OPINIE
Het Nationaal Preventie Akkoord van staatssecretaris Blokhuis is kansloos met de VVD in de coalitie. Alleen wanneer de VVD-fractie luistert naar haar eigen achterban die wel stringente maatregelen tegen het roken wil, maakt het Preventie Akkoord enige kans.

Door Frits van Dam

Over het standpunt van de VVD over tabakspreventie hoeven we ons geen enkele illusie te maken. Roken is een vrije keuze, dat gezeur daarover moet maar eens afgelopen zijn. En ze zijn tegen accijnsverhoging boven wat er al is afgesproken. 
De nieuwe woordvoerder preventie van de VVD, Hayke Veldman heeft geen moeite met roken: “Hebben mensen straks het recht nog wel om iets ongezonds te doen?” vroeg hij zich onlangs af in de Telegraaf. Hij papegaait daarmee het VVD-standpunt na: “Wij betuttelen niet. Je bent vrij om te roken of drinken, als je dat wilt.” Zo staat het ook in het VVD-partijprogramma.

Voorkomen

Zelfs in de politiek moet je je toch iets aantrekken van de feiten. Er is overweldigend veel wetenschappelijk bewijs dat roken een ernstige verslaving is waarmee in de puberteit wordt begonnen, een leeftijd waar van weloverwogen keuzes nog geen sprake is. Eenmaal verslaafd, kom je er maar moeilijk van af. 
Wil je echt iets aan roken doen, dan zal je moeten voorkomen dat kinderen gaan roken. En daar zijn stevige maatregelen voor nodig, zoals het drastisch verhogen van de accijns, het terugdringen van het aantal tabaksverkooppunten, het invoeren van sluitende leeftijdscontrole en afgebakende plekken waar nog mag worden gerookt. Maar de VVD wil niets van dit alles en legt daarmee een bom onder het Preventie Akkoord dat staatssecretaris Blokhuis zo graag wil sluiten met maatschappelijke organisaties.

Draagvlak

Om voldoende draagvlak voor zijn beleid te krijgen, heeft Blokhuis een aantal gespreksgroepen, ‘gesprekstafels’ georganiseerd: over overmatig drankgebruik, overgewicht en dus ook een over tabak. In deze gespreksgroepen zijn diverse maatschappelijke organisaties vertegenwoordigd. Het is de bedoeling dat zij in oktober een aantal maatregelen zullen voorstellen die Blokhuis vervolgens door de Tweede Kamer moet proberen te loodsen.

Doel

Het is onduidelijk waar de gespreksgroep tabak onder leiding van voormalig GroenLinks-fractievoorzitter Jolande Sap mee zal komen. De onderhandelingen zijn nog in volle gang. Je zou verwachten dat men een doel stelt (bijvoorbeeld nog maar 5 procent rokers in 2035) en vervolgens maatregelen voorstelt die nodig zijn om dat doel te halen. Een paar jaar geleden zijn concrete voorstellen geformuleerd en uitgewerkt in het IBO-rapport ‘gezonde leefstijl’. Daar is toen vrijwel niets mee gedaan.

Probleem

Het probleem is de opstelling van de VVD, die niets wil weten van maatregelen. Dus geen verdere verhoging van de accijns, bovenop het schijntje dat is afgesproken in het regeerakkoord (namelijk € 200 miljoen over een periode van vier jaar). Grofweg gaat een sigaret op termijn 2 cent meer kosten. Het is niet waarschijnlijk dat iemand daar z’n verslaving voor zal opgeven. Evenmin is de VVD voorstander van het verder terugsnoeien van plekken waar je mag roken. Roken op terrassen moet mogelijk blijven. Dat vindt niet alleen de VVD, maar ook coalitiegenoot CDA.

Uitkomst staat vast

Kortom, de VVD heeft maling aan wat haar eigen coalitiepartner, de CU, voor elkaar probeert te krijgen. De VVD wil niet eens afwachten totdat er een voorstel ligt. Het is niet vreemd dat deelnemers aan de gespreksgroepen zich afvragen wat het voor zin heeft om over een preventieprogramma te praten, als de uitkomst toch al vaststaat. Alle pogingen om te voorkomen dat jongeren gaan roken worden bij voorbaat gesaboteerd door de VVD. Met zulke coalitiepartners moet Blokhuis dan maar steun zien te verwerven bij de oppositie. GroenLinks, SP en de PvdA hebben al laten weten wel voorstander te zijn van stevige preventieve maatregelen.

Donker verleden

De VVD heeft een donker verleden als het gaat om tabak. Oud-minister van VWS, Edith Schippers, volgens wie roken een vrije keuze is, spande de kroon: vlak na haar aantreden draaide zij anti-rookorganisatie Stivoro de nek om en stond zij het roken in kleine cafés weer toe. Haar ‘liberale beleid’ werd hartstochtelijk verdedigd door de vier woordvoerders tabak die de VVD sinds 2013 heeft versleten.

Morren

Gelukkig begint de VVD-achterban te morren. Uit onderzoek van Maurice de Hond valt op te maken dat de eigen achterban anders denkt dan de Tweede Kamerfractie. Een ruime meerderheid, 63 procent, van de VVD-kiezers vindt dat de accijnzen verdubbeld moeten worden. 70 Procent wil dat tabak uitsluitend nog verkocht mag worden in tabaksspeciaalzaken en 72 procent staat positief tegenover het voorstel dat tabak uit de supermarkten verdwijnt. En, niet onbelangrijk, 61 procent van de VVD-achterban wil stevige maatregelen in het verkiezingsprogramma om het roken onder jongeren tegen te gaan.

Hoe nu verder? Als de VVD eens goed naar haar eigen achterban zou luisteren, maakt het Preventie Akkoord van Blokhuis wellicht toch nog enige kans. En anders moet de oppositie maar inspringen.