Strafpleiter Bénédicte Ficq heeft een missie: de tabaksindustrie strafrechtelijk aanpakken. In een interview met Nieuwe Revu zegt ze: "Ze willen dikke, vette klotepoen verdienen over de rug van rokers. Of ik de zaak win of niet, van mij zijn de tabaksbonzen nog niet af."

Door Leon Verdonschot voor Nieuwe Revu

U wilt de tabaksindustrie juridisch verantwoordelijk stellen voor de doden en gewonden door roken. Het meest gehoorde argument daartegen blijft in essentie: roken is een keuze, dus de gevolgen zijn je eigen verantwoordelijkheid.
"Dat bizarre argument is dan ook tientallen jaren geframed. Zoals het nieuwe frame “betutteling” is, vanuit die door de tabaksindustrie betaalde idioot Jan Roos. En laat ik vooropstellen: de tabaks- industrie is geniaal, werkelijk geniáál, in zijn beïnvloedingstechnieken. Ze hebben al heel lang geleden bepaalde cultfiguren ingezet om aan te tonen dat je vrij en soeverein bent als je rookt. Denk aan de Marlboro Man op zijn paard, waarvan er overigens al drie zijn overleden aan longkanker. Het frame “het is je eigen keuze, het is je eigen verantwoordelijkheid, je weet zelf hoe slecht het is” zit er bij ons allen in op een manier die er niet zomaar uitgaat. Ik ben zelf dertig jaar verslaafd geweest, dus ik ken die manier van denken zelf ook. Het verslaafde brein zoekt allerlei manieren om niet te hoeven erkennen dat het verslaafd is. Dat wil je niet, je wilt controle hebben.
Als mensen tegen mij iets zeiden over mijn rookgedrag, antwoordde ik dat ik ieder moment kon ophouden, maar dat zou doen wanneer ík het wilde. En dat ik het superlekker vond. Nu ik me heb verdiept in het product sigaret en in alles dat eraan is toegevoegd, in de snelheid van de kick in je brein, de heftigheid ervan zonder dat je er psychedelisch van wordt, ben ik er anders over gaan denken. Maar dan ook echt totaal diametraal anders dan toen ik al die kennis nog niet had. Ooit, toen ik nog verslaafd was, heeft iemand me eens gevraagd of ik strafrechtelijk iets zou willen doen met de tabaksindustrie. Toen dacht ik nog: de causaliteit van oorzaak en gevolg wordt doorbroken door de eigen keuze om te gaan roken. Maar van zelf kiezen voor het product sigaret is geen sprake wanneer je weet dat roken een van de meest verslavende producten denkbaar zijn, vergelijkbaar met heroïne en cocaïne.
Mensen zien het niet als een verslaving, omdat de effecten ervan niet vergelijkbaar zijn met bijvoorbeeld een cokejunk. Maar het brein vraagt net zo sterk om de drug nicotine als om coke of heroïne. Nicotine heeft de verslavingskracht van een harddrug. Dus dat frame van eigen keuze om wel of niet te roken wordt een holle frase doordat de tabaksindustrie er alles aan doet om je verslaafd te maken."

Welke rol speelt de leeftijd?
"Als je de populatie rokers en ex-rokers doorzoekt, zie je dat een heel groot deel, ongeveer 80 procent, is begonnen met roken rond hun vijftiende. Het puberbrein gaat over grenzen heen, doet juist alles dat niet mag. Een puber die begint met roken, gaat eigenlijk al na één sigaret door met roken, het gaat ongelooflijk snel. Beïnvloed door je genen natuurlijk, je leeftijd, je omgeving: zien roken doét roken. Je moet voor de grap maar eens googelen op “smoking children Indonesia”, dan kom je uit op filmpjes waarin je kinderen van acht of negen ziet die verslaafd zijn aan sigaretten en één of twee pakjes per dag roken. Kinderen van die leeftijd kunnen niet liegen, die schreeuwen om hun sigaretje.
Er is dan ook van alles in sigaretten gestopt om de kick zo snel mogelijk te laten plaatsvinden: binnen vijf of zes seconden na je hijsje zit de nicotine al in je brein. Bij iedere gedraging waar een sigaret aan vastzit – seks, alcohol, koffietje – koppelt het brein die aan de sigaret. Zo wordt het naast een nicotineverslaving ook een gedragsverslaving, en daar is nog het moeilijkst vanaf te komen."

U heeft het opgenomen tegen een industrie met enorme financiële belangen. Die ook bang zal zijn dat deze zaak internationale navolging krijgt. Hoe merkt u dat?
"De tabaksindustrie is zeker bang voor besmettelijkheid, ja. En ik merk ook dat deze zaak veel internationale aandacht krijgt. Zo onderzoekt een Noorse minister nu of het mogelijk is om de sjoemelsigaretten, dus de geventileerde filtersigaretten, gewoonweg uit de handel te nemen. De tabaksindustrie is daarnaast ontzettend bang ontmaskerd te worden als een gewetenloze industrie. Ze gaan altijd voor de troepen uit en zien natuurlijk ook dat in de westerse wereld roken op zijn laatste benen loopt. In arme landen daarentegen wordt zoveel gerookt, dat kun je je gewoon niet voorstellen. Daar wordt ook enorm veel reclame gemaakt voor roken, zelfs op kinderen gericht. Zoals het hier ook ooit was. Daar zie je dus een enorme stijging van het aantal verslaafden. In Kenia rookte een paar jaar geleden nog 7 procent van de mannen, nu 40 procent.
Ik heb in mijn dossier notities van tabaksproducenten zitten waaruit hun volstrekte gewetenloosheid blijkt; in besprekingen vroegen ze zich vroeger af hoe ze “vrouwen en negers”, hun woorden, aan het roken konden krijgen. Nou: door in te spelen op de behoefte lekker te ruiken, dus door de mentholsigaret te ontwikkelen. Dat heeft geleid tot een giga-uitbreiding van de markt. Veel meer vrouwen en zwarte mensen gingen roken, werden ziek en gingen uiteindelijk dus ook dood, maar dat interesseert ze he-le-maal niks. Ze zijn nu bezig een nieuw product te ontwikkelen, roken door tabak te smelten in plaats van verbranding, dat ze nu presenteren als het nieuwe, zogenaamd minder gevaarlijke roken, dat over tientallen jaren natuurlijk weer even dodelijk blijkt. Deze industrie moet gewoon uitgeroeid worden. Het zijn moordenaars in mijn visie. En heel bewust in het chique pak gehesen. Wat mij betreft zijn het psychopaten in maatpak."

Die maatschappelijk aangeschreven staan als grote ondernemers.
"Dat is ook het enge: ze zijn geïnstitutionaliseerd en goed bevonden als gewone ondernemers. Terwijl deze gewone ondernemers een product maken dat... Ik weet niet of je weleens voor de grap een brandend huis in loopt om de rook te inhaleren. Ik vermoed van niet, want dan word je onmiddellijk afgevoerd naar het ziekenhuis. Nou, de rook van sigaretten is inhaleerbaar gemáákt. Daar zit dus anti-hoestprikkelmiddel in, luchtwegverwijdende middelen en koelingsmiddelen. Normale rook kun je helemaal niet inhaleren, sigarettenrook is zo bewerkt dat het wel kan. Dat is natuurlijk onvoorstelbaar crimineel om een product chemisch zo te ontwikkelen dat de natuurlijke mechanismen om je lichaam te beschermen tegen vergif worden uitgeschakeld. Je hoest of kotst niet eens meer van deze rook. Van een sigaret gaan je luchtwegen juist openstaan en ga je het zo diep mogelijk inhaleren. En het lekker vinden ervan, dat is simpelweg het weghalen van de ontwenningsverschijnselen en het krijgen van je nieuwe drugskick.
Een high-techbedrijf wil zwaar georganiseerd dikke, vette klotepoen verdienen over de rug van een miljoen zieken en 20.000 doden per jaar in Nederland. Als wij dadelijk een uur hebben gepraat, zijn er in Nederland weer twee mensen gestorven aan roken. Dat vind ik dus niet normaal. En dat alleen maar omdat het uitgestelde effect van roken op ziekte en dood zo groot is. Mensen maken zich druk over zichzelf, en ouders maken zich ook zorgen over hun kinderen. Maar als jij iemand vraagt over zorgen die hij heeft over iets dat hem pas over vijftien of twintig jaar overkomt, en je bekijkt zijn hersenactiviteit bij het beantwoorden van die vraag onder een scanner, dan zie je dat zijn hersenen reageren alsof de vraag over iemand anders gaat.
Dus als ik jou zeg: dit moet je niet doen, want over vijftien jaar kun je daar kanker van krijgen, reageer je daar helemaal niet op. Als ik zou zeggen: niet doen, want over een week krijg je hier kanker van, zou je wél reageren. Dus de tabaksindustrie heeft alles mee: de termijn waarop de gevolgen duidelijk worden, het frame van de eigen keuze, het feit dat je niet maf wordt van roken, dus niet het gedrag hebt van een andere verslaving. Als je van iedere sigaret dronken of totaal maf zou worden, zou het een heel ander verhaal zijn, en een veel minder geaccepteerd product zijn. Rokers zélf kijken ernaar als een eigen keuze, hebben altijd de verantwoordelijkheid bij zichzelf gelegd, omdat ze nooit hebben geweten hoe verslaafd ze zijn gemaakt. Met hun levens wordt gespeeld. Of ik de zaak win of niet, van mij zijn de tabaksbonzen nog niet af."

Dit artikel werd met toestemming overgenomen van de website van Nieuwe Revu.
Lees het hele interview, bijvoorbeeld via Blendle.