Anne Marie van Veen, de initiatiefnemer van de aangifte tegen de tabaksindustrie, is afgelopen week op 46-jarige leeftijd overleden. Dinsdag is zij in besloten kring begraven. Tot het laatst toe heeft zij gestreden tegen de tabaksindustrie die haar op haar 15e verslaafd maakte.

Door de webredactie

“Anne Marie van Veen is degene geweest die haarfijn heeft aangevoeld dat de tabaksindustrie strafbaar is,” stelt strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq in het AD naar aanleiding van het bericht over Van Veens overlijden. “Ze had zich laten bijpraten door longarts Wanda de Kanter over wat roken precies is en toen kreeg ze intuïtief die ingeving: ‘dit is toch gewoon crimineel?’ Ze deed het niet voor geld of een of andere schadevergoeding. Ze wil gewoon de sigaret de wereld uit. Een superinspirerende, intelligente vrouw.”
Van Veen, moeder van vier kinderen, kreeg in 2014 de diagnose longkanker. Dankzij de behandeling in het UMCG heeft zij nog vijf jaar kunnen leven, waarvan ze zich de laatste drie jaar met grote strijdvaardigheid heeft ingezet tegen de tabaksindustrie.

Aangifte tegen tabaksindustrie

Op 28 april 2016 maakte Van Veen samen met Stichting Rookpreventie Jeugd en advocaat Bénédicte Ficq bekend dat zij aangifte wegens moord en zware mishandeling tegen de tabaksindustrie wilde doen. In de uitzending van RTL Late Night vertelde Van Veen dat zij al op haar zesde haar eerste sigaret rookte. “Ik had een sigaret van mijn vader gepikt en stak die stiekem achter het schuurtje op. En ik vond het lekker! Die herinnering zal er wel toe hebben bijgedragen dat ik op mijn 15e mijn eerste pakje mentholsigaretten kocht. Dat heb ik in één avond opgerookt.”
Van Veen, die de aangifte in september 2016 indiende samen met COPD-patiënte Lia Breed en Stichting Rookpreventie Jeugd, wilde met de strafrechtelijke actie tegen de tabaksindustrie voorkomen dat haar eigen en andere kinderen in de toekomst nog ten prooi zullen vallen aan de tabaksindustrie. Na het zien van de film De Vervangers van Stichting Rookpreventie Jeugd, waarin duidelijk wordt dat de tabaksindustrie jonge kinderen ziet als vervangers voor de rokers die vroegtijdig overlijden, wist zij het zeker: Mijn kinderen krijgen ze niet.

Sick of Smoking

“Ik kan deze strijd niet in m’n eentje voeren en eerlijk gezegd weet ik niet of ik er volgend jaar nog ben,” zei Van Veen destijds. “Maar ik doe dit voor mijn kinderen en hoop dat iedereen mij wil helpen.” Dat bleek het geval. De aankondiging van de aangifte en de lancering van de ondersteunende actie Sick of Smoking zorgde voor een golf aan publiciteit. Sick of Smoking kreeg uiteindelijk ruim 30.000 steunbetuigingen. Ook vrijwel de gehele medische beroepsgroep sloot zich aan bij de aangifte.
Gedurende de procesgang, die uiteindelijk strandde bij het gerechtshof in Den Haag, was Van Veen op de cruciale momenten erbij en altijd bereid om in de pers haar ongezouten mening te geven over de criminele praktijken van de tabaksindustrie.
Toen het Openbaar Ministerie in februari 2018 afzag van vervolging, zei Van Veen: “Wij geven de strijd zeker niet op. De misdadige praktijken van de tabaksindustrie moeten worden gestopt. We hebben al veel gewonnen in deze strijd, er is een brede maatschappelijke discussie op gang gekomen. Meer dan de helft van de Nederlandse bevolking staat achter ons. Ik blijf vechten voor mijn kinderen en ik hoop dat velen dat met mij blijven doen.”

‘Het is niet je eigen schuld’

Dat het gerechtshof uiteindelijk het OM in het gelijk stelde, was een zware teleurstelling voor Van Veen en Breed, die desondanks inzagen dat er veel was gewonnen. Bij de aankondiging van de aangifte kreeg Van Veen nog zeer veel kritiek en onaangename reacties te verduren. Ze werd in haar eigen woorden ‘uitgekotst en uitgelachen’, met als kern dat haar ziekte haar eigen schuld was. In februari 2018 zei ze tegen het AD: “Maar de vraag is niet: is het eigen schuld dat iemand die rookt longkanker krijgt? Nee, de vraag is: is het eigen schuld dat een kind dat gaat roken, later longkanker krijgt? Dat klinkt al anders, hè. Want verreweg de meeste rokers beginnen in hun tienerjaren. Dát wil de tabaksindustrie.”
Die boodschap is dankzij alle publiciteit rond de aangifte in drie jaar tijd luid en duidelijk overgekomen. Inmiddels is tweederde van de Nederlanders ervan overtuigd dat de overheid met nieuwe maatregelen moet komen om te voorkomen dat kinderen beginnen met roken.

Niet aflatende inzet

In een reactie op het overlijden van Van Veen zegt Wanda de Kanter: “Anne Marie heeft niet alleen onbeschrijfelijk veel betekend voor haar eigen kinderen, maar voor alle kinderen in Nederland. Dankzij haar niet aflatende inzet bij het geven van interviews en tv-optredens in het kader van de aangifte tegen de tabaksindustrie droeg zij bij aan het criminaliseren van deze moorddadige bedrijfstak. Zij ging door, wat voor ellende zij zelf ook meemaakte. En hoe hard zij soms ook werd aangevallen.
“Ook droeg zij in grote mate bij aan het destigmatiseren van de ziekte longkanker. Dat jij dat niet aan jezelf te wijten hebt, maar aan de tabaksindustrie, die de sigaretten met opzet verslavend maakt en tegelijk aan agressieve kindermarketing doet. Dat jij je als patiënt niet schuldig hoeft te voelen, maar de tabaksindustrie wel. En de overheid die het allemaal maar toelaat.
“Anne Marie ging ziekenhuizen af om te flyeren voor de strafzaak. Ook bezocht zij twee keer een school in Amsterdam-Noord waar zij op indrukwekkende wijze eerste- en tweedeklassers vertelde hoe het is om longkanker te krijgen als jonge moeder. En hoezeer zij verslaafd was geraakt aan sigaretten.”

Uniek en dapper

Laura Houtenbos van KWF Kankerbestrijding regeerde in het AD met: “Anne Marie was uniek en dapper. Wat zij heeft gedaan vergt onbeschrijfelijk veel moed en doorzettingsvermogen. Ze was een fantastische moeder voor haar vier kinderen, die zij wilde beschermen tegen de gevolgen van roken. Daarmee nam ze het op voor alle kinderen.”

Eerder dit jaar overleed medestrijdster Lia Breed op 68-jarige leeftijd al aan de gevolgen van de COPD, veroorzaakt door haar decennialange rookverslaving.

Foto: Vincent Schiphorst