Op vrijdag 2 september diende de zaak van Rookpreventie Jeugd tegen VWS/NVWA over de sjoemelsigaret en de handhaving van de maximumemissienormen voor sigaretten. Een verslag.

Door de webredactie

Hoe moet de uitspraak van het Europees Hof van Justitie van 22 februari jl. in de zaak over de handhaving van de maximumemissienormen voor sigaretten worden geïnterpreteerd, daarover ging het afgelopen vrijdag bij de rechtbank in Rotterdam. De meningen bleken ver uiteen te liggen.

De eisers, Rookpreventie Jeugd, de gemeente Amsterdam en 14 gezondheidsorganisaties, pleiten in deze zaak via advocaat mr. Phon van den Biesen voor een effectieve handhaving van de wettelijk voorgeschreven maximumemissienormen voor teer, nicotine en koolmonoxide (TNCO) uit sigaretten. Daar moet een andere meetmethode voor worden gebruikt dan de methode die nu in de wet wordt voortgeschreven. Die ISO-methode is immers beïnvloedbaar gebleken doordat tabaksfabrikanten gaatjes in de filters aanbrengen, waarlangs door de testmachines extra lucht wordt aangezogen. Rokers dekken die gaatjes in de praktijk af. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) toonde in 2018 voor 100 verschillende sigaretten aan dat met een meetmethode die het werkelijke rokersgedrag beter benadert, de emissiewaarden voor TNCO twee tot drie keer en soms zelfs 26 keer werden overschreden.

‘Weg vrij voor alternatieve methode’

Van den Biesen voerde aan dat het Europees Hof van Justitie, dat in deze zaak om advies is gevraagd, in zijn uitspraak van 22 februari 2022 de weg vrijgemaakt heeft voor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om een alternatieve meetmethode te gebruiken. In het uitgebreide arrest stelt het Hof met zoveel woorden dat de bestaande meetmethode door ondernemingen gebruikt kan blijven worden, maar dat wanneer burgers om handhaving van de maximumemissienormen voor sigaretten vragen, een methode moet worden gebruikt “om de emissieniveaus te meten die bij beoogd gebruik van een sigaret vrijkomen, waarbij een hoog niveau van bescherming van de menselijke gezondheid, met name voor jongeren, als basis moet worden genomen”.

VWS: ‘Meetmethode is alleen voor industrie’

De staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voerde bij monde van een jurist van het ministerie hiertegen in dat de uitspraak van het Hof anders moet worden gelezen. Volgens deze lezing wordt de huidige ISO-meetmethode dwingend voorgeschreven door de Europese Tabaksproductenrichtlijn (TPD) en kan die alleen worden veranderd in Europees verband, waar de staatssecretaris zich overigens al een aantal jaren voor inzet.

De TPD is volgens de staatssecretaris bovendien vooral bedoeld om eenheid in de interne Europese markt te brengen en zolang particulieren hun zelfgemaakte sigaretten niet te koop aanbieden is de TPD niet op hen van toepassing. Of de in de TPD voorgeschreven ISO-meetmethode nu wel of niet aan particulieren kan worden tegengeworpen, is in deze visie niet relevant, want die meetmethode zou alleen van belang zijn voor de industrie. Met andere woorden: de uitspraak van het Hof brengt volgens VWS geen verschil in de betekenis van de bestaande regelgeving

VSK: ‘Aanpassen alleen in EU-verband’

Namens de Vereniging van Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) betoogde directeur Jan Hein Sträter ongeveer hetzelfde. Volgens hem is aanpassing van de meetmethode alleen mogelijk in Europees verband, waarbij hij over het hoofd leek te zien dat deze uitspraak juist in Europees verband is gedaan en nog wel door de hoogste Europese rechter. Bovendien, stelde Sträter, zouden de meetmethode en de maximumemissiewaarden onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Met andere woorden: verander je de meetmethode, dan moeten de emissienormen ook worden aangepast.

Een lastige puzzel

De voorzitter van de rechtbank noemde bij de verdere behandeling de uitspraak van het Europees Hof ‘een lastige puzzel’. Want enerzijds wordt de toepasbaarheid van de ISO-methode voor de tabaksbranche in stand gelaten, maar anderzijds overweegt het Hof dat burgers die om handhaving van de maximumemissienormen vragen niet met deze methode om de oren geslagen mogen worden (de ISO-norm kan niet aan hen worden tegengeworpen). En als dat zo is, vervolgt het Hof, dan moet de handhaver dus een andere methode gebruiken.

Dat woordje ‘als’ werd dan ook onderwerp van discussie, waarbij de rechter vraagtekens leek te zetten bij de bewering dat de TPD alleen van toepassing zou zijn op ondernemingen om de eenheid van de interne markt te bewaken. “Heeft de TPD dan helemaal geen betekenis voor particulieren?”, wilde hij van VWS weten. Een steekhoudend antwoord daarop bleef uit.

‘Burgers hebben last van ISO-methode’

Van den Biesen wees erop dat de bestaande meetmethode weliswaar van toepassing is voor ondernemingen, maar dat burgers als zij om handhaving vragen van de maximumemissiewaarden, van het bevoegde gezag te horen krijgen dat dat niet kan omdat dat bevoegde gezag vastzit aan dezelfde wettelijke meetmethode. Maar dat ‘vastzitten’ is door het Hof juist doorbroken met de uitspraak dat die meetmethode aan burgers die om handhaving vragen juist niet mag worden tegengeworpen.

“Het Hof heeft in zijn arrest met zoveel woorden het onderscheid gemaakt tussen ondernemingen en particulieren”, aldus de advocaat. “Een uitspraak van dit Hof kun je niet zomaar overslaan. Bovendien heeft het Hof juist veel aandacht aan de onderbouwing van zijn uitspraak besteed, omdat het een heel verstrekkende uitspraak is die voor de hele Europese Unie geldt. Die kan dus ook niet zomaar terzijde worden geschoven. Het Hof heeft heel duidelijk de voorwaarden aangegeven waaraan een effectieve meetmethode moet voldoen en waar burgers op moeten kunnen vertrouwen.”

Na een discussie over de praktische uitvoering in geval van een door de rechtbank in het voordeel van eisers te wijzen vonnis, kreeg longarts Pauline Dekker, bestuurslid van Rookpreventie Jeugd, het laatste woord. Zij wees erop dat bedrijven regelmatig producten terugroepen wanneer daar maar de geringste schadelijke stof in wordt gevonden. “Tabak doodt ieder jaar 20.000 mensen, maar de tabaksindustrie doet niet aan product recalls. In plaats daarvan gaat zij maar door met de ergste vorm van sjoemelarij denkbaar.”

Een uitspraak zou in de regel na zes weken te verwachten zijn, maar de voorzitter liet doorschemeren dat de rechtbank in dit geval mogelijk iets meer tijd nodig zal hebben.

tags:  handhavingszaak | Rookpreventie Jeugd | Europees Hof | VSK | ISO-methode | sjoemelsigaret | tnco | RIVM | nvwa | rechtszaak | VWS