UPDATE 23-03-2018

In de gesprekken die staatssecretaris Blokhuis van VWS voert over het Nationaal Preventieakkoord wordt roken nog teveel gezien als een te corrigeren leefstijl. In werkelijkheid is roken een ernstige verslaving die alleen met effectief overheidsingrijpen is tegen te gaan, betogen de longartsen Pauline Dekker en Wanda de Kanter. Een verkorte versie van dit artikel verscheen vandaag in Trouw. 

Door Pauline Dekker en Wanda de Kanter

In het regeerakkoord van het kabinet Rutte III is afgesproken dat er een Nationaal Preventieakkoord wordt gesloten met patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen en -bonden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De focus van dat akkoord ligt op de aanpak van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik.

Rondetafelgesprekken

In december en januari heeft staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS) in vijf rondetafelgesprekken met bestuurders, professionals, artsen, onderzoekers en vertegenwoordigers van patiënten/burgers besproken hoe het preventieakkoord ingevuld zou moeten worden. Daarbij was, blijkens het verslag van de gesprekken dat op 2 februari is gepubliceerd, consensus dat een akkoord gericht moet zijn op het intensiveren of verbreden van maatregelen en interventies waarvan is aangetoond dat ze effectief zijn. “Geen energie stoppen in nieuwe aanpakken, maar aansluiten bij wat er al is”, zo staat er te lezen.

Onderbouwde kennis

Dit alles kunnen wij alleen maar toejuichen. Wereldwijd is er enorm veel kennis beschikbaar over wat wel en niet werkt bij het terugdringen van vermijdbare ziekten. Zeker op het gebied van roken, het onderwerp dat ons als longartsen het meest raakt, is een schat aan wetenschappelijk onderbouwde kennis aanwezig over effectieve maatregelen. De overheid bracht ze zelf in 2016 in kaart in het interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) ‘Gezonde Leefstijl’.
Wat ons echter zorgen baart is wat de titel van dit ambtelijke rapport ook al laat zien, namelijk dat roken door de beleidsmakers als een te corrigeren leefstijl wordt gezien. Sterker nog, in het verslag van de rondetafelgesprekken lezen we dat roken als een indicator voor armoede kan worden gezien. “Roken en overgewicht”, staat er, “zijn, net als (overmatig) alcoholgebruik, eenzaamheid en stress, onderwerpen met een signaalfunctie. Het signaal dat er iets mis is en vaak een voorbode van ziekte. Denk bijvoorbeeld aan armoede en schulden. Er is dan een aanpak nodig die zich verbreedt tot de achterliggende problematiek.”

Verslavende karakter

Los de armoede op en mensen stoppen vanzelf met roken. Was het maar zo simpel. Wie zo denkt gaat geheel voorbij aan het hevig verslavende karakter van tabak. Nicotine is een van de meest verslavende stoffen die we kennen, vergelijkbaar met heroïne en cocaïne. Emeritus-hoogleraar verslavingszorg Wim van den Brink (Universiteit van Amsterdam) pleit niet voor niets voor het onderbrengen van tabak in de categorie harddrugs. “Roken leidt jaarlijks tot twintigduizend doden, alcohol tot ruim duizend”, zei hij bij zijn afscheid. “Bij alle andere drugs samen gaat het om minder dan honderd doden per jaar. Je moet een en ander wel in perspectief zien.”

Drug met een bestaansreden

Dat tabak wettelijk is toegestaan betekent niet dat we daarom roken dus als een leefstijl moeten beschouwen. Wat ons al meer dan een eeuw als een genotsmiddel wordt verkocht, is een drug met maar een bestaansreden: het spekken van de kas van de tabaksindustrie. Die industrie doet er daarom alles aan om haar producten zo te ‘optimaliseren’ dat de verslaving snel mogelijk toeslaat en zo lang mogelijk in stand blijft. Het ‘genot’ van de sigaret zit hem in de beloning van het verlangen naar nicotine.
Tachtig procent van de rokers geeft aan eigenlijk te willen stoppen met roken. ‘Maar nu nog even niet’, komt daar vaak achteraan. Jaarlijks doen naar schatting 1 miljoen rokers een poging om te stoppen. 900.000 van hen vallen binnen het jaar weer terug. Ex-rokers hebben gemiddeld 2,5 serieuze stoppogingen ondernomen voordat het ze lukte definitief te stoppen.

Rigoureus overheidsingrijpen

Het besef dat roken een hardnekkige verslaving is, betekent dat in het preventiebeleid rigoureus overheidsingrijpen nodig is. Om de jeugd (de nieuwe, vervangende rokers) hiertegen te beschermen zou tabak net als heroïne en cocaïne eigenlijk gewoon verboden moeten zijn. Als dat nog een stap te ver is, dient preventie gericht te zijn op het inzetten van maatregelen die bewezen effectief zijn: sterke verhoging van de accijns op tabak – in Australië wordt de prijs van een pakje sigaretten met 12,5 procent per jaar opgetrokken naar €25 in 2020 –, verkoop alleen in tabaksspeciaalzaken, merkloze verpakkingen en overtuigende voorlichtingscampagnes over de gevaren van roken. Alleen zo kunnen we voorkomen dat een nieuwe generatie ten prooi valt aan een van de gevaarlijkste verslavingen, die niemand lijkt te willen zien.
Het wordt tijd dat de overheid de urgentie van het tabaksprobleem echt gaat onderkennen en daarnaar handelen. Vrijblijvende woorden over leefstijlverandering redden geen levens.

Pauline Dekker is longarts in het Rode Kruis Ziekenhuis en Wanda de Kanter is longarts in het Antoni van Leeuwenhoek. Beiden zijn medeoprichter en bestuurslid van de Stichting Rookpreventie Jeugd.

De verkorte versie van dit artikel in Trouw is te vinden op Trouw.nl

Lees ook: 'Armoede helpt niet bij stoppen met roken', een opiniestuk van F.J. Lenthe, hoogleraar Sociale Epidemiologie aan het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam, gepubliceerd in Trouw op 22 maart 2018.