De Nederlandse overheid in al haar geledingen moet volgens internationale verdragen de tabakslobby buiten de deur houden. Niettemin lukt het de tabaksindustrie invloed uit te oefenen. Dat blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut.

Door de webredactie

Het Nederlandse systeem om de tabakslobby buiten de deur te houden als er nieuw overheidsbeleid tegen roken wordt gemaakt, is niet waterdicht. Dat concludeert het Trimbos-instituut in een nieuw onderzoek, waarvoor het in de periode 1 januari 2018 tot 31 december 2019 naar de contacten tussen de overheid en de tabaksindustrie heeft gekeken. Het rapport maakt deel uit van de Global Tobacco Industry Interference Index, een internationaal onderzoek. Wereldwijd staat Nederland op een achtste plaats en in Europa op de derde plaats qua weerstand tegen Big Tobacco. Het Trimbos geeft verbeterpunten aan waardoor Nederland andere landen voorbij zou kunnen streven.

Cordon sanitaire

Nederland heeft, net als 180 andere landen, het internationale antirookverdrag FCTC van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ondertekend, waardoor het middels artikel 5.3 van het verdrag heeft beloofd om de tabaksbranche buiten de deur te houden als er antirookbeleid wordt gemaakt (een cordon sanitair tegen de industrie). De reden is dat de tabaksindustrie per definitie een ander belang heeft dan de volksgezondheid omdat ze zo veel mogelijk tabaksproducten wil verkopen. Dat gebruikers van die producten ziek worden en vroegtijdig sterven is in de optiek van de tabaksfabrikanten ‘collateral damage’.

Rechtszaak

Nederland ondertekende het FCTC-verdrag in 2003, maar staatssecretaris Martin van Rijn heeft pas ruim tien jaar later een plan voor de implementatie van dat verdragsartikel opgesteld, nadat Rookpreventie Jeugd in 2014 een rechtszaak tegen de Staat aanspande. Uit artikelen in Vrij Nederland was gebleken dat de tabakslobby op meerdere ministeries regelmatig over de vloer kwam en er innig contact was tussen tabakslobbyisten en ambtenaren. Van Rijn stuurde brieven naar alle ministeries, gemeentes en provincies om de verdragsbepalingen toe te lichten en liet ook een protocol voor ambtenaren opstellen.

Sinds die tijd doen ministeries beter hun best om de industrie buiten te houden, concludeert het Trimbos nu. Ook is er een gedeelte van de website van de Rijksoverheid ingericht, het transparantieregister, waar de ministeries openheid geven over de contacten met de tabaksindustrie door daar correspondentie (e-mails en brieven) te publiceren.

Goed op weg

“De overheid is goed op weg met het beperken van de invloed van de tabaksindustrie in het tabaksontmoedigingsbeleid,” zegt Marc Willemsen van het Trimbos in het bijbehorende persbericht. “De mate van succes valt of staat echter wel met hoe goed de overheid de gemaakte afspraken naleeft. Daarom is het belangrijk om in de geest van artikel 5.3 van de FCTC de transparantie over eventuele contacten verder te vergroten.”

In 2018-2019 werden toch nog 93 interacties openbaar gemaakt tussen de overheid en de tabaksindustrie of andere partijen die mogelijk voorstander zijn van tabaksvriendelijk beleid. Eerder onderzoek in 2018 van The Investigative Desk voor Vrij Nederland toonde aan dat ongeveer een derde van de contacten tussen ministeries en de tabaksindustrie in tegenstelling tot de afspraken, niet openbaar is gemaakt.

VNO-NCW & VVD

Ook haalt het Trimbos ander onderzoek van The Investigative Desk op Follow the Money aan waaruit blijkt dat de industrie nog altijd invloed op de overheid heeft, maar dan via indirecte wegen. Zo lobbyt VNO-NCW voor de industrie en heeft de tabaksbranche ook een ingang bij de VVD. De tabaksindustrie maakt hierbij dankbaar gebruik van de mazen in het FCTC-verdrag.

Douane

Verder heeft de industrie regelmatig contact met de douane. “Sinds 2011 hebben de partijen een overeenstemming gericht op het bestrijden van smokkel en fraude,” schrijft het Trimbos. “Jaarlijks vinden meerdere ontmoetingen plaats. Behalve de agenda’s zijn nauwelijks verslagen van de ontmoetingen terug te vinden. Idealiter is er geen samenwerking, maar bijscholing op het gebied van illegale handel door de tabaksindustrie is geen probleem, volgens staatssecretaris van Financiën Alexandra van Huffelen.” Maar, voegt het Trimbos eraan toe: “Daarbij blijft het dus wel belangrijk dat de overheid afstand bewaart tot de tabaksindustrie.”

Door de douane op afstand te houden, te stoppen met bijscholingen te laten geven door de tabaksindustrie én door meer transparantie te geven over de contacten kan de overheid zich beter aan het internationale FCTC-verdrag houden en stijgen op de ranglijst van de Global Tobacco Industry Interference Index.