Snus, maar dan zonder tabak: alweer een nieuw product waarmee de tabaksindustrie bestaande wetgeving omzeilt om de nicotineverslaving én de eigen inkomsten op peil te houden. ‘Nicotinezakjes’ maken een ongebreidelde opmars, ook in Nederland, en overheden kijken toe.

Door de webredactie

Snus, ook wel zuigtabak genoemd, is een Zweedse vinding waarbij tabak in een soort theezakje of in de vorm van een tablet tussen bovenlip en tandvlees wordt gestopt. Via kleine bloedvaatjes in de bovenlip komt de nicotine uit de tabak in het bloed terecht. De verkoop van snus is in de hele Europese Unie verboden, met uitzondering van Zweden.

Vergeleken met sigaretten levert snus minder longschade op, maar de nicotine verhoogt nog steeds de bloeddruk en brengt schade aan de vaatwanden toe. Ook bevat snus kankerverwekkende stoffen, die de kans op mond- en neuskanker verhogen, stelt Jellinek. Om deze redenen is in 2014 een verbod op snus opgenomen in de EU Tabaksproductenrichtlijn (2014/40/EU). Wat overigens niet verhindert dat Zweedse bedrijven, bijvoorbeeld Northener, snus verzenden naar Nederlandse consumenten.

Tabaksvrije variant

Zo’n rookloos alternatief voor traditionele sigaretten wordt, naarmate het roken verder wordt teruggedrongen, steeds lucratiever. Dus verzonnen de snus- en tabaksfabrikanten een nieuw product: tabaksvrije nicotinezakjes (nicotine pouches). Een soort theezakjes gevuld met een wit poeder dat nicotine bevat, maar geen tabak. Het gebruik is hetzelfde als snus en door het ontbreken van tabak valt het product niet onder de vigerende wet- en regelgeving voor tabak. De industrie ziet de toekomst dan ook met dollartekens in de ogen tegemoet: een recente marktanalyse waardeert de huidige wereldwijde markt voor nicotinezakjes op 620 miljoen dollar (570 miljoen euro) en verwacht dat die zal stijgen naar niet minder dan 13 miljard dollar (12 miljard euro) in 2026.

Big Tobacco stapt in

Tobacco Control, een uitgave van het medisch-wetenschappelijke tijdschrift British Medical Journal, signaleerde afgelopen november dat ten minste vijf grote tabaksfabrikanten tabaksvrije nicotinezakjes op de markt brengen. Lyft en Velo zijn merken van British American Tobacco, Zyn is van Swedish Match, Kretek International verkoopt Dryft en Japan Tobacco International heeft Nordic Spirit. Altria verwierf een aandeel van 80 procent in het merk On!. Kleinere, meest Scandinavische producenten brengen merken als Killa (UAB N.G.P Imperial Lithuania), White Fox (Gajane) en ACE (Ministry of Snus) op de markt.

Ook in Nederland verkrijgbaar

Inmiddels zijn die merken ook gemakkelijk verkrijgbaar in Nederland via webshops zoals zweedsesnus.nl, snussie.nl, nicopodz.nl, npods.nl, pouches.eu, snusshopnl.nl en binnenkort snuspods.com. Zij bieden de nicotinezakjes in vele verschillende smaken aan, van allerlei mintvarianten en eucalyptus tot meloen, bosbessen, citrus, cola en drop. De gehaltes aan nicotine variëren van 2 tot 18 mg per zakje. Bezoekers van de sites moeten meestal eenmalig aangeven dat ze ouder dan 18 jaar zijn door simpelweg op een button te klikken. Daarna staat niets ze in de weg om de nicotinezakjes met snoepsmaak te bestellen.

Nicotine zonder rook

In 2016 noemde het RIVM het nieuwe nicotineproduct in twee regels in het rapport ‘Alternatieve tabaksproducten: harm reduction?’. “Deze producten zijn niet per se bedoeld om te helpen bij het stoppen met roken, maar om te voorzien in de nicotinebehoefte op plekken waar niet gerookt kan worden”, stelt het instituut daarin. De websites die de zakjes verkopen lijken daar ook op aan te sturen. Webshop Snussie.com schrijft: “De meest genoemde reden voor het gebruik van nicotinezakjes is het rookvrij consumeren van nicotine. […] Daarbij ben je anderen niet tot overlast met jouw rook en heb je zelf geen last meer van vieze geurtjes door de rook. Tot slot hoef je op feestjes ook niet meer buiten in de regen en/of kou te staan met je vrienden.”

Lifestyle-producten

Of nicotinezakjes schadelijk zijn voor de gezondheid en of ze mensen van het roken af helpen of dat ze vooral als alternatief dienen voor de momenten dat een traditionele sigaret niet kan worden opgestoken, moet worden onderzocht. Zoals ook bekeken moet worden in hoeverre deze producten kinderen en jongeren verslaafd maken aan nicotine. Op social media laten de zoekresultaten van hashtags als #nicotinepods, #nicopods, #nicotinepouches en vele varianten daarvan geen twijfel over de kracht waarmee de zakjes (in spannende, hippe blikjes) worden gepromoot. Dit zijn geen rookstophulpmiddelen, maar lifestyleproducten.

Tobacco Control schrijft: “Omdat nicotinezakjes in een variëteit aan fruitsmaken worden verkocht en discreet kunnen worden gebruikt, kunnen deze producten aantrekkelijk zijn voor jeugdige en jongvolwassen rokers. Zoals we hebben gezien met e-sigaretten (zoals Juul) in de VS, hebben nieuwe nicotineproducten de potentie om snel door jongeren en jongvolwassenen opgepikt te worden. Monitoring van productgebruik en marketing zijn nodig om zeker te zijn dat nicotinezakjes geen nicotineverslaving onder niet-rokers, met name jongeren promoten.”

Extra wetgeving

Vandaar dat de vraag of in dit verband extra wetgeving nodig is zeker gesteld mag worden. Op de website van het European Centre for International Political Economy doet voormalig Europees Parlementslid Christofer Fjellner (EPP) precies dat. De liberaal-conservatieve Zweedse politicus is echter eerder bevreesd voor regelgeving dan dat hij er een groot voorstander van is. Hij wijst op zelfregulering van de industrie, die bijvoorbeeld helemaal uit zichzelf besloot dat de nicotinezakjes niet worden verkocht aan kinderen onder de 18 jaar.

Of de Europese Unie bij de herziening van de Tabaksproductenrichtlijn (TPD) in 2021 aandacht aan de nicotinepods zal besteden, hangt volgens Fjellner af van drie zaken:

- of een van de lidstaten om een verbod of regelgeving zal vragen;
- of een of meer lidstaten al regelgeving hebben ingevoerd;
- en van het aantal gebruikers van nicotinezakjes in de EU.

Immers, betoogt Fjellner, als een grote groep mensen de zakjes al gebruikt, dan zal regelgeving eerder gaan in de richting van voorschriften over waarschuwingen op de verpakking en limieten aan de nicotinegehaltes, dan van een verbod.

Nederland wil regelgeving

Reinskje Talhout, senior onderzoeker tabak en drugs bij het RIVM, kent de nicotinezakjes en pleit voor nadere regelgeving. “Het lijkt mij een goed idee als rekening gehouden wordt met dit soort producten bij de evaluatie en eventuele herziening van de EU Tabaksproductenrichtlijn, aangezien nicotine een verslavende stof is. E-sigaretten, die ook geen tabak bevatten, maar wel nicotine, vallen wel onder de TPD.”

Volgens de woordvoerder van staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) zal Nederland hier dan ook op aandringen bij de Europese Unie. “We vinden het een zeer onwenselijke ontwikkeling als dit soort producten populairder worden, omdat ze een nicotineverslaving in stand houden”, zegt hij. “We pleiten in Brussel voor het regelen van dit soort producten in de Tabaksproductenrichtlijn en nemen dit ook mee in onze inbreng voor de evaluatie van de TPD die voor dit jaar gepland staat.”

Snelle actie nodig

De tabaksindustrie heeft ook hier alweer een voorsprong. Als de politiek niet snel in actie komt, kan de industrie zonder enige belemmering deze nieuwe producten promoten en binnen afzienbare tijd met een kritische massa gebruikers de wetgevers schaakmat zetten. Nicotine is een schadelijke en zeer verslavende stof, waarvan het gebruik zo veel mogelijk moet worden ontmoedigd. Politiek en overheid moeten snel handelen om de tabaksindustrie de pas af te snijden.