Philip Morris en Japan Tobacco delen het eigendom van Ruslands grootste tabaksdistributeur Megapolis met de miljardair en wapenfabrikant Igor Kesajev, die op de Europese sanctielijst staat. De holding van Megapolis is in Nederland gevestigd, met Nederlandse bestuurders aan het hoofd.

Door de webredactie

De Russische oligarch Igor Kesajev (55), eigenaar van Ruslands grootste tabaksdistributiebedrijf TC Megapolis JSC en zakenpartner van Philip Morris International (PMI) en Japan Tobacco International (JTI), is op de Europese en Britse sanctielijsten terechtgekomen vanwege zijn banden met de Russische wapenfabriek Degtjarjov. De fabriek levert wapens aan het Russische leger die nu gebruikt worden in Oekraïne. Kesajev, die verder goede relaties met het Kremlin onderhoudt, zegt zijn aandeel van 49 procent in de wapenproducent inmiddels te hebben afgestoten. Maar In maart noemde de directeur van Degtjarjov volgens Reuters Igor Kesajev nog ‘onze grootste aandeelhouder’.

Ondertussen blijkt de holding van TC Megapolis JSC, dat 70 procent van Ruslands sigarettenmarkt controleert, gevestigd te zijn in Nederland. Megapolis Distributie BV, dat kantoor houdt in Den Haag, is eigendom van Kesajev en zijn zakenpartner Sergei Katsiev. Sinds 2014 zijn PMI en JTI mede-eigenaar, nadat ze samen voor 1,5 miljard dollar een aandeel van 40 procent in de holding kochten.

Banden met het Kremlin

Kesajev, volgens Forbes goed voor een vermogen van 3,3 miljard dollar, is in april door de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk op de sanctielijst gezet vanwege zijn hulp aan de Russische invasie van Oekraïne. Het sanctierapport van de EU stelt dat Kesajev banden heeft met het Kremlin en de Russische veiligheidsdiensten en dat hij actief is in economische sectoren die een substantiële bron van inkomsten opleveren voor de Russische Federatie.

Producent van de kalasjnikov

Degtjarjov is producent van machinegeweren, waaronder de beruchte kalasjnikov, antitankwapens en luchtafweergeschut, die behalve aan het Russische leger worden verkocht aan landen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Latijns-Amerika. Kesajev is volgens Reuters in ieder geval sinds 2012 bij de fabriek betrokken. Een woordvoerder van Kesajev stelt dat hij ‘op dit moment geen aandeelhouder’ van Degtjarjov is en ook ‘geen rol in het management’ speelt.

Op 11 april, drie dagen nadat de EU hem op de sanctielijst had gezet, trok Kesajev zich ook terug als bestuursvoorzitter van TC Megapolis JSC en eveneens als bestuurslid van de holding Megapolis Distributie BV. Volgens een persbericht van Megapolis, waaruit Reuters citeert, heeft Kesajev nu geen meerderheidsaandeel meer in het tabaksdistributiebedrijf en heeft hij geen invloed op het bestuur. Maar hij is nog steeds wel eigenaar van het lucratieve tabaksbedrijf dat namelijk een dochteronderneming is van de Mercury Group waar Kesajev de oprichter, eigenaar en president van is.

Megapolis, distributieconglomeraat

Megapolis is een conglomeraat van bedrijven dat actief is in de logistiek en distributie van tabaksproducten, bier, frisdrank en energiedrankjes, thee en koffie, aanstekers, batterijen en voorbehoedsmiddelen. Het bedrijf verzorgt de distributie van sigaretten en andere tabaksproducten voor PMI, JTI en Imperial Tobacco in Rusland. Tot 2021 was Mercury Group ook eigenaar van de Russische supermarktketen Dixy, waardoor het bedrijf een groot deel van de tabaksretail in handen had. Dixy werd in 2021 voor 87,6 miljard roebel (ca. 1 miljard euro tegen toenmalige koers) overgenomen door concurrent Magnit. Mercury Group is nog steeds eigenaar van de retailketens Red & White en Bristol, die samen 15.000 winkels in Rusland hebben.

35 miljoen rokers in Rusland

Rusland heeft een van de grootste populaties rokers in de wereld. Net iets minder dan eenderde van de bevolking rookt, zo’n 35 miljoen mensen. 50 procent van de mannen rookt en 14 procent van de vrouwen. In 2018 werden in Rusland 236,5 miljard sigaretten verkocht. Jaarlijks kost tabak 239.000 Russen het leven. Rusland ondertekende het FCTC-verdrag van de WHO in 2008 en verbood in 2013 tabaksreclame en roken in openbare gebouwen. In 2012 beschreef het International Consortium of Investigative Journalists hoe Kesajev die regelgeving trachtte te beïnvloeden door strategische donaties aan goede doelen te doen.

Nederlandse bestuurders

De Nederlandse holding die de tabaksmultinationals PMI en JTI linkt aan de Russische wapenhandelaar Kesajev wordt geleid door drie Nederlanders en een Griek. Frederik Hendrik Timmers (59) is sinds 26 februari 2014 bestuurder van de holding die op 30 oktober 2013 bij de Kamer van Koophandel werd ingeschreven. Timmers was tot 2 april 2015 ook bestuurder van het trustkantoor Marden Group, dat in hetzelfde pand aan de Kranenburgweg in Den Haag kantoor houdt als Megapolis Distribution; het huisnummer scheelt één cijfer.

Timmers is sinds mei 2014 ook de eerste bestuurder van Megapolis Investment BV en sinds oktober 2014 van Megapolis International BV, beide gevestigd op hetzelfde adres aan de Kranenburgweg. Deze twee bv’s zijn volgens de Kamer van Koophandel geheel eigendom van Megapolis Holdings (Overseas) Limited in Nicosia op Cyprus. Directeur van deze holding is sinds 2017 de Rus Ivan Raksheev (47). Uit dien hoofde is hij ook medebestuurder van de Megapolis Investment en International bv’s in Nederland.

Op 1 oktober 2016 staat ook Filips van Gorp (54) bij alle drie de bv’s als bestuurder ingeschreven. Van 2001 tot 2006 was deze jurist actief als juridisch adviseur bij British American Tobacco. Later werkte hij in dezelfde functie en tegelijk als bedrijfssecretaris bij Bacardi-Martini.

De derde directeur op de lijst van Megapolis Distribution is Ivo van Wingerden (49), de financieel directeur van JTI Holding in Amstelveen. Van Wingerden werkt sinds 1999 bij JTI, waarvoor hij onder meer financieel directeur in São Paulo en in Kiev was. Hij trad in oktober 2019 toe tot de directie van Megapolis Distribution. Sinds juni 2020 is als vierde bestuurder van Megapolis Distribution Konstantinos (Kostas) Papagiannopoulos (42) aangetreden, de financieel directeur Benelux van PMI en sinds 2011 in dienst bij deze tabaksfirma.

Raad van Commissarissen

De Raad van Commissarissen van Megapolis Distribution BV bestaat uit zes mannen en een vrouw. Het langst zitting in de raad heeft de Zwitserse Italiaan Marco Mariotti (47), president Oost-Europa van PMI. Op de lijst staan verder drie Russen onder wie Igor Kesajevs zakenpartner Sergey Katsiev. Commissaris namens JTI is de Ier Paul Bernard Hennessy, die verschillende JTI-bedrijven, waaronder Gallaher Group, bestuurde.

Volgens het Financieele Dagblad (FD) maakt Megapolis Distribution jaarlijks 10 miljard euro omzet met zijn distributieactiviteiten. De krant stelt verder dat Kesajev in de twee andere bv’s eind 2020 1 miljard euro aan vermogen had zitten. Volgens sanctierecht-advocaat Yvo Amar kan er vanwege de Europese sanctie niets meer met de Nederlandse bv’s worden gedaan. “Er mag niets verkocht, alle bankrekeningen moeten bevroren, en de bestuurders mogen zichzelf niet eens salaris uitkeren.”

Onduidelijk is of dat ook gebeurt. “Banken en trustkantoren die diensten verlenen aan bedrijven van gesanctioneerden moeten dat melden”, schrijft het FD. Maar de Megapolis bv’s werken officieel niet met een trustkantoor, waardoor onduidelijk is wie eventueel iets moet melden.

Pr-nachtmerrie

Reuters noemt ondertussen de berichtgeving over Kesajev een potentiële ‘pr-nachtmerrie’ voor Philip Morris, nu aan het licht komt dat de tabaksfirma nauwe banden met een wapenhandelaar onderhoudt. Die banden gaan terug tot de jaren 90, toen Kesajev PMI hielp de post-Sovjet-markt te veroveren. Benoît Gomis, een onafhankelijk expert op het gebied van illegale handel, docent aan de Universiteit van Toronto en onderzoeks-consultant van de Universiteit van Bath, suggereert in een stuk op World Politics Review dat de samenwerking met een distributeur als Megapolis door Big Tobacco ook wordt gebruikt om smokkel van sigaretten te faciliteren, waarbij de tabaksfirma’s dan zelf buiten beeld blijven. Die proberen vervolgens lokale overheden te overtuigen dat hoge accijnzen smokkel in de hand werken.

PMI liet in een reactie aan Reuters weten dat het ‘voldoet aan alle van kracht zijnde sancties’ en dat het bedrijf al stappen heeft genomen om zijn operaties in Rusland te verminderen en aan opties werkt om zich op een ‘ordelijke’ wijze terug te trekken. PMI zou alle marketingactiviteiten en introducties van nieuwe producten in Rusland al hebben stopgezet.