Roken is de belangrijkste risicofactor voor gezondheidsverschillen tussen hoge- en lage-inkomensgroepen. Als daar niets tegen wordt gedaan, blijven de doelen voor een rookvrije generatie buiten bereik.

Door de webredactie

Europa ligt niet op koers om het jeugdroken onder groepen met een lage sociaaleconomische status (SES) uit te bannen. Het terugdringen van het roken gaat veel langzamer onder jongeren uit de lagere sociaaleconomische groepen dan onder leeftijdsgenoten met een hoge SES. Als uiteindelijk het aantal rokers onder 15- en 16-jarigen met een hoge SES tot nul zal zijn teruggebracht, zal nog altijd 9,4 procent van de jongens en 5,4 procent van de meisjes met een lage SES roken.

Deze cijfers komen uit nieuw onderzoek van de afdeling Sociale Geneeskunde van Amsterdam UMC dat vorige week is gepubliceerd in het American Journal of Epidemiology. Onder leiding van assistent-professor Mirte Kuipers werd in dit onderzoek een nieuwe methode getest om lineaire trends in gezondheidsverschillen te voorspellen. Voor het onderzoek werden gegevens over rookgedag van 15-16-jarigen tussen 2003 en 2015 uit 23 Europese landen gebruikt, afkomstig uit Europese ESPAD-onderzoeken.

De conclusie van het onderzoek is dat deze nieuwe methode bruikbaar is om ontwikkelingen in gezondheidsverschillen te voorspellen, met als bijkomende constatering dat Europa nog niet op koers ligt om in 2040 de rookvrije generatie onder alle lagen van de bevolking te bereiken. Anders gezegd: als er niet meer maatregelen worden genomen die kunnen voorkomen dat jongeren, met name in de lage SES-groepen, met roken beginnen, blijven we nog jarenlang tegen enorme gezondheidsverschillen in de samenleving aankijken.

Rijke man leeft 25 jaar langer in gezondheid

Het verschil in rookprevalentie tussen hoge- en lage-inkomensgroepen heeft grote invloed op de gezondheidsverschillen en levensverwachting in ons land. In december bracht het CBS nieuwe cijfers over de gezondheidskloof naar buiten, waaruit bleek dat de meest welvarende mannen niet alleen gemiddeld 9 jaar langer leven dan de minst welvarende mannen, ze leven ook maar liefst 25 jaar langer in goede gezondheid. De levensverwachting in goede gezondheid bij geboorte was 49 jaar voor mannen in de laagste welvaartsgroep, tegenover 74 jaar voor de meest welvarende mannen, schreef het CBS. Voor vrouwen was het verschil iets kleiner: 23 jaar.

Roken is grootste risicofactor

Roken staat bovenaan in de lijst van risicofactoren voor gezondheidsverlies en vroegtijdige sterfte, zo blijkt uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018. Roken veroorzaakt 9,4 procent van de ziektelast in Nederland. Ruim de helft van de mensen die blijft roken sterft aan de gevolgen hiervan, schrijft het Trimbos-instituut. Zo’n 30 procent van alle kankergevallen wordt veroorzaakt door roken. Behalve longkanker kan roken verschillende andere vormen van kanker veroorzaken, maar ook longziekten als COPD en hart- en vaatziekten. Alleen in Nederland sterven jaarlijks 20.000 mensen vroegtijdig aan de gevolgen van roken.

Drie keer meer dagelijkse rokers

Dat onder de mensen met de laagste inkomens de meeste rokers voorkomen, is geen nieuws. Volgens cijfers uit 2020 rookte in de laagste inkomensklasse tussen de 35,4 procent (25-44 jaar) en 37,2 procent (45-64 jaar), tegen 17 procent (25-44 jaar) en 12,4 procent (45-64 jaar) in de hoogste inkomensklasse. Het verschil is nog groter als het alleen om dagelijkse rokers gaat: het aandeel dat dagelijks sigaretten rookt, is drie keer hoger onder mensen met een lager inkomen dan onder mensen met een hoger inkomen, berekende Eurostat in 2019.

Een staatje in het Landenprofiel voor kanker 2023 in Nederland van het European Cancer Inequalities Registry (fig. 5 op p. 9) laat zelfs zien dat dit verschil in Nederland groter is dan in alle andere Europese landen. Uit dit rapport: “In de periode van 2014 tot 2019 is het aandeel mensen met een lager inkomen dat dagelijks rookt licht gestegen met 2% (naar 24,4%), terwijl het aandeel onder mensen met een hoger inkomen met 42% is gedaald (van 12,1 % naar 7%).”

Landelijk beleid vereist

De recent verschenen Nederlandse Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland brengt aan de hand van het voorkomen van verschillende vormen van kanker schrijnend aan het licht hoe bijvoorbeeld longkanker in de armste wijken van Nederland vaker voorkomt dan in rijkere buurten. Meer dan 80 procent van alle longkanker in Nederland wordt door roken veroorzaakt.

In het AD reageerde Wanda de Kanter, voorzitter van Rookpreventie Jeugd, op de atlas met de oproep aan de landelijke overheid om met effectieve maatregelen te komen. “Dat betekent investeren in onderwijs, afdwingen van volwaardige banen die bestaanszekerheid bieden, gezonde voeding goedkoper maken, veel meer en betere voorlichtingscampagnes opzetten en vanzelfsprekend een adequate vergoeding voor rookstophulp door ziektekostenverzekeraars.”

Daarnaast is een beleid van structurele accijnsverhogingen nodig en een vergunningstelsel waarmee de tabaksverkoop drastisch kan worden ingeperkt en wordt voorbehouden aan tabaksspecialzaken die niets anders verkopen.

‘Arme rokers help je niet met goedkope tabak’

Accijnsverhogingen treffen de rokers met de laagste inkomens het hardst. Zij zijn 4 tot 5 procent van hun inkomen kwijt aan tabak. Voor de hoogste inkomensgroepen is dit minder dan 1 procent. Dat blijkt uit tabellen van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) die het ministerie van Financiën onlangs naar de Tweede Kamer stuurde. De CBS-tabellen zijn opgenomen in antwoorden van het ministerie op vragen vanuit de Kamer naar aanleiding van onderzoek van het Cultureel Plan Bureau (CPB) naar ongelijkheid en herverdeling van inkomens tussen Nederlandse huishoudens.

De meeste rokers bevinden zich onder de groepen met de laagste inkomens, die een relatief groter deel van hun inkomen aan hun verslaving kwijt zijn. Zijn verdere accijnsverhogingen dan wel op zijn plaats? Het antwoord van Wanda de Kanter daarop is kort en helder: “Arme rokers help je niet met goedkope sigaretten, maar met een goede opleiding, beter werk en adequate hulp om van het roken af te komen.” Bovendien vormt een hogere prijs een grotere drempel voor kinderen om met roken te beginnen. En dat is precies wat nodig is om de nicotinevrije generatie binnen bereik te krijgen.

Het burgerinitiatief Nicotinee bepleit een verbod op verkoop van alle nicotineproducten aan iedereen die op of na 1 januari 2012 is geboren. Met 40.000 steunbetuigingen komt dit voorstel op de agenda van de Tweede Kamer. Steun het initiatief via nicotinee.nl.