OPINIE
De naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak is de afgelopen jaren nauwelijks verbeterd, ondanks toezeggingen van de branche en uitspraken van de staatssecretaris van VWS dat er sprake zou zijn van een stijgende lijn. Daarom moet er nu echt iets gebeuren, want een goede naleving van de leeftijdsgrens is cruciaal voor het slagen van de rookvrije generatie.

Door Kaj Hollemans

Op 27 februari 2019 bleek uit onderzoek van de Universiteit Twente dat was uitgevoerd in opdracht van Onderzoeksredactie Tabak dat de wettelijke leeftijdsgrens in de Tabaks- en rookwarenwet slechts in 49 procent van de gevallen goed wordt nageleefd. De naleving bleek het hoogst te zijn in supermarkten (70%), gevolgd door tabaks- en gemakszaken (65%), horeca (43%), tankstations (38%) en cafetaria’s (30%).
De conclusie in Vrij Nederland loog er niet om. Er is nauwelijks verbetering ten opzichte van 2016, de laatste keer dat het ministerie van VWS onderzoek liet doen naar de naleving van de leeftijdsgrens. Behalve de horeca scoren alle categorieën hetzelfde of slechter dan drie jaar geleden.

Kamervragen

Op 13 maart j.l. stelde Kamerlid Anne Kuik (CDA) Kamervragen over de slechte naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van sigaretten. “Het is onacceptabel dat aan één op de twee minderjarigen sigaretten worden verkocht. Zonder naleving geen rookvrije generatie. Daarom heb ik Kamervragen gesteld aan de staatssecretaris om maatregelen te nemen. Dit kabinet zet zich in om de ontwikkeling naar een rookvrije generatie te stimuleren. Een goede naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar bij de verkoop van sigaretten is dan ook cruciaal,” aldus het Kamerlid. Ik had het zelf niet beter kunnen verwoorden.
Groot was dan ook mijn verbazing toen de antwoorden van staatssecretaris Blokhuis (VWS) op deze Kamervragen begin deze maand werden gepubliceerd.

NVWA

Op de vraag of de staatssecretaris van VWS de mening deelt dat onafhankelijke cijfers over naleving van de leeftijdsgrens bij tabaksverkoop belangrijk zijn en of hij bereid is onafhankelijk onderzoek in te stellen naar de naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak, antwoordde hij dat hij hiervoor de beschikking heeft over handhavingscijfers van de NVWA. En omdat hij beschikt over die cijfers is hij niet voornemens extra nalevingsonderzoek op tabak in te zetten.
Opvallend genoeg is de NVWA het niet eens met dit antwoord. In het artikel in Vrij Nederland laat de woordvoerder van de NVWA weten dat de NVWA-cijfers niet representatief zijn: “Dit is geen wetenschappelijk onderzoek dat is bedoeld om een integraal, onderbouwd beeld te vormen van de naleving in Nederland, met een evenwichtige verdeling van stedelijke en landelijke gebieden.”

Nationaal Preventieakkoord

In zijn antwoorden op de Kamervragen verwees de staatssecretaris ook naar het Nationaal Preventieakkoord. “In dit akkoord zijn effectieve maatregelen voorgesteld om de beschikbaarheid van tabaksproducten via verkooppunten verder te beperken. Naast een uitstalverbod en een verbod op zelfbedieningsautomaten, is voorgesteld het aantal verkooppunten te verminderen,” aldus de staatssecretaris. Er staat alleen niet bij hoe hij het aantal verkooppunten denkt te verminderen. En in tegenstelling tot het gedeelte dat over problematisch alcoholgebruik gaat, bevat het Nationaal Preventieakkoord geen enkele ambitie of maatregel om de naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak te verbeteren. Sterker nog, de term naleving komt in het gedeelte dat over roken gaat niet één keer voor.

Naleving niet verbeterd

De branche heeft drie jaar de tijd gekregen van de overheid om de naleving te verbeteren, maar is daar niet in geslaagd. De staatssecretaris van VWS, die politiek verantwoordelijk is voor de naleving van de Tabaks- en rookwarenwet, weigert extra onafhankelijk nalevingsonderzoek uit te laten voeren, omdat hij ook wel weet wat de uitkomsten van zo’n onderzoek zullen zijn. Daarom verwijst hij liever naar handhavingscijfers van de NVWA, die echter volgens de NVWA nooit bedoeld zijn voor wetenschappelijk onderzoek.
Ondertussen hoeft de branche geen nieuwe maatregelen te nemen en blijft ze massaal tabak verkopen, ook aan kinderen. Er is immers geen enkele druk vanuit de overheid om de naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak te verbeteren.

Vergunningstelsel

Het kabinet heeft voorgesteld het aantal verkooppunten van tabak te verminderen, maar hoe is onduidelijk. Op dit moment mag iedere winkel in Nederland tabak verkopen. Er is geen enkele beperking. Anno 2019 is dat volstrekt onbegrijpelijk, zeker als je kijkt naar de ambities van de overheid op dit terrein.
Ook de gemeente Amsterdam streeft naar een rookvrije generatie, maar staat met lege handen tegenover de explosieve toename van het aantal tabakswinkels in het centrum van de stad. Sinds het jaar 2000 is het aantal winkels dat tabak verkoopt meer dan verdrievoudigd, maar de gemeente heeft geen mogelijkheden om de verkoop van tabak in de detailhandel aan banden te leggen. “Het is niet mogelijk om met het oog op de bescherming van de gezondheid via het bestemmingsplan beperkingen te stellen aan tabaksverkoop,” aldus de wethouder Zorg. “In panden met bestemming detailhandel mag tabak worden verkocht, mits wordt voldaan aan regelgeving hieromtrent.”
De oplossing ligt voor de hand. De invoering van een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak zorgt aan de ene kant voor een flinke daling van het aantal tabaksverkooppunten en leidt aan de andere kant tot betere controle van de verkoop en tot een verbetering van de naleving van de leeftijdsgrens bij de verkoop van tabak.

Op één punt ben ik het eens met de staatssecretaris van VWS. Extra nalevingsonderzoek op tabak is niet nodig. Het structurele falen van de leeftijdscontrole door de branche kan uitstekend worden ondervangen door het aantal verkooppunten drastisch te verminderen via de invoering van een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak.
Opvallend genoeg is deze maatregel niet opgenomen in het Nationaal Preventieakkoord. Het is tijd om deze fout te herstellen en zo snel mogelijk over te gaan tot de invoering van zo’n vergunningstelsel. Daarmee slaat het kabinet twee vliegen in één klap: minder verkooppunten en betere naleving van de leeftijdsgrens.

Mr. Kaj Hollemans, KH Legal Advice, is expert op het gebied van wet- en regelgeving, strategie en beleid rond alcohol, drugs, tabak, kansspelen en preventie.