Lage lonen, accijnsvoordelen, investeringsdeals en belastingontwijking: Philip Morris doet er alles aan om de winsten zo hoog mogelijk te houden. Dat blijkt uit onderzoek in Indonesië van The Investigative Desk en het Indonesische weekblad Tempo Magazine.

Door de webredactie

Als het aan Philip Morris ligt, gelooft de hele wereld dat de tabaksfabrikant de beste bedoelingen heeft. Het bedrijf publiceerde in 2020 een duurzaamheidsrapport waarin het bijvoorbeeld zegt dat de door hem gecontracteerde boeren uiterlijk in 2022 een minimum loon zullen verdienen. In 2025 moet dat zelfs een ‘leefbaar inkomen’ zijn geworden. Maar dat lijken vooral mooie woorden die PMI’s imago moeten opvijzelen, want in de praktijk laat de Marlboro-producent iets heel anders zien.

Dat blijkt althans uit onderzoek van The Investigative Desk (gepubliceerd in Vrij Nederland) en het Indonesische weekblad Tempo Magazine. Zij concluderen dat de fabrikant in de hele productieketen winstvoordeeltjes weet te behalen uit lage lonen, accijnsvoordelen, investeringsdeals en belastingontwijking. De tabaksboeren die Philip Morris zegt te willen helpen, blijven juist met lege handen achter en ook “de Indonesische schatkist loopt naar schatting 100 miljoen per jaar aan belasting mis”, zo schrijft het onderzoeksteam.

Tussenhandelaren knijpen tabaksboeren uit

Philip Morris werkt met tussenhandelaren om tabaksbladeren op te kopen, melden de onderzoekers, en zo weet de tabaksfabrikant “te profiteren van de lage tabaksprijzen, en directe verantwoordelijkheid voor het inkomen van de boeren te ontlopen.” De tabaksboer heeft een tussenhandelaar nodig om van zijn oogst af te komen en moet een contract afsluiten. De tussenhandelaar bepaalt vervolgens welke kwaliteitscategorie de tabaksbladeren hebben en wat de boer daarvoor krijgt. Aan een andere partij die iets beters biedt, kan de boer zijn waar dan niet meer verkopen.

Daarnaast leent een boer bij een tussenhandelaar geld om kunstmest en pesticiden te kunnen bekostigen. Die lening moet tegen woekerrentes worden terugbetaald. Volgens het onderzoeksteam loopt de rente soms wel op tot 50 procent. Dan komen er nog kosten voor de oogst bij, want een boer moet hulp inhuren om te helpen plukken. (Zo bezien is het niet verwonderlijk dat er in Indonesië veel kinderarbeid op de plantages is aangetroffen, omdat een boer daarmee de kosten kan drukken.) Door deze constructie blijft er uiteindelijk zo goed als niets over, waardoor de boeren in armoede leven.

De uiteindelijke profiteur is Philip Morris. Volgens The Investigative Desk sluist de tabaksfabrikant (zo publiceerde het eerder in NRC) jaarlijks honderden miljoen via Nederland door naar Zwitserland, waardoor er minder in de Indonesische schatkist terechtkomt om de samenleving mee te kunnen ondersteunen.

Deal met de Indonesische overheid

Daarbij heeft de Indonesische overheid middels een deal in 2015 ook nog eens allerlei voordelen aan Philip Morris gegeven in ruil voor een flinke investering in het land. Uit documenten die The Investigative Desk en Tempo Magazine in handen hebben gekregen, blijkt dat Sampoerna, het Indonesische dochterbedrijf van Philip Morris, de Indonesische regering een eerste investeringsplan voorlegde van ongeveer 560 miljoen euro in ruil voor een aantal maatregelen: het invoeren van eigen Indonesische productnormen voor ‘heated’ tabaksproducten, het aanbrengen van mildere gezondheidswaarschuwingen op die alternatieve tabaksproducten ten opzichte van traditionele sigaretten, garanties over de in- en uitvoervoorschriften voor tabaksbladeren en een lagere accijns op ‘heated’ tabaksproducten tegen een vast tarief tot 2024. Inmiddels heeft die investering tot een fabriek geleid waar ‘Heets’, de speciale sigaretten voor het alternatieve heat-not-burn-tabaksproduct IQOS, worden geproduceerd

Weggesluisd geld zou tabaksboeren kunnen helpen

Het onderzoeksteam becijferde dat als Philip Morris de 23.000 tabaksboeren waar het via tussenhandelaren mee werkt, een leefbaar inkomen wil geven, dat 35,4 miljoen euro zou kosten. “Een derde van de 100 miljoen euro die het bedrijf jaarlijks alleen al aan bronbelasting via Nederland ontwijkt”, zo schrijft The Investigative Desk. Maar Philip Morris blijkt daar liever de eigen schatkist mee te spekken dan te doen waar het in zijn duurzaamheidsrapport hoog over opgeeft: de tabaksboeren helpen.