Het is dit jaar niet alleen het jaar van de verkiezingen en de formatie van een nieuw kabinet: ook het Nationaal Preventieakkoord moet een nieuw vervolg krijgen. Tabaksontmoediging lijkt een ondergeschoven kindje van dit akkoord te worden. Programmahoofd Tabaksontmoediging van het Trimbos-instituut Marc Willemsen doet op de website van het instituut een oproep aan het nieuwe kabinet: “Als we niet nu doorpakken met wetgeving rondom tabak, dan neemt het aantal rokers weer toe. De Rookvrije Generatie is dan nog verder weg!”

Door Marc Willemsen*

Onder de bezielende leiding van staatssecretaris Paul Blokhuis heeft de overheid de afgelopen jaren een inhaalslag gemaakt met het terugdringen van het roken, aangespoord door gezondheids- en medische organisaties en met steun van de Tweede Kamer. Blokhuis ondertekende namens de overheid het Nationaal Preventieakkoord, waarmee het kabinet zich heeft vastgelegd om het roken dusdanig te ontmoedigen dat in 2040 minder dan 5 procent van de volwassenen en 0 procent van de minderjarigen rookt. Het Nationaal Preventieakkoord is een langetermijnafspraak tussen overheid en maatschappelijke organisaties en moet daarom ook in de nieuwe kabinetsperiode een vervolg gaan krijgen. De grote vraag is nu hoe zo’n Preventieakkoord 2.0 eruit gaat zien.

Bescherm burgers tegen tabaksproducten

Dóórpakken met wetgeving om het roken verder in te perken is juist nu belangrijk, omdat verslappen en terugdraaien snel weer méér rokers tot gevolg heeft. Een voorbeeld is Duitsland, waar de overheid zich nauwelijks bemoeit met tabaksontmoediging en wettelijke maatregelen vrijwel ontbreken om burgers te beschermen tegen blootstelling aan tabaksproducten door de tabaksindustrie. Daar zien we dat het roken weer toeneemt. Extra waakzaamheid is ook geboden, omdat we weten dat rokers juist méér gaan roken door de coronacrisis. Terwijl rokers ook meer risico lopen op complicaties als gevolg van corona.

De slinkse lobby van de tabaksindustrie

De tabaksindustrie blijft ondertussen haar pijlen onvermoeibaar afvuren op jongvolwassenen om hen te verleiden om tabak of aanverwante producten (zoals de e-sigaret of verhitte tabak) te gebruiken. Tabakslobbyisten gaan zo ver dat het zelfs kan gebeuren dat politici worden benaderd. In Nederland plaatst de tabaksindustrie schaamteloos advertenties op social media en in dagbladen om aandacht te vragen voor alternatieven voor tabak. De industrie ruilt graag het ene verslavende product voor het andere in, zolang de omvang van haar afzetmarkt maar in stand blijft. Het is te hopen dat de leden van de nieuwe Tweede Kamer hier niet in trappen en steun blijven uitspreken voor een sterk Preventieakkoord.

Tabaksontmoediging moet prioriteit krijgen

Het RIVM monitort of de maatregelen in het Preventieakkoord voldoende helpen en houdt van jaar tot jaar in de gaten of alles volgens planning gebeurt. Als het nodig is, moeten er maatregelen bij. Vorig jaar berekende het RIVM dat de ambities voor volwassenen met de afspraken die in het akkoord staan in theorie in 2040 kunnen zijn behaald, maar dat dit voor de minderjarigen en zwangere vrouwen sowieso niet het geval zal zijn. ‘In theorie’ is iets heel anders dan de praktijk. In de praktijk betekent dit dat er jaarlijks substantiële accijnsverhogingen moeten worden doorgevoerd, dat er blijvend voldoende budget wordt gereserveerd voor mediacampagnes en dat de knelpunten met betrekking tot laagdrempelige effectief-bewezen ondersteuning vanuit de zorg bij het stoppen met roken echt worden opgelost en dat hier voldoende budget voor gereserveerd wordt, ook in de komende jaren.

Ook dienen wettelijke maatregelen als vermindering van het aantal verkooppunten van tabak en het onder de tabakswet brengen van alternatieve verslavende producten zoals elektronische sigaretten en tabaksverhittingsapparaten ook echt gerealiseerd te worden. Al deze punten zijn nog lang niet in kannen en kruiken en lopen een groot risico om in een volgend kabinet op de lange baan geschoven te worden of teruggeschroefd.

Op 6 april 2021 bracht het RIVM een nieuw rapport uit. De focus lag op voeding en alcohol, omdat hierbij het meest duidelijk is dat de doelstellingen van het Preventieakkoord niet worden gehaald. Dit is terecht, maar het gevolg is wel dat aan tabaksontmoediging relatief weinig aandacht werd besteed in het rapport. En dat wreekt zich: hierdoor kan gemakkelijk de indruk ontstaan dat de doelstellingen op tabak al ‘in the pocket’ zijn, terwijl dit absoluut niet het geval is.

Preventieakkoord 2.0

De focus moet dus blijven op uitbreiding van de Tabakswet, met wetgeving om de verkoop en promotie van tabaksproducten verder in te perken en tabaksproducten minder aantrekkelijk te maken, en daarnaast op flankerende maatregelen om rokers die willen stoppen met roken deskundig en laagdrempelig te ondersteunen bij het afkicken van hun verslaving en bewustwordingscampagnes die rokers stimuleren om stoppogingen te doen. Dit betekent dat voldoende budget voor tabaksontmoediging in de toekomstige Rijksbegroting moet worden gereserveerd.

De ambitie van het Preventieakkoord 2.0 mag trouwens best wat uitdagender: 5 procent rokers in 2040 is niet bijster ambitieus voor een land als Nederland. Dat betekent nog bijna 20 jaar lang accepteren dat een grote groep in de samenleving onnodig chronisch ziek wordt en vroegtijdig sterft. Frankrijk mikt op 2032 en Engeland op 2030. De Nieuw-Zeelandse minister van Volksgezondheid Ayesha Verrall heeft onlangs een plan gelanceerd om haar land tegen 2025 volledig rookvrij te maken. De Nieuw-Zeelandse regering wil niet leven met jaarlijks 4.500 tabaksdoden op haar geweten. Waarom doen we dat in Nederland wel met jaarlijks bijna 20.000 tabaksdoden?

Niet alle rokers zijn hetzelfde. In het huidige Preventieakkoord worden alle volwassen rokers over één kam geschoren, zonder naar sociaaleconomische positie te kijken. Dat zou moeten veranderen in een Preventieakkoord 2.0. We weten dat er méér nodig is om het roken te verminderen bij mensen met een lage sociaaleconomische positie. Bij deze groep zal het huidige doel van 5 procent rokers in 2040 al helemaal niet gehaald worden met voortzetting van het huidige beleid.

Er is nog veel te doen om Nederland rookvrij te maken: doet u mee?

*Met toestemming overgenomen van trimbos.nl