Decennialang onderzoek wijst ondubbelzinnig uit: sigarettenfilters beschermen niet, maar vergroten juist de schadelijkheid van roken. Desondanks heeft elke sigaret nog steeds een filter. Tobacco Control zette het onderzoek naar de schadelijkheid van het sigarettenfilter voor zowel mens als milieu op een rij.

Door de webredactie

Vrijwel elke sigaret heeft een filter, ooit door de tabaksindustrie toegevoegd om roken veiliger te maken. Ironisch genoeg laat onderzoek het tegenovergestelde zien: de filters houden geen schadelijke stoffen tegen, maar zorgen wel dat rokers meer gaan roken en dat zij meer kans hebben om een bepaalde vorm van longkanker te ontwikkelen. De filters zijn bovendien instrumenteel gebleken om de metingen van teer-, nicotine- en koolmonoxide-emissies mee te manipuleren. Kleine gaatjes in de filters laten bij laboratoriummetingen lucht door die de rook verdunt, waardoor lagere waarden worden gemeten dan de roker – die deze gaatjes deels afsluit – in werkelijkheid binnenkrijgt. Dat is de kern van de rechtszaak rond de sjoemelsigaret, die Rookpreventie Jeugd in 2019 aanhangig maakte.

Milieuorganisaties wijzen er ondertussen op dat rokers vaak denken dat de filters van papier of plantaardig materiaal zijn, waardoor het geen bezwaar zou zijn ze op de grond te gooien. In werkelijkheid is het filter gemaakt van celluloseacetaat, een plastic dat niet vergaat, maar in microplastics uiteenvalt en extreem schadelijk is voor het milieu.

Misleidende marketingtool

Volgens Tobacco Control is de sigarettenfilter niets meer dan een marketingtool waarmee de tabaksindustrie rokers, gezondheidsorganisaties en beleidsmakers al decennialang misleidt. Onderzoekers van de San Diego State University zetten alle kennis over het sigarettenfilter voor het wetenschappelijk tijdschrift op een rij. De geschiedenis van het filter gaat terug tot de jaren 1860, toen het werd geïntroduceerd om te voorkomen dat losse tabak in de mond van de roker terechtkwam.

Een schijnoplossing voor kanker

Halverwege de 20e eeuw won het filter aan populariteit door de ontdekking van kankerverwekkende stoffen in sigaretten. Ondanks interne erkenning dat het selectief filteren van schadelijke stoffen onwaarschijnlijk was, bracht de tabaksindustrie gefilterde sigaretten op de markt als ‘veiliger’ voor de gezondheid. Zorgen over de effectiviteit van de filters en mogelijke gezondheidsrisico’s door het inademen van filtervezels (microplastics) voorkwamen niet dat celluloseacetaat in de jaren 1950 het meest gebruikte filtermateriaal werd. Onderzoek door het Amerikaanse Congres in 1957 toonde al aan dat tabaksfabrikanten valse en misleidende reclame maakten over de voordelen van de plasticfilters. Nog steeds zijn bijna alle sigarettenfilters gemaakt van celluloseacetaat.

Compenserend rookgedrag

In 2014 werden er verschillende onderzoeken gepubliceerd, waaronder een rapport van de Amerikaanse Surgeon General. Deze studies concludeerden dat filters de blootstelling van rokers aan schadelijke stoffen niet effectief hebben verminderd. In feite heeft het filter juist vaak geleid tot compenserend rookgedrag, waardoor mogelijke voordelen van verminderde inname van giftige stoffen of nicotine teniet worden gedaan. Het filter maakt dat de roker meer gaat roken, waardoor die meer kankerverwekkende stoffen in de longen krijgt.

Peuken vervuilen voedselketens

Plastic peuken staan daarnaast al bijna dertig jaar boven aan de lijst van ingezamelde voorwerpen bij internationale schoonmaakacties langs de kust. Hoewel deze acties de aandacht vestigen op filterafval, vangen ze slechts een klein deel op van de weggegooide sigaretten.

De ecologische impact van sigarettenfilters wordt steeds zorgwekkender, vooral door de vervuiling van water en land met microplastics. Studies tonen aan dat peuken dagelijks duizenden schadelijke microplastics afgeven waar schadelijke chemicaliën aan blijven plakken. Die vervuiling heeft risico’s voor plantleven, waterorganismen, de voedselketen en bij uitstek de menselijke gezondheid.

Verbieden is het effectiefst

In Tobacco Control benadrukken de auteurs van het artikel dat het tijd is voor beleidsmaatregelen. Het gebrek aan kennis onder rokers, beleidsmakers en regelgevers over de gezondheids- en milieugevaren van cellulosefilters moet geadresseerd worden. Om de schadelijke effecten van filters te verminderen, moeten ze worden opgenomen in internationale milieumaatregelen, zoals het geplande internationale plasticverdrag van de Verenigde Naties. Voorlichting over de samenstelling en gezondheidsrisico’s van sigarettenfilters en waarschuwingen op de verpakking zijn cruciaal, maar het effectiefste beleid blijft het verbieden van filters.