Met een onbetrouwbaar onderzoek naar buitenlandse tabaksaankopen voert de branchevereniging van de tabaksindustrie VSK een lobby om verdere accijnsverhogingen op tabak tegen te gaan. Verschillende media nemen het nieuws klakkeloos over.

Door de webredactie

Met nieuwe en extra accijnsverhogingen op tabak op komst intensifieert de tabaksindustrie de lobby die zou moeten leiden tot herziening van de plannen. Want accijnsverhoging, is het vaste argument van de tabaksbranche, leidt tot meer aankopen in het buitenland en meer illegale handel. Een drama voor de schatkist, want over al die buitenlandse en illegale aankopen ontvangt de Nederlandse staat dus geen accijns.

In de afgelopen week wist de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) door te dringen tot veel media met een rampbericht over een ‘recordhoeveelheid’ tabak die in het derde kwartaal van dit jaar in Duitsland en België zou zijn gekocht. “De grensoverschrijdende handel is op het hoogste niveau ooit gemeten. Vooral in de grensstreken is er sprake van een verdere toename”, liet de branchevereniging in een persbericht weten. Daarvoor baseert zij zich op onderzoek door Kantar in opdracht van de VSK.

‘Veel meer tabak uit buitenland’

Volgens VSK-directeur Jan Hein Sträter laat het onderzoek duidelijk zien wat het effect is van de accijnsverhoging die in april werd doorgevoerd. Volgens hem wordt er nauwelijks minder gerookt in Nederland ten opzichte van een jaar geleden, implicerend dat de prijsverhoging zijn doel, namelijk minder rokers, mist.

Tegelijkertijd zouden rokers massaal naar Duitsland en België afreizen om er goedkopere shag en sigaretten in te slaan. Dat wordt onderbouwd met alarmerende cijfers: in het derde kwartaal was 36 procent van alle pakjes shag van buitenlandse oorsprong en 25 procent van alle pakjes sigaretten ook. Om dat nog een beetje aan te dikken, wordt gemeld dat de hoeveelheid in het buitenland gekochte shag na de prijsverhoging van april met 38 procent is gestegen, en de buitenlandse aankoop van sigaretten maar liefst met 78 procent.

‘Een ramp voor tabaksverkopers’

De ontwikkeling is volgens de VSK niet alleen nadelig voor de schatkist, het is een regelrechte ramp voor tabaksverkopers, met name in de grensstreken, waar sommige ondernemers de omzet tot wel 30 procent hebben zien afnemen sinds de accijnsverhoging in april. En o, o, o, nou gaan volgend jaar de prijzen nog verder omhoog en worden de prijsverschillen met de buren nog groter. Dus besluit het persbericht: “Om te voorkomen dat mensen in het buitenland hun tabak gaan halen, kan de overheid beter de hoogte van accijns afstemmen met andere landen, en de effecten van eerdere verhogingen evalueren.”

Geen wetenschappelijke onderbouwing

Is de ramp echt zo groot? Nadere bestudering van het Kantar-rapport doet de twijfel daarover rijzen. Het mist elke garantie dat het de minimale eisen van de wetenschappelijke standaard kan doorstaan. Het onderzoek is gebaseerd op gegevens die zijn verzameld bij 531 deelnemers. Tussen juli en september 2023 moesten deze sigarettenrokers drie weken lang de pakjes sigaretten die ze hadden opgerookt online registreren. In totaal werden er 2.918 geregistreerd. Van de respondenten woonden 95 in de Belgische grensstreek en 112 in de buurt van de Duitse grens. Hoe de respondenten zijn geselecteerd en hoe ver of dicht bij de grens ze wonen vertelt het verhaal niet.

Meer deelnemers in grensstreek

Wat wel opvalt is dat de steekproef in de grensstreken in de tijd is gegroeid. Voor de grensstreek bij België ging die van 59 rokers in het derde kwartaal (Q3) van 2022, naar 76 in Q1 van 2023 en 95 in Q3 van 2023. Voor de bewoners bij de grens met Duitsland steeg de steekproef van 96 in Q3 2022 via 100 in Q1 2023 naar 112 in Q3 2023. Hoe de totale groep deelnemers zich in deze zelfde periodes heeft ontwikkeld is niet opgegeven. Wel valt uit het rapport op te maken dat het totaal aantal geregistreerde pakjes minder is geworden: 3.524 in Q3 ’22, 3.536 in Q1 ’23 en 2.918 in Q3 ’23. Is het totaal aantal deelnemers afgenomen, terwijl de steekproef in de grensstreek juist groeide? Dan is een toename van het aantal over de grens gekochte pakjes niet moeilijk te verklaren.

Onvermeld blijft ook dat er in het derde kwartaal altijd een piek is te zien in het aantal in het buitenland gekochte sigaretten. Het is dan immers zomer, dan trekken mensen nu eenmaal massaal de grens over. En nog iets dat buiten beschouwing blijft in het Kantar-onderzoek: de coronaperiode, waardoor gegevens van dit jaar niet goed zijn te vergelijken met voorgaande jaren.

Al met al is het Kantar-rapport volstrekt onbetrouwbaar, maar wel volledig dienstbaar aan opdrachtgever VSK: verschillende media waaronder Hart van Nederland namen het bericht zonder enig voorbehoud over.