Sinds het jaar 2000 is het aantal winkels dat tabak verkoopt in het centrum van Amsterdam meer dan verdrievoudigd. Minder ‘kaas- en Nutella-winkels’, maar meer verkoop van sigaretten? De Amsterdamse wethouder Zorg en Sport vindt dit geen goede ontwikkeling en wil onderzoeken of er een stop kan komen op het aantal verkooppunten van tabak in het centrum.

Door Stella Braam

Het toenemende aantal toeristen in hartje Amsterdam gaat hand in hand met de verkoop van tabak. Overal hangen uithangborden met teksten als Tabak - Souvenirs - Tickets - GSM. Dat zelfs in fietsverhuurbedrijven en telecommunicatiewinkels tabak wordt verkocht, blijkt als we een kijkje nemen in het centrum: postcode 1012 plus zo’n veertig nabij liggende straten, de indeling die de gemeente Amsterdam hanteert.

Onze cijfers

Zijn er heus meer verkooppunten van tabak, vergeleken met jaren terug? Hier komt het op tellen aan, winkel in en uit. Vervolgens halen we elke winkel die tabak verkoopt door het register van de Kamer van Koophandel: wanneer is die gevestigd of overgenomen? Mogelijk hebben we hier en daar een winkel gemist.

Dit zijn onze cijfers: vóór het jaar 2000 telde het Amsterdamse centrum 46 winkels waar je tabak kon kopen, inclusief 9 supermarkten. In 2010 was dit aantal verdubbeld naar 94 plekken, inclusief 19 supermarkten. Eind april 2018 telt het Amsterdamse centrum maar liefst 153 verkooppunten van tabak, inclusief 22 supers. Vergeleken met 2010 is dat een toename van een kleine 70 procent, en vergeleken met 2000 is dit aantal zelfs verdrievoudigd.

Tabakstoeristenwinkels

In de ‘tabakstoeristenwinkels’ kun je souvenirs, een kaartje voor een rondvaart, een blikje cola of wat lekkers kopen. Maar ook sigaretten. Sommige van deze zaken bestaan al lang, maar er zijn ook gloednieuwe. Bij een minisupermarkt op de Nieuwezijds Voorburgwal bijvoorbeeld, hangt de sjofele luifel nog van de vorige eigenaar: Fish House Seafood. Er prijkt ook een nieuw uithangbord met ‘Souvenir/Tabak’. Een ander, vlak bij het Rembrandtplein, was begin dit jaar nog een bakkerij in hartig en zoet.
Vooral kleine souvenirwinkels doen tabak ‘erbij’. Achter de kassa een bescheiden schap met enkele sigarettenmerken, of pakjes Marlboro op de toonbank. Soms loopt een nietsvermoedende klant zomaar tegen een gesmokkeld pakje sigaretten uit Turkije aan, of klinkt er Afghaanse muziek en bestaat het winkelpersoneel uit bebaarde mannen met tulbanden. Er zijn verhoudingsgewijs maar weinig autochtone Nederlanders in deze branche te vinden. De reden is niet bekend.

Het tabaksontmoedigingsbeleid van Amsterdam

Om de leefbaarheid te vergroten, heeft het Amsterdamse gemeentebestuur de ‘Nutella- en kaaswinkels’ aan banden gelegd. Sinds 6 oktober 2017 mogen er in Amsterdam-centrum geen nieuwe toeristen- en souvenirwinkels meer bij. “Geen wafelverkoper, fietsverhuurder of ticketshop komt er nog in,” kopte Het Parool. Maar winkels die (ook) tabak willen verkopen kennelijk wél. Dat geeft te denken: Amsterdam voert een tabaksontmoedigingsbeleid en heeft hiermee een Rookvrije Generatie Award 2018 in de wacht gesleept. “We zijn al jaren hard bezig een rookvrij Amsterdam te realiseren,” zei oud-VVD-wethouder Eric van der Burg (Zorg en Welzijn). Daarom ondersteunt Amsterdam, aldus Van der Burg, de strafzaak tegen de tabaksindustrie.
Met zoveel verkooppunten van tabak wordt het lastig voor de gemeente om roken te ontmoedigen. Immers: hoe meer verkooppunten, hoe meer er wordt gerookt. Volgens het beleidsonderzoeksrapport ‘IBO Gezonde leefstijl’ (2016) is het beperken van het aantal verkooppunten een effectieve maatregel om het aantal rokers terug te dringen.

Feest voor de tabaksindustrie

Hoe hebben er, in relatief korte tijd, zoveel nieuwe tabakswinkels bij kunnen komen? Niet alleen omdat dit het Amsterdamse bestuur kennelijk is ontgaan, maar ook omdat de drempel laag is: in Nederland is voor de verkoop van tabak geen vergunning nodig, anders dan voor sterke drank.
“De toename van het aantal verkooppunten voor tabak in Amsterdam is een feest voor de tabaksindustrie,” zegt longarts Wanda de Kanter, voorzitter van Stichting Rookpreventie Jeugd. “Voor de industrie is het belangrijk dat sigaretten op zo veel mogelijk plekken beschikbaar zijn, én zichtbaar.”
 Volgens De Kanter zijn uitwassen, zoals in Amsterdam, alleen te voorkomen door het invoeren van een vergunningstelsel voor de verkoop van tabak. Hiervoor probeert haar Stichting steun te verwerven. “Daar is een wijziging van de Tabaks- en rookwarenwet voor nodig. Maar het duurt gemiddeld twee jaar voordat een wijziging van de wet wordt doorgevoerd.” Daarom sluit De Kanter af met een oproep: “Laat Amsterdam daar niet op wachten, maar zelf paal en perk aan het aantal verkooppunten van tabak stellen.”

Geen goede ontwikkeling

“Ik vind het geen goede ontwikkeling dat het aantal tabaksverkooppunten zo snel toeneemt: de gemeente wil juist het roken in het algemeen, en zeker het roken in de openbare ruimte, ontmoedigen,” laat Simone Kukenheim, wethouder Zorg en Sport, desgevraagd weten. “Amsterdamse kinderen moeten kunnen opgroeien in een rookvrije stad. Een stop invoeren op het aantal verkooppunten in het centrum is een interessante gedachte, en we zullen onderzoeken wat op dit punt de mogelijkheden voor de gemeente zijn.”

Interactieve kaart van tabakswinkels in het centrum van Amsterdam

Naar aanleiding van het onderzoek door TabakNee verscheen het artikel 'Met zoveel aanbod rook je toch door' in Het Parool van zaterdag 9 juni in de rubriek het Hoogste Woord.
Ook de lokale tv-zender AT5 besteedde aandacht aan deze kwestie, zowel op tv als online.