Het wietexperiment staat op gespannen voet met het tabaksontmoedingsbeleid. Want cannabis wordt in westerse landen vaak met tabak gerookt. En dus kunnen cannabisgebruikers verslaafd raken aan nicotine.

Door Stella Braam

Tijdens de eerste aankondiging van de lockdown wegens Covid-19 stonden er lange rijen voor de coffeeshops. Daarmee werd zichtbaar hoe groot de verslaving aan cannabis is. Na alcohol en tabak is het de meest gebruikte drug, met naar schatting 128-238 miljoen gebruikers per jaar wereldwijd. In de EU hebben jongvolwassenen (15-34 jaar) het hoogste percentage cannabisgebruik, met naar schatting zo’n 18 miljoen jongvolwassenen die deze softdrug het afgelopen jaar hebben gebruikt (15 procent van deze leeftijdsgroep) – in Nederland iets meer (17,1 procent).

Gejoind

Cannabis en tabak roken gaan vaak samen. In veel westerse landen voegen gebruikers tabak toe aan de cannabis (ook wel marihuana, wiet of hennep genoemd) in hun ‘joint’. De term zegt het al, ze zijn aan elkaar ‘gejoind’. “Op de een of andere manier is dat cultureel zo ontstaan,” zegt Margriet van Laar, hoofd van het programma Drugs bij het Trimbos-instituut. Ons land hoort bij de koplopers. “Zo’n 80 procent gebruikt cannabis altijd of meestal door het roken van een joint/sigaret, van wie het merendeel (95 procent) dit altijd of meestal doet gemengd met tabak.” Als zij een joint roken, krijgen zij dus ook tabaksrook binnen, inclusief de verslavende nicotine.

Wietexperiment

Nederland telt 570 coffeeshops, verspreid over 102 gemeenten. In de jaren 70 is er een gedoogbeleid voor cannabis ingevoerd. De verkoop is toegestaan, maar de inkoop niet. Dit leidt tot problemen, zoals op het gebied van de openbare orde. Daarom gaat het wietexperiment (het Experiment gesloten coffeeshopketen) dit jaar in tien gemeentes van start, waarbij coffeeshops gereguleerd worden voorzien van op kwaliteit gecontroleerde wiet. Onderzocht zal worden wat de effecten daarvan zijn voor de openbare orde en volksgezondheid.

Schadelijke gevolgen

Is de volksgezondheid beter af met legaal gekweekte wiet? Zoals gezegd rookt het merendeel van de Nederlandse gebruikers cannabis nu samen met tabak en dat zal waarschijnlijk niet anders zijn bij haar legale zusje. Zowel cannabisrook als tabaksrook zijn schadelijk. Tabak veroorzaakt kanker, COPD, hart- en vaatziekten en kost ten minste 20.000 rokers per jaar hun leven. Er is minder bekend over de schadelijke gevolgen van cannabisrook. Wel dat die tot longklachten kunnen leiden, zoals chronische bronchitis – zie bijvoorbeeld dit artikel van een gezaghebbende Amerikaanse longarts – en tot psychische klachten, zoals concentratieverlies en vergeetachtigheid tot en met psychoses (vanwege het THC-bestanddeel in de cannabis).

“Zowel voor roken als blowen geldt een dosis-responsrelatie; hoe meer je rookt of blowt, hoe groter de kans is dat je verslaafd raakt en hoe groter de potentiële gezondheidsrisico’s,” aldus verslavingsarts Robert van de Graaf.

Ingeslopen verslaving

Cannabis en roken worden als aparte verslavingen gezien. “Dat zijn ze ook,” zegt Van de Graaf. “Maar roken is nog steeds een verborgen probleem bij een cannabisverslaving. En van veel rokers is niet bekend dat ze ook blowen.” Van de Graaf heeft het thema genoemd aan de tabakstafel van het Nationaal Preventieakkoord, maar er was amper belangstelling voor – terwijl 78 procent van de cannabisgebruikers in Nederland ook gewone sigaretten rookt. De vraag rijst welke verslaving het eerst ontstond, tabak of marihuana?

Wanda de Kanter van Rookpreventie Jeugd noemt het een ingeslopen verslaving: “Heel veel mensen vertellen me dat ze gingen blowen tijdens schooltijd, maar nooit van plan waren om sigaretten te gaan roken. Pas toen zij helder wilden worden en hun cannabisgebruik staakten, merkten zij dat ze verslaafd waren aan tabak.”

Van de Graaf bespeurt een kentering in de verslavingszorg, die de intentieverklaring ‘Maak de zorg rookvrij’ zelf heeft gemaakt en ondertekend, “maar het gebeurt nog steeds dat jongeren als blower in een verslavingskliniek komen en er gestopt met blowen maar als roker weer uitgaan. Vooral in klinieken waar het personeel gewend is hun cliënten te helpen met een sigaret in de hand.”

Onderzoek in Engeland

Een uitstapje naar Engeland: honderdduizenden mensen aldaar die cannabis roken, omschrijven zichzelf als niet-roker. Deskundigen vrezen op grond van hun onderzoek, gepubliceerd in Addiction, dat deze cannabisgebruikers niet beseffen dat ze dezelfde risico’s lopen als rokers, meldde The Guardian onlangs.

“Wij maken ons grote zorgen,” zegt Hannah Walsh van het King’s College London, een van de onderzoekers. “Het is mogelijk dat zij zich niet realiseren dat ze hun gezondheid op het spel zetten.” Walsh vindt het zorgwekkend dat mensen via hun cannabisgebruik ongewild verslaafd kunnen raken aan roken. Daarnaast constateren de onderzoekers dat de overheid cannabis en tabak als twee aparte issues beschouwt, terwijl dit gebruik intens met elkaar verweven is,” zegt Hazel Cheeseman van Action on Smoking and Health. Zij vindt dat dit thema hoog op de politiek-maatschappelijke agenda moet.

Locked-in-syndroom

Van Laar van het Trimbos-instituut: “Het gebruik van cannabis en het gewone roken moet je in samenhang met elkaar zien. Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van tabak het risico op cannabisafhankelijkheid kan vergroten en vice versa. Het is een belangrijk item, dat nu pas wereldwijd door begint te dringen.”

Verslavingsarts Van de Graaf: “Mijn patiënten zitten vast in een ongezond leefstijlcomplex en komen er niet meer uit. Een soort locked-in-syndroom. Er zijn aanwijzingen dat de kans op het stoppen met blowen groter is wanneer ook met het roken van tabak wordt gestopt en andersom. Bij de behandeling in de spreekkamer, maar ook daarbuiten, in het volksgezondheidsbeleid, zou er aandacht moeten zijn voor een geïntegreerde aanpak van deze twee rookvormen, maar daarnaast ook voor de interactie met andere potentieel verslavende en ziekmakende leefstijlgedragingen, zoals het eten van junkfood, alcoholgebruik en excessief zitten.”

Commissie Knottnerus

Terug naar het wietexperiment. Van Laar vraagt zich af of de overheid een scheve schaats rijdt door de teelt van cannabis te reguleren, terwijl in het Nationaal Preventieakkoord allerlei maatregelen tegen roken zijn getroffen. Het spanningsveld met het antirookbeleid is ook onderwerp van gesprek geweest bij de Adviescommissie Experiment Gesloten Cannabisketen (20 juni 2018) (de commissie Knottnerus). In de rapportage wordt vermeld “dat cannabis in ons land vooral in combinatie met tabak wordt gebruikt. Dat roept de vraag op hoe de regulering van de cannabisketen zich verhoudt tot het aangescherpte antirookbeleid van de overheid. De commissie vindt het daarom van belang dat de ‘interventie’ gepaard gaat met preventieve aandacht voor de gezondheidsschade die zowel cannabisgebruik als het roken van tabak kan veroorzaken.” Hoe die preventie er precies uit gaat zien, is nog niet bekend.

Edibles

Waarom zou je gebruikers, los van het wietexperiment, niet op minder schadelijke gebruiksmethodes dan tabak wijzen? Terwijl in Europa de meeste mensen (77-91 procent) cannabis met tabak gebruiken, doen op het Amerikaanse continent (bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, Canada, Mexico en Brazilië) maar weinig mensen dit (4-16 procent). Daar roken ze cannabis zonder tabak (wat ook schadelijk is) of nemen het tot zich via ‘edibles’, die vooral in Noord-Amerika populair zijn: cannabis bevattend voedsel, zoals muffins, gummiberen, chocoladerepen en ook frisdrank. “Wat overigens ook niet zonder risico is, omdat mensen er te veel van kunnen innemen, wat tot overdoseringen leidt,” aldus Van Laar. “Cannabis in thee zou een minder schadelijke gebruikswijze kunnen zijn, die ook bij de medicinale cannabis wordt ‘aangeboden’. Maar de vraag is of gebruikers dit aantrekkelijk vinden en of ze daartoe te bewegen zijn.”

Verkeerd signaal

Een grootschalige voorlichtingscampagne over alternatieve gebruikswijzen van cannabis in plaats van tabak vinden zowel Van Laar als Van de Graaf geen goed idee om diverse redenen: de indruk zou kunnen ontstaan dat cannabisgebruik zonder tabak veilig zou zijn en de overheid zou het signaal kunnen afgeven dat cannabisgebruik normaal is en bijdragen aan de normalisering van deze drug. Ook dat heeft de Commissie Knottnerus in haar rapport benoemd: “Regulering kan ertoe leiden dat het beeld ontstaat dat cannabis veilig en dus niet schadelijk is voor de gezondheid, omdat de overheid toeziet op de kwaliteit van het product.”

Als meer jongeren cannabis zouden gaan roken met tabak en verslaafd raken aan nicotine, zijn we nog verder van huis. Van de Graaf: “Nederland heeft de cannabisverslaving redelijk onder controle. Als mensen het idee krijgen dat het gebruik van cannabis bij het leven hoort, is het hek wellicht van de dam en neemt het aantal cannabisverslaafden en dus ook rokers toe.”

Cannabis en tabak lijkt een huwelijk, maar geen gelukkig. Of het tot een scheiding komt? De tijd zal het leren. Van Laar heeft een hoopvolle suggestie: “Misschien is inzetten op tabakspreventie wel een heel goede strategie om cannabisgebruik tegen te gaan. Want jongeren die roken ongezond vinden, zullen dan wellicht ook minder gaan blowen.”
Van de Graaf pleit voor een grote overheidscampagne “om mensen te stimuleren hun luchtwegen en longen alleen te gebruiken waarvoor ze zijn bedoeld: schone lucht”.