UPDATE 02-11-2022
De Partij van de Arbeid en de ChristenUnie hebben bij de behandeling van de VWS-begroting per motie gevraagd om een intensievere handhaving van de leeftijdsgrens voor aankoop van e-sigaretten. Voor andere partijen was rookpreventie niet of nauwelijks een onderwerp om te bespreken.

Door de webredactie

Bij de behandeling van de begroting van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), vorige week in de Tweede Kamer, heeft de Partij van de Arbeid (PvdA) samen met de ChristenUnie (CU) een motie ingediend om de handhaving van de leeftijdsgrens voor de aankoop van e-sigaretten of vapes te intensiveren. De motie, ingediend door de Kamerleden Mohammed Mohandis (PvdA) en Mirjam Bikker (CU) stelt:

“Van mening dat het gebruik van vapes onder jongeren het toewerken naar een rookvrije generatie ondermijnt; overwegende dat minderjarigen makkelijk aan vapes kunnen komen, terwijl verkoop aan minderjarigen verboden is; overwegende dat handhaving op de ID-controle in winkels en digitaal nu zwaar ondermaats is; verzoekt de regering om de handhaving te intensiveren door onder andere met meer testkopers te gaan werken.”

Dit verzoek is geen overdaad, zoals de Zembla-uitzending ‘De nieuwe nicotineverslaafden’ een paar dagen eerder nog liet zien. Daarin vertelden brugklasleerlingen in Rotterdam dat 12-jarigen bij een tabakszaak tegenover de school zonder problemen e-sigaretten konden kopen.

‘Rookpreventie moet fundamenteler’

Bij de indiening van de motie zei Mohandis: “Maar hoe gaan we het roken echt verbannen? Een rookvrije generatie vraagt om heel veel maatregelen. […] We geloven in de eerste stappen. Toch kan en moet het fundamenteler.”

In de eerste termijn van het debat had Mohandis zich ook al ferm uitgelaten over het terugdringen van het jeugdroken. “Als PvdA hebben we eerder uitgesproken dat we sneller willen toewerken naar een rookvrije generatie”, zei hij. “Er worden goede dingen voorgesteld maar wat ons betreft is dat te weinig. We zien dat er een toename van 40 procent is onder 12- tot 16-jarigen. We krijgen ook signalen dat handhaving echt tekortschiet. Je ziet nog te vaak jongeren met vapes en e-sigaretten weglopen.”

Bikker, die ook refereerde aan de groeiende populariteit van nicotinezakjes of snus, wilde vervolgens van Mohandis weten welke maatregelen de PvdA zou willen invoeren om het nicotinegebruik onder jongeren tegen te gaan. Daarop reageerde Mohandis wat terughoudender. Hij zei ‘oprecht’ te hopen dat de prijs van een pakje sigaretten naar 20 euro zal stijgen, om meteen toe te voegen dat hij toch zijn twijfels heeft of dat jongeren voldoende zal afschrikken. Hij verwees naar de steun van zijn partij aan een motie van de Kamerleden Kuzu (Denk) en Den Haan (Fractie Den Haan) over de invoering van het Nieuw-Zeelandse model, waarbij mensen geboren na 2009 nooit meer tabak kunnen kopen. Die motie werd met slechts 14 voorstemmen verworpen.

“Ik denk dat we het ook wat fundamenteler moeten aanvliegen”, zei Mohandis in het debat. “Hier staat ook iemand die lang heeft getwijfeld of we dit soort betutteling moeten toestaan, maar ik zie ook hoeveel jongeren roken en wat dat doet in de cijfers wat betreft het aantal doden als gevolg van kanker, gerelateerd aan roken. Dat liegt er ook niet om. Dat is heel serieus. Ik vind echt dat we meer mogen en moeten ambiëren om Nederland rookvrij te maken. Dus ik wil fundamentele voorstellen doen als er draagvlak voor is in deze Kamer, bijvoorbeeld waar het gaat om het Nieuw-Zeelandse model.”

Vergoeding van meer stoppogingen

Bikker liet vervolgens nog een vlieger op om rokers meer dan één stoppoging per jaar te vergoeden als het de eerste keer niet meteen lukt. Mohandis zei daarvoor open te staan, maar herhaalde dat de PvdA vooral verder wil gaan in primaire preventie, dus het voorkomen dat kinderen en jongeren beginnen met roken of andere vormen van nicotine-inname. “Maar uiteindelijk is het ook belangrijk dat er ook in deze Kamer wat meer draagvlak komt voor wat verdergaande maatregelen. Qua bereidheid stel ik mij kwetsbaar op. De Partij van de Arbeid heeft hier in het verleden wat anders in geopereerd […]. Maar ik denk oprecht dat we nu een situatie ingaan waarbij we ervoor moeten uitkijken dat het alleen maar duurder maken bijvoorbeeld niet alleen degenen raakt met de kleinste portemonnee. We moeten wat fundamenteler kijken naar hoe we omgaan met jongeren die het normaal vinden om te roken. Er worden ook allerlei alternatieven door de rooklobby geïntroduceerd alsof die minder schadelijk zouden zijn. Van dat soort onzin moeten we natuurlijk ook af. Weg ermee! Mij vindt u dus zeker aan uw zijde. Laten we kijken hoe we meer fracties overtuigd kunnen krijgen van verdergaande stappen. Ik denk dat dat kan.”

Weinig aandacht voor rookpreventie

Daar leek het in de rest van het debat overigens niet op. De VVD stelde dat preventie “zoveel meer [is] dan adviezen over roken, alcohol en sport en bewegen.” Kamerlid Judith Tielen van deze partij vindt preventieprogramma’s als “valpreventieprogramma’s in de ouderenzorg, huisbezoeken door de jeugdgezondheidszorg of het actief opsporen van overgewicht in een huisartsenpraktijk” belangrijker dan het voorkomen van 20.000 doden per jaar door tabaksgebruik. Daarover namelijk geen woord in haar betoog.

SP-Kamerlid Maarten Hijink zou wettelijke maatregelen willen zien om bijvoorbeeld het vet- en suikergehalte in producten te reguleren. “Stel gewoon wettelijke eisen aan wat er in een product mag zitten […]. Dan gaat het niet alleen over voeding, maar ook heel nadrukkelijk over bijvoorbeeld nicotine. Waarom staan wij toe dat die in zulke hoge niveaus in sigaretten zit, waardoor de industrie mensen bewust verslaafd houdt? Ze moeten immers wel hun verdienmodel in stand houden. Wat mij betreft, wat de SP betreft, is dat een slechte zaak.”

D66 bepleitte bij monde van Wieke Paulusma een meer integrale benadering van preventie. “Gezondheid hangt namelijk af van ontzettend veel factoren. Goede huisvesting en een leven zonder schulden dragen bij aan de fysieke en de mentale gezondheid. Andersom hebben mensen die langdurig in armoede leven een lagere levensverwachting. Zij leven ook korter in goede gezondheid. Samenwerking met andere beleidsvelden is daarin essentieel”, zei zij. De Partij voor de Dieren deed het onderwerp ‘preventie’ af met de opmerking dat de partij wil “inzetten op voorkomen in plaats van op genezen.”

Van Ooijen: ‘Scherp zijn op nieuwe trends’

In zijn antwoord aan de Kamer zei staatssecretaris Maarten van Ooijen (Preventie) “met interesse naar het generatiegebonden verkoopverbod dat in Nieuw-Zeeland is voorgesteld” te kijken. “Tegelijkertijd realiseer ik mij dat we in Nederland eerst een aantal andere stappen te zetten hebben. We moeten stap voor stap bouwen aan die rookvrije generatie, voordat wij in Nederland kunnen nadenken over de Nieuw-Zeelandse oplossingen.” Hij noemde de maatregelen waartoe al is besloten (verbod op online verkoop van rookwaren, verbod op tabaksverkoop via de supermarkt en het verbod op smaakjes in e-sigaretten). Maar Van Ooijen zei zich te realiseren dat dat bij elkaar niet genoeg is om de rookvrije generatie te realiseren. Voor 8 december, als de Kamer weer over preventie debatteert, komt hij daarom met nadere maatregelen.

Op een vraag van Kamerlid Mohandis zei Van Ooijen ook nog: “Ik ben het met de heer Mohandis eens dat we inderdaad te maken hebben met een tabaksindustrie die telkens weer nieuwe dingen bedenkt om te verkopen. […] Er wordt inderdaad telkens naar uitwegen gezocht. De kunst voor de overheid is om met al die maatschappelijke sectoren die erbij betrokken zijn heel goed in de gaten te houden waar die nieuwe trends zich voordoen. […] Kortom, we zullen heel scherp moeten zijn op welke trends er allemaal worden ingeslagen door de tabaksindustrie. Zo kunnen we ze telkens de pas afsnijden.”

Over de motie van Mohandis en Bikker wordt volgende week dinsdag gestemd.

UPDATE 02-11-2022

Motie aangenomen
De motie van de Kamerleden Mohandis (PvdA) en Bikker (CU), die vraagt om intensivering van de controle op de naleving van de leeftijdsgrens voor aankoop van rookwaren en in het bijzonder van e-sigaretten, is op 1 november met 141 stemmen voor aangenomen. Alleen Forum voor Democratie en Groep Van Haga stemden tegen.