De media blijven in de ban van de strafzaak tegen de tabaksindustrie. Op zondag 18 en maandag 19 februari hebben respectievelijk Radio 1 en de NRC hier opnieuw aandacht aan besteed.
De krant zocht in de rubriek 'NRC Checkt' uit of de bewering dat er in Nederland elk half uur iemand sterft aan de gevolgen van tabak inderdaad klopt en op de radio prees columnist Bert Wagendorp Bénédicte Ficq als de ideale voorvrouw van de anti-rooklobby.

Door de webredactie

In de uitzending van Met het Oog Op Morgen (NPO Radio 1) van zondag 18 februari was Volkskrant-columnist Bert Wagendorp te gast. Hij volgt de ontwikkelingen van de strafzaak tegen de tabaksindustrie op de voet: strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq deed namens twee longpatiënten aangifte tegen de vier grote tabaksproducenten die in Nederland opereren. Ze beschuldigt de fabrikanten van (poging tot) moord c.q. doodslag, zware mishandeling en valsheid in geschrifte. Deze week zal het Openbaar Ministerie bekend maken of zij daadwerkelijk een strafzaak begint tegen de tabaksindustrie.

Compliment

Steeds meer organisaties uit de gezondheidswereld en zelfs gemeenten sluiten zich bij de aangifte aan. Dat het in betrekkelijk korte tijd zó hard is gegaan, verbaast Wagendorp. “Ik had dat nooit verwacht en dat is een compliment voor die anti-rooklobby, dat hebben ze echt heel goed gedaan. Met een enorm succes zijn ze erin geslaagd om die kentering te veroorzaken.” Dat komt vooral door Bénédicte Ficq, vindt hij: “Ze kunnen zich geen betere voorvrouw wensen dan zij. Zij is heel erg goed in het mobiliseren van het tegengeluid tegen die tabaksindustrie. Dat vind ik heel interessant om te zien.”

Slachtoffers

Ex-roker Wagendorp, die zelf als 14-jarige begon te roken (“dat was stoer”), worstelt met de vraag of hij rokers als slachtoffers van de tabaksindustrie ziet. “Mag ik als individu nog de keuze maken om iets ongezonds te doen? Of ben ik dan meteen een slachtoffer?” Hij neigt ernaar roken als vrije keuze te zien, maar uit direct daarna hardop zijn twijfels. “Vijftig rokersdoden per dag! Als het in het verkeer zo zou zijn, zouden we het meteen heel streng gaan aanpakken. In 12 a 13 dagen vallen er door het roken evenveel doden als in het verkeer in het hele jaar.”

NRC checkt

De luisteraar die zich afvraagt of Wagendorp met zijn vijftig tabaksdoden per dag in ons land niet overdrijft, wordt de volgende dag op zijn wenken bediend door dit artikel in de NRC. Het dagblad checkt de uitspraak van Ficq (waarop Wagendorp zich in de radio-uitzending baseerde) dat er elk half uur in Nederland een dode valt door de gevolgen van roken.

De NRC onderzocht de bronnen achter de cijfers. Het Trimbos-instituut meldt op diens website dat er elk jaar in Nederland ongeveer 20.000 mensen aan de gevolgen van roken overlijden. Ficq rekende de krant voor: 20.000 sterfgevallen komt neer op 384 per week, 54,8 per dag, 2,2 per uur oftewel 1,1 per half uur. 
Zoekend naar de bron waar het Trimbos-instituut zich op baseert, komt de krant uit op het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). “Het meest recente onderzoek gaat over 2013: op basis van onder meer CBS-statistieken over doodsoorzaken, dat in dat jaar ruim 19.000 mensen van twintig jaar of ouder overleden aan de gevolgen van een aan roken gerelateerde aandoening.”

Vergelijking

Het cijfer is gebaseerd op een vergelijking van de ziekte- en sterftecijfers tussen twee groepen: rokers en niet-rokers. “Op andere kenmerken, zoals leeftijd, geslacht en opleidingsniveau, kwamen de groepen wel overeen. Uit de vergelijking kwam naar voren dat rokers bepaalde ernstige ziekten vaker ontwikkelen dan mensen die nooit een sigaret opsteken”, aldus het NRC-artikel.

En, klopt het?

Kun je zeker weten of iemand door roken ziek wordt en overlijdt? vraagt NRC zich vervolgens af. Het antwoord: “Met die vraag wordt door het RIVM rekening gehouden door een zogeheten PAR mee te wegen: een schatting van welk deel van de sterfte aan een ziekte door roken komt. Een voorbeeld: een PAR van 0,9 voor longkanker houdt in dat 90 procent van de sterfte aan die ziekte het gevolg is van roken.”

Dus ja, het cijfer van Ficq klopt, concludeert de krant. “Volgens de laatste cijfers van het RIVM overlijden er jaarlijks ruim 19.000 mensen van twintig jaar of ouder aan de gevolgen van roken, plus enkele duizenden die meerookten. Omgerekend komt dat neer op gemiddeld ruim één sterfgeval per half uur. De bewering is dus waar.”