Uit onderzoek van lobbywaakhond Corporate Europe Observatory blijkt dat de Europese Commissie in strijd met internationale afspraken haar oren te veel laat hangen naar de tabakslobby en te weinig transparantie betracht over ontmoetingen met die lobby. Nederland laat zien hoe het wel kan.

Door de webredactie

In 2021 gaat de Europese Unie beginnen met de evaluatie van de Tabaksproductenrichtlijn (TPD). Dat is niet voor het eerst. De vorige herziening van die richtlijn werd in 2014 afgerond en leverde een zeer intensieve tabakslobby op, waarvan gedeeltes werden onthuld aan de hand van uitgelekte documenten: de Philip Morris Files. De Brusselse lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO) vroeg zich af of de Europese Commissie inmiddels beter voorbereid is op de miljoenenlobby van de tabaksindustrie en of ze in ieder geval genoeg openheid van zake geeft en ging op onderzoek uit.

De Europese Unie heeft, naast dat alle individuele lidstaten dat hebben gedaan, ook het internationale antirookverdrag FCTC geratificeerd. Daarin staat in artikel 5.3 dat de industrie bij het maken van antirookbeleid op afstand gehouden moet worden. De industrie heeft immers een ander doel dan het bevorderen van de volksgezondheid: zij wil regels afzwakken opdat haar dodelijke producten langer en intensiever verkocht kunnen blijven worden en de aandeelhouders tevreden naar hun aangevulde bankrekeningen kunnen blijven staren. Uit artikel 5.3 vloeit ook voort dat als de overheid toch contact met de industrie heeft, om bijvoorbeeld door te geven wat de nieuwe antirookregels zijn, zij daar te allen tijde transparant over moet zijn.

Ombudsman

In 2016 concludeerde de Europese Ombudsman nog dat de weigering van de Europese Commissie om verslagen van hun ontmoetingen met tabakslobbyisten online te publiceren ‘wanbeleid’ was. De Ombudsman riep de Commissie op om proactief transparant te worden over deze contacten. Met andere woorden: uit eigen beweging informatie over deze bijeenkomsten te publiceren, zonder dat daar eerst van buitenaf een Wob-verzoek voor wordt ingediend. De Commissie negeerde het advies van de Ombudsman en liet toen weten dat ze al transparant genoeg was. Er was een transparantieregister waarin stond welke lobbyisten in Brussel rondliepen en als iemand meer wilde weten, dan zou er na een Wob-verzoek duidelijkheid worden gegeven. Dat moest afdoende zijn.

Het onderzoek van CEO laat zien dat die Wob-werkwijze niet werkt. Het duurt heel lang voor er openheid van zake wordt gegeven. Daarnaast blijkt ook dat de tabakslobby zich breed organiseert en verschillende departementen heeft bestookt én daar ook gehoor heeft gevonden.

25 ontmoetingen

De Europese Commissie bestaat uit verschillende Directoraten-generaal, DG’s. DG Sante (gezondheid en voedselveiligheid) is als het ministerie voor Volksgezondheid in Nederland, het directoraat dat het voortouw neemt in het maken van antirookbeleid. DG Sante lijkt wel aardig naar het advies van de Ombudsman geluisterd te hebben en publiceert ontmoetingen en verslagen daarvan op zijn website. Sinds 2017 heeft het 25 keer tabakslobbyisten ontmoet.

Maar er zijn meer dan dertig DG’s en zij maken niet uit eigen beweging bekend of er tabakslobbyisten over de vloer zijn geweest. CEO deed daarom drie grote Wob-verzoeken die terugvoeren tot januari 2017. In plaats van die Wob-verzoeken centraal af te handelen, werden ze opgeknipt en naar verschillende departementen gestuurd. “Documenten werden pas vrijgegeven na enorme vertragingen en pas na flinke moeite van onze kant in de vorm van het sturen van herinneringen en het indienen van een beroep,” schrijft CEO op haar website.

Ook de top van de EC

Uit de uiteindelijk vrijgegeven documenten blijkt dat de top van de Europese Commissie zeven bijeenkomsten heeft gehad met tabakslobbyisten van Philip Morris International, British American Tobacco (BAT) en een lobbybureau dat BAT vertegenwoordigt. Maar dat bleek nog maar het topje van de ijsberg. Ook waren er zo’n 300 lobbybrieven (per mail) binnengekomen waar de Commissie op heeft geantwoord. Naast DG Sante hadden ook de DG Grow (die zich met de interne markt bezighoudt), DG Taxud (voor belasting), en DG Trade (handel) zich met tabakslobbyisten ingelaten. DG Taxud had 24 ontmoetingen met tabakslobbyisten en DG Trade had er zeven. Ook DG AGRI (landbouw) had vijf ontmoetingen met de branche.

Opvallend is dat de namen van de tabakslobbyisten niet onthuld hoeven te worden, terwijl het interessant is om te weten welke lobbyisten het meest kind aan huis zijn bij de Europese Commissie, zodat hun invloed beter gecontroleerd kan worden.

Drie grote onderwerpen

Volgens CEO richtte de lobby zich op drie grote onderwerpen: het uitstellen van de revisie van de EU Tabaksaccijnsrichtlijn, het beïnvloeden van onderhandelingen met Latijns-Amerika rond handelsverdragen en de pogingen het systeem te beïnvloeden waarmee Europese lidstaten tabaksproducten willen registreren en volgen (Track & Trace). De EC was namelijk voornemens de EU Tabaksaccijnsrichtlijn te herzien. Een overweging was om ook accijns op e-sigaretten, heat-not-burn-producten en andere alternatieve tabaksproducten in te gaan voeren. Nadelig voor de industrie, omdat hun alternatieve producten daardoor duurder kunnen worden.

Wat betreft de handelsverdragen met verschillende Latijns-Amerikaanse landen hoopte de industrie de quota af te zwakken van Europese tabak die in de producten verwerkt moeten worden. Als ze meer tabak kunnen verwerken die buiten Europa verbouwd is, is dat goedkoper en drukt dat de productiekosten waardoor er meer winst overblijft. En het Track & Trace-systeem dat verplicht is gesteld in Europa, maakt dat te achterhalen valt waar tabaksproducten die in het illegale circuit zijn aangetroffen, uit de productieketen zijn verdwenen zodat illegale handel beter aangepakt kan worden. De industrie wilde een Track & Trace-systeem dat ze zelf ontworpen had, terwijl ze ook zelf verdacht wordt van het bijdragen aan smokkel, omdat dat ervoor zorgt dat sigaretten goedkoop beschikbaar blijven.

Nederland wijst de weg

CEO concludeert dat er actie nodig is. “Op dit moment is het verkrijgen van transparantie rond lobbycontacten via Wob-verzoeken zeer intensief en geen realistische optie,” schrijft CEO. “De Europese Commissie zou in plaats daarvan een proactieve transparantie moeten nastreven om aan de verplichtingen van het FCTC-verdrag te voldoen en zoals de Europese Ombudsman in 2016 al had geconcludeerd.”

CEO vindt dat alle DG’s en departementen van de Europese Commissie het voorbeeld van DG Sante moeten volgen door data van ontmoetingen, het doel, de aanwezigen en verslagen van de ontmoeting op internet te publiceren. CEO wijst Nederland aan als voorbeeldland. Hier zijn zeer stringente regels, gebaseerd op het FCTC-verdrag, voor ambtenaren op centraal en op regionaal niveau geformuleerd, over contact met de tabaksindustrie en worden door verschillende ministeries sinds 2016 alle documenten over bijeenkomsten en briefwisselingen vrijgegeven op een gedeelte van de website van de Rijksoverheid.

Reacties

Volgens Politico is Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, vóór meer transparantie. “Burgers moeten kunnen weten wie we spreken en met wie we discussiëren en welke posities we verdedigen binnen het wetgevende proces,” zei ze. Politico vroeg ook om commentaar aan tabaksfabrikanten. De European Smoking Tobacco Association (ESTA), de Europese brancheorganisatie van tabaksfabrikanten, vindt dat de Europese Commissie al transparant genoeg is en dat claims dat ze het beleidsproces zouden beïnvloeden de communicatie niet ten goede komen. Andrew Cave van Philip Morris zei dat ze zich aan de regels houden. “DG Sante heeft ons samen met andere economische spelers in de tabaksindustrie uitgenodigd om deel te nemen aan een evaluatieproces over de implementatie en praktische gevolgen van de Tabaksproductenrichtlijn. Dat was allemaal transparant.”

Het verschil is wel dat transparantie geen vrijbrief is voor contact met de industrie. Het FCTC-verdrag schrijft immers voor dat Big Tobacco, een enkele uitzondering daargelaten, op afstand gehouden dient te worden.

De EPHA (European Public Health Alliance) ten slotte heeft op 2 juli een open brief gestuurd aan Věra Jourová, vicepresident van de EC voor Waarden en Transparantie, met de oproep om EU-beleid te beschermen tegen de invloed van de tabaksindustrie.