktijken van de tabaksindustrie en de principes van de sjoemelsigaret zijn door deze zaak zeer nadrukkelijk over het voetlicht gekomen”, aldus Rookpreventie Jeugd.

De rechtszaak wordt door ASH gezien als een goed voorbeeld van acties tegen de tabaksindustrie. Ook put de organisatie inspiratie uit de zaken die kinderen internationaal zijn gestart tegen hun regeringen omdat de autoriteiten in het geval van klimaatverandering falen in de bescherming van hun mensenrechten. Deze voorbeelden, die uitgaan van het recht op een gezonde omgeving, kunnen ook een belangrijke rol spelen bij het verdedigen van de mensenrechten van jongeren en toekomstige generaties in relatie tot tabaksbeperkende maatregelen. Uiteraard is een algehele verkoopstop de meest effectieve manier om kinderen te beschermen tegen de mensenrechtenschendingen door de tabaksindustrie, aldus ASH. In Nederland heeft Rookpreventie Jeugd met een aantal andere organisaties onlangs het burgerinitiatief Nicotinee, met een voorstel voor een generatiegebonden verkoopverbod, aangeboden aan de Tweede Kamer. Het voorstel kan daarmee op de agenda van de Tweede Kamer komen.